Dzięki pomocy zewnętrznej ukraińska gospodarka zdołała utrzymać pewną odporność i przystosować się do funkcjonowania w warunkach wielkiej wojny. Jednak za zewnętrzną fasadą stabilności i iluzją sterowalności zachodzą procesy, które wskazują na nawarstwianie się problemów strukturalnych i narastanie niebezpiecznych nierównowag.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie ma powodu do zbytniego zmartwień. Po rekordowym spadku o 29,1% w 2022 r. gospodarka zaczęła stopniowo rosnąć. W 2023 r. PKB wzrósł o 5,3%. A w 2024 r. wstępnie oczekuje się, że wzrost wyniesie prawie 4%. Niezłe liczby jak na wojnę na pełną skalę i zrujnowaną infrastrukturę energetyczną.
Warto jednak zwrócić uwagę na pewne niuanse. Wzrost gospodarczy w ubiegłym roku znajdował się w trendzie spadkowym. Jeśli w pierwszym kwartale 2024 r. PKB wzrósł o 6,5 proc., to w drugim – o 3,7 proc. A w lipcu-wrześniu wzrost spowolnił do 2%. W porównaniu z drugim kwartałem 2024 r. realny PKB tego kraju wzrósł w trzecim kwartale zaledwie o 0,2%. Dane za czwarty kwartał nie są jeszcze dostępne. Wiele wskazuje jednak na to, że liczby będą jeszcze bardziej pesymistyczne. Ponadto ten wzrost gospodarczy odbywa się w kontekście wyjątkowo niskiej bazy porównawczej po inwazji Rosji na pełną skalę.
Eksperci nie spodziewają się w 2025 roku znaczącego ożywienia gospodarczego w Ukrainie. MFW prognozuje wzrost PKB Ukrainy na poziomie 2,5%, inflację na poziomie 7,5%, a kurs dolara na poziomie 45 hrywien. I to pod warunkiem, że kraj nie poniesie poważnych problemów lub nie pogorszy sytuacji na froncie.
Branża znajduje się w trudnej sytuacji. W 2022 r. produkcja przemysłowa spadła o 44%. Ukraiński sektor przemysłowy został mocno dotknięty zniszczeniem mocy energetycznych, rosnącymi cenami energii elektrycznej, zakłóceniami w łańcuchu dostaw, kosztami logistyki, odpływem wykwalifikowanego personelu i niedoborem siły roboczej. Ponadto niektóre duże przedsiębiorstwa przemysłowe zostały zniszczone lub zdobyte przez wroga. Częściowe ożywienie produkcji w 2023 i 2024 roku nie jest w stanie zrekompensować katastrofalnego spadku w pierwszym roku wielkiej wojny.
Wojna nie mogła dać impulsu do stopniowego zmniejszania orientacji surowcowej ukraińskiej gospodarki. Tak jak dotychczas kluczowymi pozycjami ukraińskiego eksportu są żywność (w szczególności zboża), kukurydza, ropa naftowa oraz metale żelazne i nieżelazne. W 2023 roku na te dwie pozycje Należał prawie 75% całego ukraińskiego eksportu. Co więcej, udział metali wzrósł ponad dwukrotnie w porównaniu z 2021 r., a udział żywności wzrósł z 43,9% do ponad 63%. Deficyt handlu zagranicznego towarami w 2023 r. wzrósł 2,5-krotnie do 27,4 mld dolarów.
W pierwszym półroczu 2024 r. eksport towarów Stanowiły 19,6 mld USD, a import – 33,2 mld USD. Ujemne saldo w handlu zagranicznym wyniosło 13,6 mld USD. Do końca 2024 r. deficyt w handlu zagranicznym może wzrosnąć do ponad 30 mld dolarów. Struktura ukraińskiego eksportu w 2024 r. zachowuje ten sam charakter surowcowy i rolniczy, co świadczy o zacofaniu gospodarki. Na przykład udział gotowych produktów spożywczych eksportowanych poza Ukrainę wynosi zaledwie 9,7%. Jedną trzecią ukraińskiego eksportu stanowią produkty pochodzenia roślinnego, w szczególności zboża – ponad 26%, tłuszcze i oleje – 15,7%. Tylko 3,7% ukraińskiego eksportu to maszyny i urządzenia.
Sytuacja w sektorze finansowym jest niejednoznaczna. Z jednej strony po załamaniu w 2022 r. wciąż można uniknąć poważnej dewaluacji hrywny. Jednak pełzający proces spadku wartości waluty krajowej nadal trwa. Ukrainie udaje się zapobiec załamaniu systemu finansowego i budżetowego tylko dzięki pomocy zagranicznej.
Rezerwy walutowe Ukrainy wzrosły w 2024 r. o 8% do 43,8 mld USD. W ubiegłym roku Ukraina otrzymała poważne globalne wsparcie finansowe – około 42 mld dolarów. Największa pomoc finansowa pochodziła z Unii Europejskiej – 17,5 mld dolarów, Stanów Zjednoczonych Ameryki – 6,8 mld dolarów, Banku Światowego – 6,1 mld dolarów, MFW – 5,3 mld dolarów, Japonii – 4,3 mld dolarów, Kanady – 1,8 mld dolarów. W 2025 roku Ukraina spodziewa się otrzymać od partnerów międzynarodowych kolejne 38 mld dolarów. Kwota ta powinna wystarczyć, aby zapobiec załamaniu gospodarczemu i załamaniu się finansów publicznych.
Wydatki budżetowe Ukrainy w 2024 roku wyniosły 3 bln 350 mld hrywien. Na 2025 rok przewiduje się wydatki budżetu państwa w wysokości 3 bln 990 mld hrywien. W tym samym czasie państwo planuje zebrać tylko 2,32 bln hrywien. Reszta będzie musiała zostać pokryta przez pomoc zewnętrzną. Największą pozycją wydatków pozawojskowych w budżecie na 2025 r. będzie obsługa długu publicznego. Rząd planuje wydać 480 mld hrywien na spłatę odsetek od pożyczek wewnętrznych i zewnętrznych. Tymczasem państwo Zadłużenie Ukrainy rośnie i sięgnęło już 160 mld dolarów. Już niedługo może ona zrównać się z roczną wielkością PKB.
Inflacja stała się nowym problemem dla władz i Ukraińców. Po gwałtownym skoku cen w 2022 roku udało się go nieco oswoić. Jednak w drugiej połowie ubiegłego roku wzrost cen towarów i usług ponownie przyspieszył. W listopadzie oficjalna inflacja wyniosła 11,2% rok do roku. Natomiast w maju jego wartość wyniosła 3,3%. Choć główna stopa procentowa NBU przekracza poziom wzrostu cen i wynosi obecnie 13 proc., nie jest to w stanie powstrzymać gwałtownego skoku inflacji. Można stwierdzić, że polityka Narodowego Banku i rządu w zakresie kontroli cen zawiodła.
W 2024 r. stało się jasne, że ukraiński rząd obrał kurs na zwiększenie obciążeń fiskalnych i podatkowych dla przedsiębiorstw i ludności. Jeszcze wcześniej zwiększono liczbę potrąceń od wspólnot terytorialnych w Kijowie. W szczególności podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) od wynagrodzeń wojskowych i policjantów był kierowany do specjalnego funduszu budżetu państwa z budżetów lokalnych. Dzięki tej ustawie w 2024 roku na drony i inną broń miało zostać przeznaczone dodatkowe 96 mld hrywien. Rzeczywistość okazała się jednak nieco inna. Bo znaczna część tych środków po prostu nie została wydatkowana.
Również pod koniec ubiegłego roku, po raz pierwszy od początku inwazji na pełną skalę, władze uciekły się do podniesienia podatków. Podatek wojskowy wzrósł z 1,5% do 5%. Od 1 stycznia 2025 r. osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą z trzeciej grupy będą płacić dodatkowy 1% dochodu. A przedsiębiorcy z innych grup – 10% płacy minimalnej w Ukrainie. Takie kroki władz są dyskusyjne. Bo biznes jest już w trudnej sytuacji i nie jest pewny przyszłości. A realne dochody ludności spadają z powodu wysokiej inflacji.
W ciągu 2024 r. w Ukrainie zamknięto prawie 210 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych, co jest najwyższym wynikiem w ciągu ostatnich pięciu lat. Wzrost liczby zamkniętych jednoosobowych działalności gospodarczych w ubiegłym roku wyniósł ponad 32%. Większość przedsiębiorców przestała pracować w sektorze handlu detalicznego i IT. Eksperci jako przyczyn masowego zamykania podają trudności gospodarcze, zmiany w przepisach podatkowych oraz procesy migracyjne. Co ciekawe, w pierwszym roku pełnoskalowej wojny w Ukrainie pracę przerwało zaledwie 82 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych. O tym, że przedsiębiorcom nie podobały się innowacje podatkowe władz, pośrednio świadczą statystyki zamknięcia: szczyt zakończenia działalności gospodarczej odnotowano w ostatnim kwartale roku. Właśnie wtedy, gdy Rada Najwyższa poparła zmiany podatkowe.
Ukraińska gospodarka obecnie funkcjonuje. Jednak nierównowaga strukturalna w tym kraju utrzymuje się i pogłębia. Uzależnienie budżetu państwa od wsparcia zewnętrznego stwarza dodatkowe ryzyka. Przyspieszony wzrost cen, który znów wymknął się spod kontroli, zwiększa stopień napięć społecznych. A wątpliwe decyzje władz sprawiają, że budzisz niepokój i wątpisz w jego profesjonalizm.
