Śmierć Aleksieja Nawalnego stała się już ważnym wydarzeniem na skalę światową w lutym – a być może i w całym 2024 roku. Jednocześnie odpowiedzi na dwa kluczowe pytania tej historii nie zostały otrzymane i jest mało prawdopodobne, że zostaną otrzymane. Pierwsze pytanie brzmi jednak: czy rzeczywiście zginął sam, jak twierdzą rosyjskie władze, czy też było to morderstwo? – w rzeczywistości został już zamknięty. Bo tak czy inaczej, mówiąc wprost i sugerując, świat i tak będzie przypisywał tę śmierć Kremlowi, co więcej, osobiście Władimirowi Putinowi. I, prawdę mówiąc, nie ma tu nic do sparowania.
Ale jest drugie pytanie: dlaczego Putinowi i jego otoczeniu potrzebna była śmierć Aleksieja Nawalnego, który przecież w żaden sposób nie zagrażał Kremlowi? Był całkowicie pod kontrolą sił bezpieczeństwa, właściwie mógł zostać skazany na dożywocie, dodając do niego różne fikcyjne określenia (choć tak się złożyło, że Nawalny był więziony aż do śmierci, tylko nikt nie przypuszczał, że stanie się to tak szybko). Ta praktyka jest dość znana i sprawdzona dla obecnego rosyjskiego rządu – przypomnijmy sobie, jak skazano Michaiła Chodorkowskiego.
A jednak morderstwo byłego głównego opozycjonisty, a obecnie głównego więźnia politycznego ma pewien sens. I to znaczenie można opisać wyrażeniem „pamięć genetyczna” Kremla. Oczywiście nie będzie to w 100% dokładne oddanie tego, co się wydarzyło, a jedynie formalnie. Bo incydent z Aleksiejem Nawalnym nie jest bynajmniej nowy w historii Rosji.
W XVIII wieku, po śmierci Piotra Wielkiego, w dużej mierze z powodu jego niechlujnego podejścia do kwestii sukcesji, Rosja przeżyła tzw. „erę przewrotów pałacowych” i jednocześnie „wiek kobiet”. Nie, w tamtych czasach imperium musieli rządzić również mężczyźni, ale te przypadki były bardzo skromne. I z reguły kończyły się niezbyt zabawnie dla samych mężczyzn. W 1740 roku, po śmierci Anny Iwanowny (córki starszego brata Piotra, cara Iwana V), tron przeszedł w ręce jej prawnuka, syna siostrzeńca Anny Leopoldowny, Iwana VI Antonowicza. Nowo obwołany cesarz miał wówczas dwa miesiące, więc przez krótki – nieco ponad rok – panował najpierw domniemany kochanek zmarłej cesarzowej, Ernst Johann Biron, a następnie matka małego cesarza.
W 1741 r. zakończyło się panowanie Iwana Antonowicza w wyniku zamachu stanu zorganizowanego przez córkę Piotra I Elżbiety (tej samej, której kochankiem i faktycznym mężem był nasz ukraiński kozak Aleksiej Rozum. A co się stało z obalonym cesarzem? Najpierw został odizolowany od świata wraz z rodzicami, a później uwięziony w głównym więzieniu imperium – twierdzy Shlisselburg. Tam mieszkał do 1764 roku. W tym czasie zmarła cesarzowa Elżbieta, jej siostrzeniec, znany jako Piotr III, został zdetronizowany przez własną żonę, Katarzynę II. A Iwan Antonowicz siedział w więzieniu.
I tak naprawdę nie stanowił szczególnego zagrożenia dla tronu. Ponieważ wszystkie organy ścigania podlegały carycy, więzień nie miał zwolenników – co więcej, nawet za panowania Elżbiety robiono wszystko, aby wymazać imię Iwana z pamięci ludu. Ale kilka lat po przewrocie Katarzyna, według niektórych historyków, sprowokowała bunt podporucznika Wasyla Wolowicza (nawiasem mówiąc, wnuka Fedira Mirowycza, generalnego buntownika pod dowództwem hetmana Iwana Mazepy), który logicznie zakończył się zamordowaniem 24-letniego więźnia-byłego cesarza.
Czasy minęły, zmieniły się nie tylko wieki, ale także epoki historyczne. W 1927 r., już w czasach Związku Radzieckiego, jeden z przywódców bolszewickiego zamachu stanu (być może najważniejszy), twórca Armii Czerwonej, Lew Trocki – notabene również z Ukrainy, pochodzący z dzisiejszej Beresławki w obwodzie kopopowskim – został usunięty ze wszystkich stanowisk i zesłany na wygnanie przez nowego władcę Czerwonego Imperium zwanego ZSRR, Józefa Stalina. Dwa lata później Trocki został całkowicie wydalony ze Związku Radzieckiego, a później pozbawiony obywatelstwa.
Na przymusowej emigracji Trocki stopniowo marginalizował się, chociaż próbował napisać kilka prac teoretycznych na temat historii i teorii rewolucji. Nawet Czwarta Międzynarodówka, komunistyczna organizacja w opozycji do leninowsko-stalinowskiej Trzeciej Międzynarodówki, oparta na pismach emigranta, nie stała się normalną lewicową alternatywą dla ZSRR, rozpadając się w 1940 roku. Rok, w którym sowiecki agent Ramón Mercader zabił czekanem Lwa Trockiego.
Wydawać by się mogło, że zarówno w przypadku Trockiego, jak i w historii młodego cesarza, obaj od dawna nie mają wpływu na kraj kontrolowany przez Kreml (czy Pałac Lefortowo w Petersburgu). Ale sam fakt, że dawni pretendenci – do tronu cesarskiego czy na stanowisko sekretarza generalnego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) – żyli, przerażał rosyjskich autokratów. I tak czy inaczej, szukali pretekstów i sposobów, aby ich zabić. Bynajmniej nie po to, by uchronić się przed ewentualnymi zamachami stanu. I dla samozadowolenia.
Oto, co stało się z Nawalnym. Przez długi czas nie był to poważny czynnik w HPVNa przykład w przypadku Stanów Zjednoczonych Ameryki, Stany Zjednoczone Ameryki i A jego śmierć, a raczej słaba i bezradna reakcja społeczeństwa rosyjskiego na jego śmierć, wymownie to zilustrowała. Ale Putin prawdopodobnie wciąż pamięta wybory mera Moskwy w 2013 r., kiedy Kreml pozwolił na kandydowanie w wyborach działaczowi antykorupcyjnemu Nawalnemu, a nie liderowi ruchu protestacyjnego, i omal nie poniósł wielkiej porażki. Nie ma wątpliwości, że 51% Siergieja Sobianina z partii rządzącej zostało celowo naciągnięte, aby nie dopuścić do spotkania Aleksieja w drugiej turze twarzą w twarz – bo kto wie, jak sprawy mogłyby się potoczyć w takiej sytuacji.
Od tego czasu nawet wcześniej przygotowani lub przynajmniej lojalni kandydaci do udziału w programie „Następna reelekcja Putina” są postrzegani przez Kreml ze strachem. W obecnych wyborach władze wyciągnęły szarego i bezwartościowego deputowanego Dumy Państwowej Nikołaja Charitonowa jako „rywala” z głównej partii opozycyjnej, Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej, ponieważ w 2018 r. okazało się, że nawet „czerwony dyrektor PGR-u” Paweł Grudinin ma potencjalne poparcie antyputinowskich wyborców. Borys Nadieżdin, którego niespodziewanie poparły tak rozpoznawalne w Rosji osoby jak Jurij Szewczuk, za którym ludzie faktycznie stali w kolejce, by zostawić swoje podpisy, w ogóle nie został dopuszczony do udziału w wyborach.
A Nawalny, nawet gdzieś w więzieniu za kołem podbiegunowym, był symbolem i przypomnieniem. O tym, jak Iwan Antonowicz był dla Katarzyny II symbolem i przypomnieniem przewrotu – nawet nie własnego, lecz poprzednika. (Chociaż bardzo szybko sprowadziła też na tamten świat swojego męża, obalonego przez oddziały lojalne wobec byłej niemieckiej księżniczki). Jako symbol i przypomnienie dla Stalina, Trocki. Wszystkie te morderstwa łączy jedna logika. Logika strachu dyktatorów o swoją władzę. Strach, który jest irracjonalny, a zatem nieskończony.
Teraz jednak Putin może się trochę uspokoić. Ale tylko trochę. Bo zapewne pamięta, że inni rosyjscy władcy – cesarz Paweł I i I sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Nikita Chruszczow – zostali obaleni przez jego własnych popleczników, jego własną świtę. Dlatego w najbliższym czasie warto będzie przyjrzeć się ewentualnym przetasowaniom na Kremlu. Strach Putina też może się za nimi kryć. I „pamięć genetyczna” Kremla.
