W 2022 roku Ukraińcy zaskoczyli świat dość skutecznym oporem wobec rosyjskiego agresora. Stało się to tym bardziej nieoczekiwanie na tle ogólnie słabego i niewystarczającego przygotowania władz do ewentualnej rosyjskiej inwazji w poprzednich latach. Dlaczego w pierwszych miesiącach pełnoskalowej wojny efektywność różnych ukraińskich instytucji była znacznie wyższa niż obecnie?
Sukces początkowej fazy wojny rosyjsko-ukraińskiej tłumaczy się nie tylko znacznym niedoszacowaniem przez moskiewskiego agresora potencjału Ukrainy i jej Sił Zbrojnych. Ale także przez to, że w tych napiętych dniach 2022 roku ingerencja organów państwowych we wszystkie procesy została ograniczona do niezbędnego minimum. Niektóre instytucje i urzędnicy całkowicie wstrzymali swoją pracę. Niektórzy po prostu uciekli i opuścili stolicę. Korupcja wiosną 2022 roku została niemal zapomniana. Choć może się to wydawać dziwne, znaczący spadek liczby czynnych urzędników i pracowników struktur porządkowych i regulacyjnych nie osłabił ukraińskiego oporu. Wręcz przeciwnie, uczynił go bardziej wydajnym i racjonalnym. W ukraińskich realiach mniej regulacji rządowych z reguły daje lepszy wynik. Kiedy przedsiębiorczy obywatele samoorganizują się, są bardziej skłonni do podejmowania właściwych decyzji w trudnych warunkach. W przeciwieństwie do aparatu państwowego dotkniętego korupcją i innymi chorobami systemowymi. Tak też stało się w 2022 roku.
Na początku rosyjskiej inwazji państwo ukraińskie pozwoliło Ukraińcom zademonstrować najlepsze cechy ich charakteru. Urzędnicy nie ingerowali w sprawy obywateli. Biurokratyczne przeszkody zostały ograniczone do minimum. Struktury kontrolne nie były w stanie sprostać inspekcjom biznesowym i podwyżkom podatków. A o tak zwanej „busyfikacji” w tym czasie nawet nie słyszano. Państwo nieświadomie przekazało część swoich uprawnień aktywnym obywatelom. Na wynik nie trzeba było długo czekać.
Ta sama zasada sprawdziła się w armii, kiedy większa swoboda działania dowódców w terenie i twórcza inicjatywa zdołały ograć rosyjską machinę wojenną. Politycy prawie nie ingerowali w pracę wojska. A generałowie ze Sztabu Generalnego znacznie bardziej ufali dowódcom bojowym. Umożliwiło to osiągnięcie nadzwyczajnych rezultatów, biorąc pod uwagę znaczną przewagę wroga w liczbie i jakości uzbrojenia. Ale od tego czasu wiele się zmieniło. Państwo powróciło do wszystkich sfer. A wraz z nim powróciły te cechy, które od czasu odzyskania niepodległości w 1991 roku skazały Ukrainę na nieudolne rządy.
Z jednej strony Ukraina dysponuje teraz potężną bronią, o której nawet nie marzyła na początku wielkiej wojny z Rosją. Mamy rakiety o zasięgu kilkuset kilometrów, drony, które mogą wlecieć w głąb tyłów agresora, zachodnie czołgi i bojowe wozy piechoty. Rosyjska Flota Czarnomorska tchórzliwie ukrywa się w zatokach z powodu ataków ukraińskich dronów morskich. Nasze niebo jest chronione przez najnowsze systemy obrony powietrznej. Wkrótce do tej listy dołączą F-16. Ale niestety sytuacja z przodu i z tyłu, a także nastroje społeczne nie wyglądają zbyt optymistycznie.
Zamiast tego Rosja demonstruje zdolność do naprawienia błędów z 2022 roku. W Federacji Rosyjskiej nie ma aktywnego społeczeństwa obywatelskiego, oddolna inicjatywa nigdy nie była mocną stroną agresora, a Kreml wie, jak osiągać rezultaty dzięki lepszej zdolności do skalowania użytecznych doświadczeń. Duże zasoby w połączeniu z autorytarnym stylem zarządzania przynoszą efekty. Putin postawił na skalę, na to, że więcej środków pomoże mu zrealizować zbrodnicze plany. Nawet na tle niebotycznych strat i lekceważenia życia swoich żołnierzy. Logika rosyjskiego dyktatora jest prosta: w warunkach, w których oba systemy są nieelastyczne, zmonopolizowane i dość skorumpowane, wygra ten, który ma więcej zasobów. A społeczeństwo ma większe doświadczenie z autorytarnym przymusem, dla którego autorytarny styl zarządzania jest naturalnym stanem.
Ukraina ma historyczną przewagę nad Rosją, jeśli chodzi o oddolną inicjatywę obywatelską. Wydaje się jednak, że nie jest w stanie sprawnie i szybko skalować użytecznych osiągnięć, zaawansowanego doświadczenia wojska, rozwoju przedsiębiorców, producentów broni i inżynierów. Oczywiście, coś się robi, są pewne osiągnięcia i zmiany. Nie są one jednak wystarczające w tak historycznym okresie i na tle tak groźnych wyzwań.
Śmiertelne zagrożenie powinno wystarczyć, aby stanowić wewnętrzną zachętę do poprawy i pozbycia się szkodliwych praktyk w dziedzinie administracji publicznej. Powołuj ludzi na podstawie profesjonalizmu i patriotyzmu, a nie nepotyzmu. Nie kradnij i nie zarabiaj na zakupach. Awansuj zdolnych, utalentowanych dowódców. Ustanów normalną rekrutację i mobilizację siły roboczej. Szybko pozbądź się radzieckich metod zarządzania. Niestety nie w przypadku Ukrainy.
Wydaje się, że władze ukraińskie uznały, że Rosję można pokonać bez zmiany struktury i zasad rządzenia. Ale problemy nie znikną same, jeśli ich nie zauważysz. Społeczeństwo ukraińskie jako całość jest przyzwyczajone do nieufności wobec władz. Są ku temu obiektywne powody historyczne. Moc mTrzeba by zdawać sobie sprawę ze specyfiki ukraińskiej mentalności i stosować znacznie więcej metod służących osobistemu interesowi niż banalny przymus. To, co może zadziałać w Rosji, nie zadziała w Ukrainie. Wręcz przeciwnie, wywoła publiczne oburzenie i nieufność. Ale wydaje się, że nikt się nad tym nie zastanawia.
W innych warunkach Ukraińcy mogli skorygować kurs władz, sprawić, by działały lepiej, szybciej, bardziej przejrzyście i skuteczniej. Pod presją opinii publicznej władze mogły zdymisjonować, a nawet postawić przed sądem skorumpowanych lub nieudolnych urzędników. Zdymisjonuj cały rząd lub najwyższych urzędników. Teraz ta ścieżka jest zamknięta z powodu wojny. w Ukrainie mechanizm samooczyszczania aparatu państwowego nie działa prawidłowo ze względu na niewydolność instytucji. I nie da się zrekompensować słabej i powolnej pracy instytucji, ponieważ wojna ogranicza aktywność obywatelską.
Niestety, władze na ogół nie były w stanie szybko zgromadzić ogromnego potencjału społeczeństwa obywatelskiego. Raczej zamknęła się w sobie. Trudno jest przyjąć rozsądną krytykę. Centrum może nawet nie wiedzieć dokładnie, co dzieje się na ziemi. Urzędnicy regionalni mogą przedstawić zniekształcony obraz stanu rzeczy w stolicy. Prowadzi to do różnych nadużyć i naruszeń. Niektóre z nich zyskały szczególny rozgłos, w szczególności w odniesieniu do budowy fortyfikacji. Stawianie na zdewastowane charyzmą, posłuszne, ale kontrolowane i zależne trybiki w systemie dają ten sam mierny wynik.
Aby zrozumieć zasadniczą różnicę między modelem państwowym Ukrainy i Rosji, nie trzeba zagłębiać się w historię. Wystarczy przypomnieć sobie wydarzenia sprzed roku. Kiedy rok temu Prigożyn ruszył na Moskwę, potężna rosyjska machina państwowa została natychmiast sparaliżowana. I nie było nikogo, kto by ją poparł. Nie widzieliśmy żadnych oznak wewnętrznej samoorganizacji obywateli w Rosji. Rosjanie po prostu biernie obserwowali, co będzie dalej i kto przejmie władzę w kraju. W Rosji osłabienie państwa i utrata kontroli nad sytuacją zawsze przeradza się w całkowity paraliż systemu i jego upadek. w Ukrainie możliwy jest inny scenariusz, w którym część jego funkcji przejmują świadomie motywowani obywatele. Ukraińcy są w stanie w pewnym stopniu zrekompensować ograniczoną efektywność własnego państwa. Spraw, aby się obudził i działał lepiej. Udowodnili to nie raz. Ta cecha charakteru narodowego powinna być wykorzystywana tak często, jak to tylko możliwe, ponieważ jest to nasza przewaga w konfrontacji z imperializmem rosyjskim.
