Na tle eskalacji wojny rosyjsko-ukraińskiej dochodzi do coraz głębszego zerwania w relacjach rosyjsko-europejskich. Jednocześnie pogłębia się „rosyjsko-chińskie partnerstwo strategiczne”. Ale czy rzeczywiście jest to „partnerstwo”, ponieważ termin ten zakłada parytet stron?
Sankcje nakładane przez Waszyngton i Brukselę bardzo często działają więc nieskutecznie, albo z powodu ich niepełnej przemyślanej realizacji, albo z powodu niedbałości w ich wdrażaniu, albo z powodu niechęci Zachodu do karania łamiących środki karne. Ale jednocześnie nie sposób nie zauważyć, jak Moskwa karze się za swoją agresję kosztem szybko rosnącej zależności od Pekinu. Właściwie już teraz możemy mówić o podporządkowaniu wasalnym.
Pamiętacie wizytę prezydenta Rosji Putina w Chinach na Igrzyskach Olimpijskich w pierwszej połowie lutego 2022 roku? Z kompetentnych źródeł dowiedziało się wówczas, że szef Kremla rzekomo złożył prezydentowi Chin Xi Jinpingowi stanowczą obietnicę, że nie rozpocznie inwazji w Ukrainę na pełną skalę do czasu uroczystego zakończenia igrzysk olimpijskich w Pekinie, czyli do 20 lutego. Nie było więc sensu oczekiwać, że rosyjskie czołgi przekroczą granicę np. 16 lutego, jak rzekomo przewidywał zachodni wywiad. Prezydent Wołodymyr Zełenski również na próżno cieszył się z ukraińskiego natarcia, że do ataku nie doszło, ale cieszył się, że może wprowadzić Dzień Jedności i zaprosić rodaków na „majówkę”. Dla tych, którzy zdawali sobie sprawę z tego, jak bardzo Moskwa była wówczas zależna od Pekinu, było jasne, że jeśli inwazja się rozpocznie, to dopiero po 20 marca.
Rozmawiamy teraz z miłością i szacunkiem o prezydencie Francji Emmanuelu Macronie jako pierwszym zachodnim przywódcy, który zadeklarował możliwość wysłania zachodnich kontyngentów wojskowych w Ukrainę, aby „uniemożliwić Putinowi zwycięstwo”. A warto przypomnieć, że już wtedy, na kilka dni przed inwazją na pełną skalę, udzielając wywiadu dziennikowi „Opinia”, francuski przywódca jako pierwszy powiedział: „Rosja (…) w rzeczywistości jest w jakiejś formie wasalstwa wobec Chin”.
W rezultacie zależność Moskwy od Pekinu tylko rosła. „Niezrównoważone zbliżenie z Chinami zostało domyślnie wybrane przez Rosję, izolowane na arenie międzynarodowej po interwencji zbrojnej w Ukrainie i realizowane przez nią kosztem rosnącej zależności od potężnego i surowego wschodniego sąsiada” – napisał Renaud Dubien, dyrektor Francusko-Rosyjskiego Centrum Badawczego.
Zależność ta zaczęła narastać po aneksji Krymu w marcu 2014 r., kiedy Rosja została wyrzucona z grupy G8 i nałożono na nią pierwsze sankcje. W przeciwieństwie do Zachodu Pekin nigdy nie przejmował się wewnętrzną sytuacją społeczno-polityczną w Rosji, wcale nie był oburzony wzrostem tendencji autorytarnych i totalitarnych, wręcz przeciwnie. Pekin nie przejmował się też agresywnymi, rewanżystowskimi planami Kremla, mającymi na celu zaspokojenie imperialnych ambicji, o ile były one realizowane bez nadmiernych zaburzeń geopolitycznych, które mogłyby zahamować wzrost gospodarczy Imperium Niebieskiego.
Dwustronna wymiana rosyjsko-chińska znacznie wzrosła w ostatnich latach: z 63,7 mld USD w 2016 r. do 190 mld USD w 2022 r. i osiągnęła rekordowy poziom 240 mld USD w 2023 r. Chiny stały się obecnie najważniejszym partnerem handlowym Rosji, wyprzedzając Unię Europejską, która do 2022 r. była liderem i z którą wymiana handlowa ma w tym roku spaść poniżej 100 mld dolarów. I choć kraje G7 oficjalnie wstrzymały import rosyjskiej ropy, Chiny podwoiły swoje zakupy, więc teraz wraz z Indiami odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu przepływów finansowych na Kreml.
Jednocześnie następuje „dedolaryzacja” rosyjskiej wymiany zagranicznej. Według premiera Rosji Michaiła Miszustina 90% dwustronnej rosyjsko-chińskiej wymiany handlowej jest już opłacane w walutach obu krajów. Szefowi rosyjskiego rządu udało się odbyć dwie wizyty w Chinach, co wskazuje na instytucjonalizację rosyjsko-chińskiego partnerstwa handlowego.
Integracja gospodarcza między oboma krajami obejmuje również sektor bankowy. Trzydzieści rosyjskich firm, z których większość jest objęta zachodnimi sankcjami i wykluczona z systemu SWIFT dla przelewów transgranicznych, korzysta z chińskich CIPS (transgraniczny system płatności międzybankowych). Tylko w 2022 r. udział chińskich operatorów w sektorze finansowym wzrósł czterokrotnie (m.in. Chiński Bank Przemysłowo-Handlowy, Bank Chin, Chiński Bank Budowlany i Chiński Bank Rolny). Chińscy producenci samochodów szybko wypierają z rynku rosyjskiego zachodnie marki, takie jak Renault, Peugeot, Mercedes i Volkswagen. Obecnie Chińczycy kontrolują już 46% dystrybutorów samochodów w Rosji i rozwijają lokalną produkcję samochodów. Tej dynamice handlowej sprzyjają rządy obu krajów: Wizyta MishustiegoPod koniec kwietnia 2023 r. Szanghaj potwierdził, że wszystkie główne ugrupowania i środowiska oligarchiczne w Rosji poszukują partnerów na Wschodzie.
Jednak Chiny kategorycznie odmawiają dostarczania Moskwie broni. Przynajmniej otwarcie i bezpośrednio. Jednak, jak wiemy z wielu zeznań zachodnich wywiadów i śledztw dziennikarzy osinterowych, chińscy producenci w znacznym stopniu przyczyniają się do zwiększenia zdolności bojowych armii rosyjskiej. Amerykańskie agencje wywiadowcze twierdzą, że w pierwszym roku konfliktu Rosja importowała liczne dostawy półprzewodników za pośrednictwem organizacji działających w Hongkongu. Przez granicę rosyjsko-chińską przetransportowano ok. 12 mln chińskich dronów, a także części zamienne do radarów i anten walki elektronicznej. Przedsiębiorstwo w Szanghaju ułatwiło dostawę 100 000 kamizelek kuloodpornych i tyle samo hełmów dla rosyjskich żołnierzy (za pośrednictwem uzbeckiej firmy). Ponadto chiński eksport do Rosji ceramiki, która jest szeroko stosowana w sprzęcie ochronnym, wzrósł w 2023 roku o 70%… i zmniejszyła się o 60 % w Ukrainie.
Czy zatem Rosja zyskuje tylko na zbliżeniu z Chinami? Nie wszystko jest takie proste. Bo każdy medal ma dwie strony. Rosja wiązała duże nadzieje z budową gazociągu Siła Syberii 2, aby znacząco zwiększyć eksport gazu do Chin i przynajmniej częściowo zrekompensować utratę europejskich odbiorców. Władimir Putin i wicepremier Rosji Aleksander Nowak wyrazili optymizm, licząc na rychłą realizację projektu z uwzględnieniem potrzeb Chin. Uzupełniłoby to 38 mld metrów sześciennych rocznie dostarczanych przez pierwszy gazociąg „Siła Syberii” z północno-wschodniej Jakucji do Chin. Jednak negocjacje w sprawie tego projektu, które rozpoczęły się niezwykle pozytywnym akcentem, ostatecznie poszły na psy.
Dlatego brzemienny w skutki projekt dla Gazpromu, który po nierozpoznanym sabotażu gazociągów Nord Stream i Nord Stream-2 we wrześniu 2022 r. utracił większość europejskiego rynku, wiązał z Chińczykami duże nadzieje. Trudne negocjacje z Pekinem potwierdzają jednak, że Moskwa wyraźnie przeceniła znaczenie pozornie silnej przyjaźni rosyjsko-chińskiej dla pragmatycznych relacji dwustronnych w dziedzinie handlu węglowodorami.
A to nie jedyna oznaka iluzorycznej rosyjsko-chińskiej idylli. Większość chińskich banków nie chce stracić zachodnich rynków, dlatego bardzo ostrożnie podchodzą do przestrzegania zachodnich sankcji, dlatego odmawiają otwarcia kont dla niektórych rosyjskich firm. Przede wszystkim mówimy oczywiście o firmach objętych sankcjami. Ale nie tylko. Chińscy bankierzy woleliby raczej stracić kilku rosyjskich klientów, nawet jeśli nie podlegają oni żadnym restrykcjom, niż narazić się na gniew Zachodu.
Chiński gigant elektroniczny Huawei zaczął ostatnio wykonywać coraz dziwniejsze ruchy. Albo zainwestuje w swoją produkcję w Rosji, albo nagle zlikwiduje tam swój biznes i wstrzyma dostawy. To tak, jakby bawił się z Rosją w kotka i myszkę.
Moskwa, aby jeszcze bardziej udobruchać Pekin, zaprosiła go do dwustronnej współpracy w Arktyce, regionie, w którym Rosja do tej pory wykluczała innych zewnętrznych graczy geopolitycznych. Eksperci przewidują, że Chiny, ze względu na swoje nieporównywalnie większe możliwości inwestycyjne, zepchną Rosję na dalszy plan w tym obszarze. Nie należy też zapominać o rosnącej presji demograficznej Chin na Syberię, o której regularnie wspominają rosyjskie media, a która rozpoczęła się niemal natychmiast po rozpadzie ZSRR.
Tymczasem Rosjanie tkwią w święcie naiwnym przekonaniu, że żadne podporządkowanie ze strony Chin im nie grozi. A jeśli tak, to wcale nie jest tak straszne, jak np. podporządkowanie się Zachodowi. Pamiętacie niedawną historyczną aluzję Putina do hordy?
„Zawsze tak było. Przypomnijmy sobie, co wydarzyło się w czasie, powiedzmy, Aleksandra Newskiego. Wszak udał się do Ordy, pokłonił się chanom Hordy, otrzymał etykietę do panowania, w szczególności i przede wszystkim po to, by skutecznie odeprzeć inwazję na Zachód. Dlaczego? I dlatego, że Horda zachowywała się bezczelnie, okrutnie, ale nie dotykała najważniejszego – naszego języka, tradycji, kultury, do której rościli sobie pretensje zachodni zdobywcy. Bo jeśli kultura, tradycje i historia ludzi są niszczone, to ludzie stopniowo zaczynają zanikać jako grupa etniczna, rozpływać się jak śnieg późną wiosną” – powiedział rosyjski przywódca.
W tym kontekście warto też wspomnieć o rosyjskim imperialnym politologu Siergieju Karaganowie, który zapewnia, że Rosji w żadnym wypadku nie grozi podporządkowanie się Pekinowi, ponieważ ma „inny kod kulturowy”. A to rzekomo czyni go „niewrażliwym na inne cywilizacyjne pokrewieństwa”. Paradoksalnie, ten ideolog rosyjskiego faszyzmu, chcąc nie chcąc, podkreśla europejski charakter rosyjskiej kultury. Nie przeszkadza mu to jednak i jego zwolennikom w stawianiu jako geopolitycznego priorytetu zerwania z Zachodem i maksymalnego zbliżenia ze Wschodem.
Jestem przekonany, że Pekin jest całkiem zadowolonySytuacja w Rosji byłaby taka, jak za czasów Newskiego. Niech rozwijają własny język i kulturę, byleby na czas płacili daninę, nie buntowali się przeciwko suzerenowi i nie gryźli od czasu do czasu Zachodu. To jest właśnie wasalstwo.
