Nie tak dawno prezydent Francji Emmanuel Macron skutecznie odparł ofensywę skrajnie prawicowego Zjednoczenia Narodowego, a potem kłopoty na zjednoczoną przestrzeń europejską przyszły z innego kierunku – Niemiec.
W głównym kraju Unii Europejskiej pierwszego dnia jesieni 2024 r. odbyły się wybory lokalne w dwóch wschodnich stanach. I te dwa czynniki – to, że wybory mają charakter lokalny i że kraje związkowe znajdują się na wschodzie, w byłej NRD – są ważne dla zrozumienia sytuacji. Oznacza to, że w żaden sposób nie zmienią one wyników głosowania, ale pomogą je lepiej i dokładniej zrozumieć.
A więc wybory do landtagów (landtagów) Saksonii i Turyngii. W obu tych regionach, zgodnie z przewidywaniami, dużą liczbę głosów uzyskała skrajnie prawicowa, sceptyczna wobec euro- i Ukrainy, prorosyjska Alternatywa dla Niemiec. A w Turyngii, najbardziej beznadziejnym kraju związkowym pod względem poparcia dla szanowanych, umiarkowanych sił centrolewicowych i centroprawicowych, wygrała nawet Alternatywa.
Jest to rzeczywiście pierwsze zwycięstwo niemieckiej skrajnej prawicy w uczciwych wyborach od marca 1933 roku. Przypomnijmy, że w styczniu tego roku Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników, partia Adolfa Hitlera, zdobyła pierwsze miejsce w wyborach do parlamentu Wolnego Państwa Lippe (obecnie część kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia), a w marcu – w ogólnoniemieckich wyborach do parlamentu federalnego, Reichstagu. Wszystkie kolejne wybory – w listopadzie 1933, 1936 i 1938 r. – były najczęstszym fałszerstwem i manipulacją totalitarnego reżimu nazistów.
Nawiasem mówiąc, po II wojnie światowej w procesie wyborczym brały udział różnego rodzaju postnazistowskie, skrajnie prawicowe partie, o dziwo. Na przykład w pierwszych powojennych wyborach w byłych zachodnich strefach okupacyjnych (które stały się podstawą Republiki Federalnej Niemiec) jedną z partii biorących udział była niemiecka Partia Prawica, która w rzeczywistości została utworzona przez byłych członków NSDAP. Wtedy jednak otrzymali tylko 1,81% głosów. A cztery lata później było to już 1,07%. Jednak w pierwszych wyborach krajowych w 2013 roku Alternatywa dla Niemiec zdobyła zaledwie 4,7% głosów i nie dostała się do Bundestagu. (A partia nazistowska w 1928 r. – zaledwie pięć lat przed dojściem do władzy – miała 2,63% głosów i zajmowała niepozorne dziewiąte miejsce wśród wszystkich niemieckich sił politycznych).
A teraz mamy do czynienia ze zwycięstwem w Turyngii (32 z 88 miejsc w Landtagu, najbliżsi konkurenci, CDU, mają 23), prawie zwycięstwem w Saksonii (41 na 120 miejsc, CDU jest na pierwszym miejscu z 42 mandatami). Jakie wnioski można wyciągnąć z tych wyborów, poza alarmistycznymi okrzykami „Naziści powrócili”?
Po pierwsze, pamiętajmy, że to jest wschód. Była NRD. Tak zwane „ossi”. Tam, gdzie na początku lat dziewięćdziesiątych chadecy pewnie pokonali jednoczyciela ziem niemieckich Helmuta Kohla – ale pod koniec dekady, na tle absolutnie bezsensownej z praktycznego punktu widzenia nostalgii za „starymi, dobrymi czasami” (gospodarczo nawet najsłabsze kraje związkowe Republiki Federalnej Niemiec żyją znacznie lepiej niż najbogatsze regiony NRD; nie ma zastoju, nikt nie zabrania nigdzie wyjechać, nie ma murów berlińskich) – dawni socjaliści NRD zaczęli zdobywać znaczne procenty. która przekształciła się w Partię Demokratycznego Socjalizmu, a następnie w Lewicę.
Lewica nie była jednak w stanie wyrosnąć na poważnego konkurenta dla głównych sił politycznych w Niemczech. A ich miejsce zajęli politycy z drugiego skrzydła politycznego spektrum – zamiast ultralewicy w latach 2010. zaczęły gromadzić się głosy skrajnej prawicy. To nie jest problem wyłącznie niemiecki, to się dzieje w całej Europie. A ziemie byłej NRD to prawdziwa wylęgarnia radykałów. Gdzie wyrośli na pierwsze miejsce w wyborach samorządowych. A lewica, nawet brat bliźniak Alternatywy dla Niemiec, Związku Sary Wagenknecht, nie może się tym pochwalić. Być może w przyszłości, ale najprawdopodobniej tylko zamiast Alternatywy, bo ultraradykałowie po prostu nie zgromadzą tak wielu zwolenników.
Oczywiście duże partie wezmą te wyniki pod uwagę. I na ich podstawie będą korygować swoje stanowiska polityczne. Dotyczy to zwłaszcza SPD, która kompletnie zawodzi w obecnym cyklu wyborczym. Choć raczej nie będzie to wyglądało tak apokaliptycznie, jak twierdzą niektórzy eksperci, mówiący, że centroprawica radykalizuje się również na żądanie elektoratu. Po pierwsze, nie przyniesie to rezultatów, co widzieliśmy we Francji, gdzie część „republikanów” próbowała bawić się retoryką Bardegli i s-ki. Po drugie, dlaczego ci, którzy głosują na Alternatywę, są radykalizowani przez CDU?
Nie należy się zatem spodziewać szczególnych zmian w retoryce przynajmniej pewnego siebie lidera na szczeblu federalnym (CDU + CSU niezmiennie ma ponad 30% poparcia, a w ostatnich miesiącach tylko rośnie; Alternatywa dla Niemiec miała ponad 20%, teraz stara się osiągnąć co najmniej granicę 20%). Ponadto bardzo ważne z punktu widzenia zrozumienia sytuacji są nie tyle wybory w Turyngii, co głosowanie w SackNa przykład w przypadku Stanów Zjednoczonych
9 lipca w Niemczech odbyły się wybory do Parlamentu Europejskiego. Kraj związkowy Saksonia głosował wówczas w następujący sposób: Alternatywa otrzymała 31,8%, CDU dokładnie 10% mniej. Minęły prawie dwa miesiące. A w wyborach samorządowych sytuacja jest inna. Skrajna prawica, podobnie jak wszystkie inne (lewica, SPD, Zieloni, związek zawodowy Sarah Wagenknecht), prawie nie zmieniła swojego wyniku – nawet nieco mniej zagłosowało na AfD (30,6%). Z drugiej strony, Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna dokonała prawdziwego przełomu – kończąc z wynikiem 31,9%.
Prawdę mówiąc, jestem tu trochę nieszczery, bo sondaż zawsze pokazywał wskaźnik 30+ dla CDU. Ale w wyborach do Parlamentu Europejskiego to nic nie znaczyło – wyborcy nie głosowali. Ale w wyborach lokalnych okazało się, że CDU wciąż ma poparcie. I tym razem wyborcy przyszli do lokali wyborczych. Oczywiście nie wygląda to tak różowo, jak polityczny zwód Emmanuela Macrona, ale faktem jest, że w ciągu dwóch miesięcy centroprawica dodała 10% głosów i w rzeczywistości wyprzedziła skrajną prawicę na czyimś polu.
Zademonstrowanie im, że jest za wcześnie, aby mówić o ogólnym zwycięstwie „kolektywnego Hitlera”. Co więcej, na Zachodzie Alternatywa dla Niemiec tradycyjnie otrzymuje wielokrotnie mniej głosów. Jedyna wyjątkowa liczba jest w kraju związkowym Hesja, gdzie Alternatywa dzięki wielkiej wojnie w Ukrainie (gwałtowny wzrost notowań, który rozpoczął się wiosną 2022 r., następnie w kilku etapach wzrósł do 18% – to nie przypadek, to konsekwencja) wskoczyła na drugie miejsce, wyprzedzając SPD i Zielonych.
Ale za trzy tygodnie Niemcy będą musiały doświadczyć kolejnego triumfu Alternatywy dla Niemiec. Tam też 22 września wygra skrajna prawica, choć nie doczeka się własnego rządu – według obecnych notowań, nawet w tandemie ze Związkiem Sary Wagenknecht (notabene w Turyngii CER odmówiła sojuszu z AfD) zdobywa 41%. Jednocześnie tylko dwie duże partie – CDU i SPD – mają po 39%. A jeśli dodamy do tego 5% Zielonych i Lewicy (niedawno zostali przyjęci do koalicji jako partnerzy mniejszościowi, nie miało to specjalnych negatywnych konsekwencji politycznych i wyborczych), to oczywiste jest, że nie będą tu rządzić ultraradykałowie.
A na poziomie federalnym, jak już wspomniano, Alternatywa dla Niemiec po spadku w pierwszej połowie 2024 r. nie może wzrosnąć do granicy 20 proc. A w kolejnych ogólnoniemieckich wyborach (odbędą się one w październiku 2025 r.) może przegrać nawet z socjaldemokratami. SPD ponosi teraz oczywiście poważne straty wyborcze za swoje niezdecydowane stanowisko na początku wielkiej wojny w Ukrainie – jeszcze w marcu 2022 r. partia Olafa Scholza była pierwsza, a już w sierpniu tego roku straciła na rzecz swoich głównych oponentów z CDU prawie 10%. Przypomnijmy, że chadecy przyjęli wtedy znacznie twardsze stanowisko (w czym pomogło oczywiście bycie w opozycji) – a teraz pewnie prowadzą, niwelując konsekwencje chwilowej klęski z lata 2023 r.
Turyngia i Saksonia były ostrzeżeniem w swoich wyborach lokalnych. Sygnał. Latarnia morska. I wszyscy uczestnicy procesu politycznego muszą usłyszeć ten sygnał, aby nie powtórzyć smutnego losu dawnych filarów V Republiki Francuskiej, socjalistów i republikanów, którzy wciąż znajdują się w głębokim kryzysie (a którzy teraz będą pamiętać, że przed Macronem prezydentami kraju był socjalista Hollande, a przed nim republikanin Sarkozy).
I na koniec zauważamy, że wojna w Ukrainie to także szansa dla europejskich ultraradykałów. Poważna szansa. Być może najważniejszy w ich życiu. Dlatego zakończenie wojny – w takiej czy innej formie, przynajmniej na poziomie zaprzestania działań wojennych i ataków rakietowych i dronowych w Ukrainę, powrotu Ukraińców do domu (a tych w Niemczech jest sporo) – będzie oznaczało wybicie tego gruntu spod nóg „kolektywnego Hitlera”, który stara się stać alternatywą dla Niemiec, ale do tej pory wykazał się jedynie zdolnością do pasożytowania na doraźnych problemach kraju i społeczeństwa. Właściwie tak jak w poprzedniej epoce historycznej, gdzie Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza doszła do władzy dopiero wtedy, gdy Niemcy dotknął poważny kryzys gospodarczy.
Pokój w Ukrainie będzie oznaczał upadek głównego atutu Alternatywy dla Niemiec (i Unii Sary Wagenknecht), choć ta lewicowa partia, jak każdy lewicowiec, będzie miała w swoim arsenale inne tematy, ale jak pokazała historia lewicy, nie udało jej się osiągnąć niczego szczególnego). I sukces prorządowej obecnie SPD, która najprawdopodobniej w październiku przyszłego roku straci stanowisko kanclerza, ale przynajmniej będzie mogła powrócić do statusu drugiej siły politycznej w kraju. A bycie drugim w wielkiej koalicji wcale nie jest smutne, gdy patrzy się na triumf skrajnej prawicy. Choć w jednym z najbiedniejszych krajów w kraju.
