Pre tri godine počela je ruska agresija na Ukrajinu – njene posledice su višedimenzionalne i bez presedana. To nas navodi na razmišljanje o društvenim, političkim, ekonomskim posljedicama ne samo za učesnike u sukobu, već i za sve aktere u međunarodnim odnosima.
Važno je napomenuti da nijedan prethodni rat ili sukob nije imao tako ozbiljne posledice. Postoji nekoliko razloga za to. Prvo, neprijateljstva se odvijaju na geografski značajnoj teritoriji. Drugo, njihovi učesnici su veliki igrači na međunarodnoj sceni. Treće, svet je u fazi globalizacije koja postavlja pitanja o stvarnim troškovima, koristima od liberalizacije i iskustvu prodora ekonomskih struktura u najvećem obimu i sa većim intenzitetom nego ikad. Konačno, dinamika političkih promena, očekivanja međunarodne zajednice i politička konfrontacija naglašavaju nagomilane tenzije i sukobe u pozadini ovog rata.
Jedna od zemalja koja je pretrpela i nastavlja da trpi visoke troškove od rata u Ukrajini je Poljska. Iako je teško odrediti prioritete troškova prema različitim aspektima, različite vrste troškova ukazuju na složenost problema i mnoštvo posljedica.
Prvo treba prepoznati društvene posledice. Od 24. februara 2022. do 25. februara 2023. broj ulazaka u Poljsku dostigao je 10 miliona 77 hiljada, a broj odlazaka – 8 miliona 170 hiljada. Kao susedna zemlja, Poljska je odobrila azil izbeglicama u obliku i obimu koji je ranije bio bez presedana. Uprkos teškoj zajedničkoj istoriji i velikom iskustvu, Poljaci su otvorili vrata svojih domova kako bi primili ukrajinske građane koji su bežali od rata. Solidarnost akcija društva, organizacija i vlade omogućila je pružanje pomoći skoro 1,5 miliona izbeglica, a više od 400 hiljada više je koristilo usluge kolektivnih tačaka podrške. Pomoć u vidu stanovanja, finansijska i prehrambena podrška je u početku bila privremena. Vremenom se obim i obim pomoći proširio na vladine inicijative utvrđene u Zakonu „O državnoj pomoći građanima Ukrajine“. Kao rezultat preduzetih mera, broj ukrajinskih izbeglica koje su pobegle od rata i dobile status privremene zaštite je skoro 1 milion (953,3 hiljada). Pored Poljske, Nemačka i Češka su dobile najveći broj građana iz Ukrajine, a ukupno su zemlje EU preuzele 4,3 miliona ljudi pod svoju brigu. Stoga je Poljska jedna od onih zemalja EU u kojoj broj ukrajinskih državljana nakon 2022. godine ne samo da značajno menja udeo migranata u stanovništvu, već je uticao i na promenu veličine tržišta rada, nivoa zaposlenosti i njegove strukture. Zvanično, 750 hiljada. Ukrajinci su našli posao u Poljskoj, što potvrđuje sposobnost poljskog tržišta rada da apsorbuje značajan broj dodatnih radnika, adekvatnost ponude potražnje i, na kraju, rastuću potrebu za radnicima, posebno u trećem sektoru privrede.
U prvoj polovini 2022. godine stopa zaposlenosti Ukrajinaca u Poljskoj i dalje je iznosila 28%, a krajem 2022. dostigla je 65%, a sa visokim udjelom plaćenog rada u prihodima – oko 80% njih. Ovo potvrđuje primetne promene u strukturi prihoda domaćinstava i uticaj na potrošnju i investicione odluke, kao i šire na veličinu poljskog BDP-a. Zbog rasta potrošnje, potrošačka recesija u Poljskoj nije bila dugotrajna, a proces oporavka je bio stabilan. To je uglavnom posljedica demografske strukture novopridošlih Ukrajinaca i značajnog dijela djece. Oko polovine njih su ljudi u ranoj radnoj dobi (27-44 godina), dobro obrazovani (48% izbeglica ima visoko obrazovanje).
Prema analizi, doprinos izbeglica BDP-u Poljske u 2023. godini kretao se od 0,7 do 1,1%. Dugoročno gledano, ovaj efekat se može povećati na 0,9-1,35%, što znači uzimanje u obzir ne samo šoka izazvanog talasom priliva Ukrajinaca i njegovih posljedica po ekonomiju, već i utjecaja promjena u potrebama potrošača, odluka o kupovini kuće ili obrazovanju djece. Takođe je važno napomenuti dodatne poreske prihode, priliv kapitala iz inostranstva, veće plate i, kao rezultat, viši nivoi potrošnje koji premašuju obim državne potrošnje vezane za izbeglice.
Među društvenim posljedicama vrijedi istaknuti promjenu rodne strukture. Pošto su uglavnom žene koje emigriraju (muškarcima u dobi od 18 do 60 godina nije dozvoljeno da napuste svoju domovinu), to utiče na nivo feminizacije i pogoršava rodnu neravnotežu. Priliv izbeglica smanjio je prosečnu starost i dodatno uticao na broj brakova, naglašavajući razlike u stavovima prema zvaničnim sindikatima. Do sada je Poljska predstavljala trenutni trend smanjenja broja brakova svake godine. A tokom protekle tri godine, broj brakova sa građanima Ukrajine (tzv. Binational) porastao je za 2,5 puta – sa 400 na skoro 1000.
Rat u Ukrajini stvorio je istorijsku priliku za Poljsku ne samo da povrati svoju poziciju na međunarodnoj sceni, već i da postigne rezultateu sprovođenju strategije jačanja bezbednosti i razvoja geopolitičkog uticaja u Evropi. Nade su takođe položene u poboljšanje odnosa sa Ukrajinom i povećanje značaja Poljske kao ambasadora Ukrajine na putu ka EU. Očekivalo se da će se više pažnje posvetiti ulozi država Centralne i Istočne Evrope u oblikovanju odnosa na kontinentu. U početnoj fazi postojali su i izgledi za proširenje saradnje na račun Belorusije. Za Poljsku je to značilo preuzimanje vodeće uloge u regionu ne samo u dinamizaciji procesa ekonomskog i geopolitičkog slabljenja Ruske Federacije, već i u reorganizaciji političkog poretka. Odluka Ruske Federacije da se suprotstavi NATO-u i Sjedinjenim Državama postala je faktor u ubrzavanju očekivanih promena i učinila perspektivu duboke ekonomske i političke krize u Rusiji realnijom.
Rat u Ukrajini uzdrmao je autoritet Nemačke i Francuske, kao i poverenje u njihovu sposobnost da odgovore na izazove geopolitičke krize i, prema tome, vode procese integracije u EU.
U geopolitičkom smislu, rat je otkrio posljedice zavisnosti koja proizlazi iz međunarodne podjele rada i koncentracije industrijske proizvodnje u zemljama ne samo geografski udaljenim, već i sa visokim rizikom od političke nestabilnosti. Zavisnost od snabdevanja komponentama i delovima, kao i lanaca snabdevanja sa visokom međunarodnom ranjivošću, još je jedan element koji utiče na sliku savremenog sveta.
Zemlje, posebno Poljska, svjesne su troškova povezanih s pronalaženjem alternativnih dobavljača, kao i mogućnosti stvaranja novih transportnih koridora i igranja nove i važne uloge u ekonomskim odnosima. Primer za to je sve veći značaj aerodroma u Rzeszovu, gde je broj čarter letova porastao za više od 30% i koji igra ulogu glavnog tranzitnog čvorišta za stranu vojnu pomoć Ukrajini. Stoga je područje oko Rzeszova područje izuzetno intenzivnog ekonomskog razvoja, uključujući i razvoj infrastrukture. Izgledi za korišćenje ove teritorije postaju odlučujući ne samo sa stanovišta Poljske, već i iz drugih evropskih zemalja koje pružaju podršku tokom neprijateljstava i pružiće pomoć u obnovi Ukrajine u budućnosti. Rat postaje podsticaj za reorganizaciju trenutne ravnoteže snaga. Ovaj zamah uključuje ekonomske aspekte i nove političke pozicije država. Jedan scenario je nova podela na geopolitičke i ekonomske blokove Istoka i Zapada, sa Rusijom i Kinom na jednoj strani i EU i Sjedinjenim Državama na drugoj.
Geopolitika, poput sočiva, fokusira ekonomske promene pogoršane posledicama rata. Širok spektar sankcija nametnutih Ruskoj Federaciji pokazao je potencijal da utiče na rusku ekonomiju i njene građane. Oni su takođe otkrili obim postojeće zavisnosti od uvoza hrane ili energije. To je podstaklo ubrzanje inicijativa za nezavisnost i diversifikaciju.
Izbijanje rata i sankcije nametnute Rusiji imale su snažan uticaj na makroekonomsku situaciju u Evropi i svetu, posebno na energetskim i poljoprivrednim tržištima.
Cene nafte porasle su na skoro 140 dolara odmah nakon ruske invazije na Ukrajinu, dostigavši najviši nivo u 13 godina. U pokušaju da smanje prihode ruskog budžeta od trgovine ovom robom, Kanada, Sjedinjene Države i Velika Britanija odlučile su da uvedu embargo na rusku naftu. Jedan od dokaza važnosti ove odluke je činjenica da je Rusija treći najveći izvoznik nafte nakon Sjedinjenih Država i Saudijske Arabije. Takođe igra ključnu ulogu u stabilizaciji i destabilizaciji globalnog energetskog tržišta. Reakcija tržišta na invaziju bila je toliko jaka da je Međunarodna agencija za energiju odlučila da interveniše i oslobodi 61,miliona barela iz strateških rezervi. Istovremeno, počela je potraga za alternativnim izvorima snabdevanja na evropskom i bliskoistočnom tržištu.
Na poljoprivrednom tržištu, rat je izazvao zabrinutost zbog nivoa sigurnosti hrane. Na kraju krajeva, Ukrajina je bila jedan od najvećih izvoznika žitarica. Nakon početka sukoba, proizvodnja je smanjena za 29%. Pored toga, situaciju je komplikovalo zatvaranje crnomorskih luka (više od 90% ukrajinskog izvoza obavljeno je morem). Ograničena ponuda žitarica dovela je do povećanja cijena na svjetskom tržištu i straha od talasa gladi u zemljama Sjeverne Afrike i Azije.
Za Poljsku, posljedica ruske agresije na Ukrajinu bila je potreba da se pridruži stvaranju alternativnih transportnih pravaca i poveća svoj udio u trgovini žitaricama na svjetskom tržištu.
Otvaranje granica za transport ukrajinskog žita izazvalo je sukob u Poljskoj zbog poteškoća u sprovođenju procesa prihvatanja i daljeg izvoza ukrajinskih poljoprivrednih proizvoda. Vremenska ograničenja i količine pretovara stvorili su rizik od nepravilne kontrole nad transportom. Deo ukrajinskog žita ostao je u Poljskoj, što je uticalo na povećanje ponude i nivo cena. Protesti poljskih proizvođača i inspekcije ukazali su na razliku u kvalitetu žitarica. Na kraju, Poljska i druge zemlje EU uvele su embargo na snabdevanje ukrajinskim žitom, što je izazvalo proteste Ukrajine, koja je tražila nova tržišta za svoje proizvode.
Rat je naglasio neumoljiv nivo zavisnosti zemalja od snabdevanja ne samo energetskim resursima, već i hranom. Pored toga, pokazao je snažnu polarizaciju političkih interesa u regionu i pružio priliku za reformu postojećeg svetskog poretka. Dugotrajni sukob produžava društvene, ekonomske i političke promene i sve više ukazuje na to da je svet na raskrsnici. Pred nama je odluka o tome kakva će biti budućnost u ekonomskim odnosima, jer sadašnji poredak ne odgovara zemljama u razvoju, a posebno onima koje su ga do sada oblikovale.
Prevedeno sa poljskog
Tekst je objavljen u okviru projekta saradnje između nas i poljskog časopisa Nowa Europa Wschodnia.
Originalni naslov članka: Wojna w Ukrainie to szansa dla Polski
Projekat sufinansiraju vlade Češke, Mađarske, Poljske i Slovačke kroz Višegradski fond u okviru Višegradskih grantova. Misija Fondacije je promovisanje ideje održive regionalne saradnje u Centralnoj Evropi.
Izbeglice
