Temat ewentualnych przyszłych negocjacji między Ukrainą a Rosją jest coraz częściej nagłaśniany w przestrzeni informacyjnej. Oczywiście, opinia publiczna na Zachodzie skłania się ku zakończeniu wojny na drodze negocjacji, a nie poprzez pokonanie agresora. Byłoby głupotą odrzucać taką obiektywną rzeczywistość. Ale nawet jeśli proces negocjacyjny się rozpocznie, może odbyć się według różnych scenariuszy. I zawiera wiele niebezpieczeństw i pułapek na przyszłość Ukrainy.
Warto zauważyć, że teraz Ukraina nie jest w najlepszej pozycji negocjacyjnej. Zamiast tego Rosja przejęła inicjatywę strategiczną i kontynuuje pełzającą, choć powolną i krwawą ofensywę. Nie ma jednoznacznych sygnałów, które wskazywałyby, że Putin jest zdecydowany na poważne negocjacje i ustępstwa. Wręcz przeciwnie, uważa, że jego armia będzie w stanie zająć jeszcze więcej terytorium Ukrainy. I, pod pewnym rzadkim zbiegiem okoliczności, nawet zmusić Kijów do kapitulacji. Jedyne, co może radykalnie zmienić opinię rosyjskiego dyktatora, to pojawienie się w Ukrainie znacznej ilości broni dalekiego zasięgu (ukraińskiej lub zagranicznej), całkowite zaprzestanie rosyjskiej ofensywy lub inne nieprzewidziane okoliczności, które mogą zachwiać stabilnością rządu Putina we własnym kraju.
Stanowiska negocjacyjne wyrażone przez Ukrainę w sprawie granic z 1991 r. są niestety obecnie nieosiągalne. Zmuszenie agresora do zapłacenia reparacji również wydaje się nierealnym scenariuszem. Chyba, że te reparacje zostaną wypłacone z rosyjskich aktywów przejętych na Zachodzie. Ale nie można też poważnie traktować rosyjskich planów podziału Ukrainy na trzy warunkowe części ani propozycji przekazania całego terytorium obwodów chersońskiego, zaporoskiego i donieckiego pod kontrolę rosyjską jako podstawy zawieszenia broni. Jeśli negocjacje odbędą się w ciągu najbliższych kilku miesięcy, będą prowadzone wokół kilku podstawowych kwestii: kontroli terytoriów, gwarancji bezpieczeństwa, prawa Ukrainy do członkostwa w organizacjach międzynarodowych (NATO, UE).
Ale już teraz można argumentować, że Rosja zrobi wszystko, co możliwe, aby spróbować przekroczyć te granice i sztucznie rozszerzyć zakres stanowisk negocjacyjnych. Głównym zadaniem Kremla na etapie hipotetycznych negocjacji będzie objęcie Ukrainy jak największą liczbą min znajdujących się pod zwierzchnictwem i osobowością prawną. I w tym celu Federacja Rosyjska musi interweniować w wewnętrzne sprawy Ukrainy na szczeblu dyplomatycznym i uczynić z podstawowych zasad funkcjonowania naszego państwa kartę przetargową.
Moskwa będzie starała się promować w negocjacjach takie tematy jak status języka rosyjskiego, oficjalna odmowa Ukrainy członkostwa w NATO z odpowiednimi poprawkami do konstytucji. Kreml będzie nalegał na ograniczenie liczebności Sił Zbrojnych Ukrainy, liczby i rodzajów dozwolonego uzbrojenia oraz maksymalnego zasięgu pocisków dostępnych w Ukrainie. Putin na pewno będzie starał się poruszyć kwestię rosyjskiej cerkwi i działalności partii prorosyjskich. Będzie go interesował zakaz ćwiczeń wojskowych z udziałem obcych państw na terytorium Ukrainy. Nie należy lekceważyć, że Kreml będzie dążył do wskrzeszenia stambulskich fantazji z wiosny 2022 r., nazwania ich fundamentem do osiągnięcia porozumienia pokojowego i wdrożenia ich do traktatu międzynarodowego. W żaden sposób nie można na to pozwolić.
W procesie negocjacyjnym Kijów musi spełnić kilka głównych zadań: zachować terytorium w jak największym stopniu, zachować Ukraińców i zminimalizować nawroty rosyjskiej agresji w przyszłości, czy też sprawić, by cena nowej inwazji była dla Moskwy niezwykle wysoka. Nierealne jest osiąganie takich celów na własną rękę, bez wsparcia sił zewnętrznych. Kwestią otwartą pozostaje, na ile zachodni partnerzy są gotowi rozmawiać o prawdziwych, a nie fałszywych gwarancjach bezpieczeństwa. I czy rozumieją niedopuszczalność przejścia Ukrainy do strefy wpływów rosyjskich?
Oczywiście, nawet przy korzystnym scenariuszu przyszłych negocjacji, Federacja Rosyjska będzie w stanie utrzymać kontrolę przynajmniej nad częścią okupowanego terytorium Ukrainy. W najgorszym przypadku jest to całe okupowane terytorium. Obecnie opcje, które zmuszą Federację Rosyjską do wycofania się co najmniej do linii demarkacyjnej od 23 lutego 2022 r., wydają się mało prawdopodobne. W tym przypadku ważne jest, aby świat uznał tylko granice Ukrainy w granicach z 1991 roku i utrzymał presję sankcyjną na agresora.
Jest wysoce pożądane, aby członkostwo w NATO stało się gwarancją bezpieczeństwa dla Ukrainy. Jeśli, ze względu na niechęć Zachodu do podjęcia takiego kroku, nieformalnie odmówi się nam prawa do przystąpienia do Sojuszu w ciągu najbliższych 10 czy 20 lat, to Ukraina potrzebuje realnych gwarancji bezpieczeństwa. Członkostwo w Sojuszu może być częściowo zrekompensowane przez szereg dwustronnych umów dotyczących bezpieczeństwa. Tylko podpisane już umowy o bezpieczeństwie Ukrainy z wieloma państwami świata trudno uznać za godną alternatywę dla członkostwa w NATO. Są to raczej deklaracje dobrych intencji, które nie odbiegały zbytnio od Memorandum Budapeszteńskiego. Potrzebne są traktaty o wzajemnej pomocy i specjalnym statusie sojuszniczym, które zostaną ratyfikowane przez parlamenty państw-sygnatariuszyTiv. Wtedy można liczyć na co najmniej regularne dostawy zaawansowanych typów broni i realne wsparcie w przypadku nowej inwazji na Federację Rosyjską.
Można rozważyć możliwość rozmieszczenia sił pokojowych na linii rozgraniczenia, pod warunkiem, że będą to głównie oddziały zachodnich sojuszników. Jest jasne, że Moskwa kategorycznie nie zaakceptuje takiego pomysłu. Albo będzie próbował obrócić to w absurd, proponując rozmieszczenie wojsk z KRLD, Iranu lub innych krajów w Afryce i Azji jako sił pokojowych. Dodatkową opcją ochrony przed nową agresją Moskwy w przypadku odmowy przyjęcia Ukrainy do NATO przez Ukrainę mogłoby być rozmieszczenie na naszym terytorium baz wojskowych zaprzyjaźnionych państw.
Oczywiste jest, że są to wstępne rozważania teoretyczne. Wiele danych wejściowych pozostaje nieznanych. Nie wiemy dokładnie, jakie będzie stanowisko administracji Trumpa, jeśli będzie próbowała zabezpieczyć tor negocjacyjny między Moskwą a Kijowem. Czy będą „czerwone linie” dla Białego Domu? I co zrobi Trump, jeśli nie uda mu się zapewnić rozpoczęcia procesu negocjacyjnego lub spotka się z warunkami Kremla, które uważa za nie do przyjęcia.
Kiedy Putin twierdzi, że Rosja jest zaangażowana w prawdziwe, sprawiedliwe i trwałe porozumienie pokojowe, cynicznie kłamie. Kremlowi zależy na porozumieniu pokojowym, które otworzy drogę do zniszczenia ukraińskiej państwowości. Nie uda się jednym miłym słowem przekonać dyktatora do zmiany stanowiska. Ale pistolet i dobre słowo pozwalają osiągnąć więcej.
