Trudna sytuacja na polu bitwy i niepewność co do przyszłego wsparcia zachodnich sojuszników skłaniają Ukrainę do poszukiwania różnych alternatyw, które mogą radykalnie zmienić sytuację. Jednym z najbardziej kuszących i ekscytujących jest przywrócenie własnego potencjału nuklearnego. W ostatnim czasie w mediach ponownie pojawiła się informacja, że taka opcja jest teoretycznie rozważana przez stronę ukraińską. Czy jednak przywrócenie statusu nuklearnego rzeczywiście jest w stanie uratować Ukrainę w obecnych warunkach? I na ile realny jest pomyślny rozwój broni atomowej w przyszłości w stosunkowo krótkim czasie?
17 października Julian Röpke, analityk niemieckiej gazety BILD, powiedział, że ukraińskie władze „poważnie rozważają przywrócenie arsenału nuklearnego”. Tego dnia w Brukseli odbyło się posiedzenie Rady Europejskiej. Na konferencji prasowej w stolicy Belgii prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski powiedział, że bezpieczeństwo Ukrainy może być zagwarantowane albo przez członkostwo w NATO, albo przez broń jądrową. W rozmowie z dziennikarzami Zełenski opowiedział o swoim ostatnim spotkaniu z Donaldem Trumpem, podczas którego poruszył kwestię NATO, Memorandum Budapeszteńskiego i złych konsekwencji wyrzeczenia się przez Ukrainę broni jądrowej.
Ukraina zrezygnowała z broni jądrowej i otrzymała gwarancje integralności terytorialnej i suwerenności w granicach uznanych przez społeczność międzynarodową w 1991 roku od państw, które przystąpiły do Memorandum Budapeszteńskiego. Jednak w 2014 r. stało się jasne, że gwarancje te są bezwartościowe.
„A w rozmowie z Donaldem Trumpem powiedziałem mu: mamy to, jakie jest wyjście? Albo Ukraina będzie miała broń jądrową, a to jest dla nas ochrona. Albo powinniśmy mieć jakiś rodzaj sojuszu. Poza NATO nie znamy dziś żadnych skutecznych sojuszy. Państwa NATO nie są dziś w stanie wojny. Państwa NATO nie są w stanie wojny. W państwach NATO wszyscy ludzie są żywi. I dlatego wybieramy NATO zamiast broni nuklearnej. Wybieramy NATO. I myślę, że Donald Trump mnie usłyszał. Powiedział: 'Macie uczciwe argumenty'” – relacjonował Zełenski treść dialogu z kandydatem na prezydenta USA.
Formalnie Ukraina miała prawo i uzasadnione podstawy do przywrócenia broni jądrowej po naruszeniu jej integralności terytorialnej w 2014 roku. Sygnatariusze memorandum nie wywiązali się przecież ze swoich zobowiązań wobec Kijowa. Moralna strona tej sprawy jest również po naszej stronie. Jeśli jednak chodzi o praktyczną płaszczyznę realizacji tej inicjatywy, to pojawiają się istotne problemy.
Choć dziennikarze BILD piszą, że Ukraina może wyprodukować bombę atomową w ciągu kilku tygodni i powołują się na słowa anonimowego urzędnika, to jest to raczej blef przeznaczony dla wrażliwej publiczności. Być może naprawdę jest na to jakaś wiedza, ale sytuacja z materiałami nie jest zbyt dobra. W 2010 roku ówczesny prezydent Wiktor Janukowycz przekazał Ukrainie ostatnie 50 kg wzbogaconego uranu. Uran trafił do Rosji, aby nie wpaść w „niebezpieczne ręce”. A we wspólnym oświadczeniu Janukowycza i Baracka Obamy amerykański prezydent pochwalił decyzję Ukrainy o pozbyciu się wszystkich zapasów wysoko wzbogaconego uranu. Obama osobno zwrócił też uwagę na „unikalny” wkład Ukrainy w rozbrojenie nuklearne i zapewnił, że gwarancje bezpieczeństwa przewidziane w Memorandum Budapeszteńskim pozostają w mocy. Ale kiedy kilka lat później nadszedł czas, aby przetestować te potężne gwarancje w działaniu, okazało się, że są one nic nie warte.
Ukraina posiada jednak znaczne rezerwy rud uranu. Nie produkuje jednak paliwa jądrowego. A do produkcji broni atomowej potrzebne są izotopy uranu-235 i 233. Nie wystarczy jednak tylko je zdobyć. Nadal konieczne jest osiągnięcie poziomu wzbogacenia uranu do 90%. Tylko wtedy pojawią się surowce, które można wykorzystać do stworzenia bomby atomowej.
Broń jądrowa jako alternatywa dla członkostwa Ukrainy w NATO jest ciekawą opcją. Ale jest w nim za dużo utopijności i sprzecznych momentów. Nawet jeśli pominiemy aspekt negatywnej reakcji międzynarodowej. Pomysł, że wystarczy kilka tygodni, aby Ukraina zbudowała bombę atomową, brzmi fantastycznie. Nie oznacza to, że Ukraina nie jest zdolna do stworzenia broni masowego rażenia. Wymaga to jednak dużo czasu i zasobów. Ponadto znaczne kwoty dofinansowania projektów, odpowiedni potencjał naukowo-techniczny oraz zdolności organizacyjne na najwyższym szczeblu państwowym.
Sytuacja finansowa w Ukrainie nie jest, delikatnie mówiąc, dobra. Nie starcza pieniędzy nawet na broń konwencjonalną. Rząd stara się pokryć deficyt budżetowy poprzez podniesienie podatków. A produkcja broni jądrowej wymaga poważnego i stabilnego finansowania. Jeśli nie ma wystarczająco dużo pieniędzy nawet na konwencjonalne pociski czy drony, to jak miałoby wystarczyć na bombę atomową?
Szczerze mówiąc, poziom sprawności aparatu państwowego w naszym kraju nie jest na równi. Korupcja, brak profesjonalizmu i chaos menedżerski mogą zniweczyć wszelkie dobre przedsięwzięcia. A tak ambitny, złożony projekt, jakim jest wyprodukowanie bomby atomowej, wymaga bardzo poważnych działań organizacyjnych Umiejętności. Ścisła koordynacja działań personelu naukowego i technicznego oraz rządu. A także odpowiednie i niezawodne nośniki dostawcze. Wciąż jednak nie mamy własnych pocisków balistycznych o zasięgu 500 km. Jak zatem dostarczymy ładunek jądrowy?
Obrazowym przykładem niezdolności państwa do efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi i wykorzystywania ich zgodnie z ich zdolnościami i umiejętnościami jest mobilizacja naukowców na pierwszej linii frontu. Na przykład w czerwcu pojawiła się informacja, że 59-letni czołowy inżynier Instytutu Badań Jądrowych Serhij Czerednyk zginął podczas wykonywania misji bojowej w obwodzie donieckim. Naukowiec ten może być przydatny dla odbudowy potencjału nuklearnego Ukrainy. Ale bezduszna machina państwowa zdecydowała inaczej. A takich przykładów jest wiele. Czy przy tak irracjonalnym podejściu można mieć nadzieję na szybkie stworzenie bomby atomowej? Wątpliwe.
Status nuklearny może rzeczywiście stanowić poważny środek odstraszający i zmusić potencjalnych agresorów do rozważenia wszystkich zagrożeń przed atakiem. Ale jesteśmy teraz na etapie wojny. Pojawienie się broni jądrowej w Ukrainie w trakcie działań wojennych raczej nie będzie miało żadnego wpływu na ich przebieg. A użycie broni masowego rażenia wymaga woli politycznej kierownictwa państwa. Czy Zełenski wyda rozkaz użycia bomby atomowej przeciwko Federacji Rosyjskiej? Zwłaszcza, że wróg ma własny, bardzo imponujący arsenał nuklearny. A gdyby Ukraina odważyła się jako pierwsza użyć broni jądrowej przeciwko Rosji, prawie na pewno spotkałaby się z aktem odwetu. Wzajemna masowa wymiana uderzeń nuklearnych jest swego rodzaju perspektywą zakończenia wojny. Jedyną oczywistą korzyścią płynącą z bomby atomowej podczas trwającego konfliktu zbrojnego jest możliwość ochrony do pewnego stopnia przed uderzeniem nuklearnym wroga.
Gdyby Ukraina posiadała broń jądrową w 2014 roku, Rosja mogłaby nie ryzykować aneksji Krymu. Gdybyśmy mieli bombę atomową na początku 2022 r., Putin mógłby się wahać przed wydaniem rozkazu inwazji na pełną skalę. Ale kiedy wojna trwa, a część terytorium jest okupowana przez wroga, pojawienie się broni atomowej nie gwarantuje jej końca. Jest to raczej metoda wywierania presji psychologicznej. Dlatego w przypadku Ukrainy nie należy traktować bomby atomowej jako cudownej broni, która natychmiast powstrzyma rosyjską agresję i będzie najlepszą gwarancją bezpieczeństwa. Ale po zakończeniu działań wojennych może warto poważnie zastanowić się nad tym pomysłem. Żebyśmy później mogli powiedzieć: nie mamy broni jądrowej, ale jeśli będzie trzeba, to jej użyjemy.
