Zwykle myślimy, że historia rozwija się linearnie: od przeszłości, przez teraźniejszość, aż po przyszłość. Pogląd ten ugruntował się wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa i zmienił pogańskie wyobrażenia o życiu jako cyklicznym procesie, w którym te same etapy przeplatają się raz za razem. Choć nie można zaprzeczyć linearności historii, nie oznacza to, że jej kierunek nie ulega żadnym wahaniom i odchyleniom. Wręcz przeciwnie, czasem zdarza się coś tak podobnego do opowieści z przeszłości, że spośród wszystkich memów historycy niemal najczęściej muszą cytować Leonida Kuczmę – „To już było!”.
Jeśli przyjrzysz się uważnie, łatwo zauważyć, że wydarzenia i trendy w historii często przypominają rodzaj wahadła kołyszącego się w przód i w tył. Epoki radykalizmu zostały zastąpione przez bardziej umiarkowane czasy; rozwój i upadek zastępują się wzajemnie; racjonalne Oświecenie zostało w pewnym momencie zastąpione przez romantyzm emocjonalny i rewolucyjny; On z kolei ustąpił miejsca bardziej przyziemnemu realizmowi; burzliwa epoka wojen światowych została w Europie zastąpiona bezprecedensowym pokojem i wzrostem dobrobytu – a teraz wszystko toczy się w przeciwnym kierunku. Możesz kontynuować przez długi czas. I choć to porównanie (jak każde inne) nie jest pozbawione konwencji dotyczących przeszłości, to pozwala lepiej zrozumieć zarówno przeszłość, jak i teraźniejszość. A najwięksi optymiści potrafią nawet przewidywać przyszłość.
Zasada działania wahadła dość dobrze wyjaśnia ostatnie perypetie w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Powtórne przyjście Donalda Trumpa, któremu towarzyszyły bardzo konkretne gesty Elona Muska, wzbudziło jeszcze więcej obaw w i tak już wstydliwym świecie. Bo niezależnie od tego, co każdy z nas sądzi o Trumpie – a mało kto prowokuje tak diametralnie odmienne postawy wobec siebie – ważne jest, aby zrozumieć, że jego drugie zwycięstwo jest naturalną konsekwencją najnowszych trendów zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i na całym świecie.
Po klęsce Joe Bidena w 2020 r. wiele osób, zwłaszcza tych, które negatywnie odnosiły się do Trumpa, uważało, że jego kariera polityczna jest skończona. Że Ameryka wróci teraz do normalności. Jednak owa „normalność” faktycznie nie istniała. Tak więc ci ludzie, dla których Trump był ich własną wersją „właściwej Ameryki”, nie zniknęli. A jesienią 2024 r. było ich jeszcze więcej ze względu na krótkowzroczną i często absurdalną politykę demokratycznej administracji zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w kraju.
Dla wielu „koniec historii” z przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku jest wciąż „normalny”: upadek komunizmu, upadek muru berlińskiego, triumf liberalnej demokracji i gospodarki rynkowej, nieubłagany postęp globalizacji i przenikanie pełnej wolności do nowych sfer. To atrakcyjny obraz i naprawdę chcesz w niego uwierzyć. Ale od 2025 roku wszystko wskazuje na to, że okazał się mirażem, który jest coraz słabiej skorelowany z rzeczywistością naszego świata.
Nadmierny entuzjazm dla nawet najlepszego pomysłu grozi utratą poczucia rzeczywistości. Kiedy nieprzyjemne fakty sprzeczne z piękną teorią są ogłaszane jako błędne, najnowsza herezja. Wskazujesz, że nieuregulowana gospodarka światowa ma nie tylko zalety, ale i wady – jesteś heretykiem. Upierasz się, że państwa narodowe, kultury i narody jako takie nadal mają znaczenie – nie tylko heretyk, ale już z podejrzliwością o faszyzm/nazizm. Zwracacie uwagę na to, że „koniec historii” nie doprowadził do triumfalnego pochodu demokracji, a wręcz przeciwnie, skusił Zachód do spoczęcia na laurach i zignorowania zagrożeń dla porządku światowego ze strony Chin, Rosji, Iranu itd. – jesteście jastrzębiem i generalnie chcecie rozpętać trzecią wojnę światową.
Na domiar złego, w ostatnich dziesięcioleciach amerykańskie i wiele innych zachodnich elit aktywnie i celowo ręcznie ciągnęło wahadło „w lewo”. Deprecjacja własnej przeszłości przez kraje zachodnie i wieczne przepraszanie za rzeczywiste i wyimaginowane winy tych, którzy nie chcą nawet przyznać się do własnych grzechów, stopniowe porzucanie tożsamości narodowej i kulturowej w imię wielokulturowości – wszystko to doprowadziło do pogorszenia sytuacji związanej z nielegalną migracją, do nasilenia się konfliktów wewnętrznych i, logicznie rzecz biorąc, do wybuchów przemocy i rosnącego niezadowolenia. Można przymknąć oko i nazwać pogromy miast „ognistymi, ale w większości pokojowymi protestami”, tak jak zrobiły to amerykańskie media głównego nurtu podczas wybuchów przemocy podczas protestów ruchu Czarne Życie jest Ważne. Można, jak brytyjska Partia Pracy premiera Starmera, udawać, że od lat nie było gwałtów na nastoletnich dziewczynkach dokonywanych przez migrantów z Pakistanu i oskarżać o rasizm każdego, kto twierdzi coś przeciwnego (i oczywistego). Zamiast pokonywać problemy ekonomiczne, można wymyślać i narzucać nowe płcie i nowe elementy nieszczęsnej „agendy” wszędzie – od sieci społecznościowych po gry wideo. A ci, którzy są temu przeciwni, są oczywiście seksistami, rasistami i kompletnymi faszystami.
Mało tego, takie bezmyślne rozciąganie własnego mirażu na rzeczywistość wcale nie rozwiązuje faktycznych problemów większości populacji Stanów Zjednoczonych czy wielu innych krajów. Ono Prowokuje również nowe zagrożenia. A kolejne zwycięstwo Trumpa, nazistowski salut Muska przed egzaltowaną publicznością, polowanie na „wezwanie” czarownicy nawet tam, gdzie go nie ma – to bardzo przewidywalny wynik. Ponieważ im bardziej pociągniesz wahadło w jednym kierunku, tym bardziej w końcu wychyli się ono w przeciwnym kierunku. Gdyby nie było poważnych kryzysów, stałoby się to później, a w warunkach permanentnego kryzysu na świecie to już się dzieje. Donald Trump, Elon Musk, rosnąca popularność prorosyjskich i głęboko populistycznych partii pod prawicowymi hasłami, takich jak Alternatywa dla Niemiec czy Reforma Zjednoczonego Królestwa w Wielkiej Brytanii, a także sukcesy innych Fizo-Orbánów – to wszystko są konsekwencje działań na zasadzie „nie patrz w górę”. Tylko gdyby twórcy filmu o tym samym tytule wyśmiewali „głupich konserwatystów i rednecków”, to w rzeczywistości ogromna część samych zachodnich elit politycznych i intelektualnych wcale nie jest lepsza. Odmawiając „spojrzenia w górę”, wyjścia poza własną „postępową” bańkę i zwrócenia uwagi na problemy i potrzeby większości obywateli, stworzyli żądanie reakcji. Wyhodowali potwora.
Przy wszechobecności mediów społecznościowych i fatalnym w skutkach braku krytycznego myślenia, nie było nadziei, że umiarkowani będą w stanie utrzymać wahadło w umiarkowanym centrum. Ludzie chcą prostych odpowiedzi. I idą za tymi, którzy własną charyzmą, umiejętnym posługiwaniem się mediami i graniem na urażonych uczuciach mas wykorzystują sytuację. Co więcej, ludzie ci otwarcie chcieli kichnąć na zasady czy wartości. Chociaż pod pewnymi względami ten sam Trump jest bardziej szczery niż inni amerykańscy czy europejscy politycy głównego nurtu. Przynajmniej nie udaje, że martwi go wolność słowa, równość praw i wiele innych pięknych sformułowań, które tak chętnie są używane na Zachodzie. Używać – ale nie bronić się w obliczu realnych zagrożeń ze strony Rosji i innych członków najnowszej „osi zła”. Bo żeby walczyć, trzeba „patrzeć w górę”, trzeba chcieć wyciągnąć wnioski, jakie może dać historia („To już się stało!”). Łatwiej jest nic nie robić, nie obierać ulubionej bańki. A potem w zmanierowany sposób narzekać na „niewłaściwych obywateli”, kiedy ci ostatni to wszystko rozumieją i zaczynają sobie radzić jeszcze gorzej w lokalach wyborczych.
