Zgodnie z najnowszymi Dane Według Kancelarii Prezydenta, z powodu inwazji wojsk rosyjskich, sześć miast w obwodach donieckim i ługańskim zostało całkowicie zniszczonych, straty z całkowitego lub częściowego zniszczenia całych dzielnic w różnych regionach Ukrainy rosną każdego dnia. W ciągu zaledwie roku wojny na pełną skalę, dla Hrabia Kyiv School of Economics, Rosja spowodowała szkody w infrastrukturze Ukrainy o prawie 144 miliardy dolarów, czyli ponad 4,5 tysiąca zniszczonych budynków mieszkalnych, ponad pięćdziesiąt instytucji edukacyjnych, ponad sto instytucji medycznych i ponad tysiąc miejsc dziedzictwa kulturowego.
Mimo to rząd uruchomił już szereg programów odbudowy i odszkodowań za zniszczone mieszkania i zabytki architektury, ale nie ma ostatecznej wizji tego, jaka powinna być powojenna odbudowa Ukrainy ani wśród menedżerów, ani wśród architektów.
Próbowałem dowiedzieć się, na jakich przykładach Ukraina może się skupić w odbudowie po wojnie, jak nie przegapić szansy, aby stać się platformą dla innowacyjnych projektów architektonicznych i dlaczego nie powinniśmy spieszyć się z odbudową.
Od kogo wziąć przykład
Analityk programu „Przejrzyste miasta” Victoria Onyshchenko Uważa, że dla zwiększenia skuteczności odbudowy Ukrainy konieczne jest sięgnięcie po doświadczenia powojennej odbudowy innych państw, a proces ten musi się rozpocząć, nawet gdy wojna jeszcze trwa.
Uderzającym przykładem odbudowy mogą być europejskie miasta po II wojnie światowej, dla przywrócenia których Stany Zjednoczone opracowały słynny „Plan Marshalla”. Według niego europejskie miasta otrzymały ponad 100 miliardów dolarów przy obecnym tempie na odbudowę po wojnie.
Niektóre miasta zostały odbudowane niemal całkowicie, odtwarzając historyczną architekturę, a niektóre miały okazję eksperymentować na miejscu zniszczonych zabytków.
Na przykład Warszawa podczas II wojny światowej została zniszczona w około 80% w kilku etapach. Odbudowa miasta rozpoczęła się w 1945 roku, głównie ze względu na fakt, że mieszkańcy zaczęli wracać do swoich domów i odbudowywać swoje domy na własną rękę. W rezultacie historyczne centrum stolicy Polski zostało przywrócone zgodnie z historycznym modelem. Domy zostały odrestaurowane według wspomnień i obrazów.
„Odbudowa Warszawy rozpoczęła się w 1945 roku, przed końcem II wojny światowej. Powody były dwa. Po pierwsze, konieczne było zapewnienie mieszkańcom, którzy wrócili do stolicy, tymczasowych mieszkań. Po drugie, konieczne było rozwiązanie problemu gęstej i chaotycznej zabudowy, braku terenów zielonych i terenów rekreacyjnych, podziału ziemi między tysiące prywatnych właścicieli” – powiedziała Wiktoria Oniszczenko.
Bliższym przykładem powojennej odbudowy są Bałkany. Na przykład wojna w Bośni i Hercegowinie trwała od 1992 do 1995 roku, a straty z tej wojny, według różnych szacunków, sięgają nawet 79 miliardów dolarów. Aby przywrócić kraje bałkańskie, wykorzystano szereg programów o różnych kierunkach – od dostaw materiałów lub sprzętu dla najważniejszych sektorów gospodarki po odbudowę całych projektów infrastrukturalnych. Jednak w tej rekonstrukcji specjaliści widzieć szereg błędów, z których Ukraina może się uczyć. Wśród nich jest brak strategii gospodarczej, brak jednego ośrodka, który koordynowałby programy naprawcze, powielanie wysiłków darczyńców itp.
To doświadczenie pokazuje również, jak ważne jest budowanie nie tylko infrastruktury, ale także strategii rozwoju na najbliższą przyszłość. W tym celu Victoria Onyshchenko doradza rozpoczęcie odbudowy od stworzenia planu generalnego i towarzyszących mu dokumentów.
Yaroslav Pylypenko, specjalista ds. zamówień publicznych w Transparency International Uważa, mimo konieczności uwzględnienia historycznych przykładów powojennej odbudowy, droga Ukrainy będzie wyjątkowa.
„Wszystko, co się teraz dzieje, jest szansą na stworzenie nowej, bezpiecznej, odnoszącej sukcesy Ukrainy i szansą na rozwiązanie wielu przestarzałych problemów raz na zawsze. Droga odbudowy Ukrainy będzie wyjątkowa, podobnie jak nie powtórzyły się wcześniej historie innych państw. Musimy jednak wziąć to doświadczenie pod uwagę. Od Bośni i Hercegowiny po znaczenie koordynacji, komunikacji, strategii i rozwoju instytucjonalnego, od Korei i Japonii po walkę z korupcją i świadome decyzje gospodarcze. Z planu Marshalla – o terminowości, potrzebie globalnej nieodwołalnej pomocy i rozwoju współpracy międzypaństwowej” – powiedział Jarosław Pyłypenko.
Co oferuje państwo?
Pomimo tego, że wojna trwa, rządy i władze miejskie poszczególnych miast już oferują wsparcie finansowe i koordynacyjne dla odbudowy Ukrainy. Mówimy zarówno o projektach celowych, pojedynczych obiektach, jak i współfinansowaniu odbudowy całych miast.
Rząd uruchomił również oddzielną platformę. „Plan odbudowy dla Ukrainy„, gdzie fokusNie ma programów narodowych, mapy zniszczenia, a także istnieje możliwość przesłania swojego pomysłu dotyczącego odbudowy. Jednocześnie istnieje już wiele programów oferujących odszkodowania za zniszczone mieszkania lub inne mienie.
Pod koniec roku Gabinet Ministrów uruchomił program, który przewiduje umorzenie kredytów na zniszczone lub uszkodzone mienie. Mówimy o mieszkaniach i samochodach. Pomimo tego, że procedura jest szczegółowo opisana, prawo stanowi, że środki na te pożyczki muszą zostać zwrócone bankom przez kraj agresora, co jest praktycznie niemożliwe do końca wojny i zobowiązania Rosji do zapłaty reparacji.
Również wiosną rząd rozpoczął testowanie usługi eRestoration, w ramach której wniosek o odszkodowanie za zniszczone mienie można złożyć za pośrednictwem służby usług publicznych Diia. Pierwszeństwo będą mieli kombatorzy, rodziny poległych żołnierzy, zmobilizowane, rodziny wielodzietne i osoby niepełnosprawne. Wiadomo, że środki z eRestoration można przeznaczyć na materiały budowlane lub płatność za usługi wykonawcy. Jednak procedura pozyskiwania środków i źródło finansowania usługi są nadal nieznane. Chociaż w budżecie na 2023 rok przeznaczono 35,5 mld hrywien na wyeliminowanie skutków rosyjskiej agresji.
Dla tych, którzy są w stanie samodzielnie odbudować zniszczone lub zniszczone mienie, Gabinet Ministrów zaoferował pożyczki preferencyjne w wysokości 5% i 7% w ramach programu eOselya. Możesz uzyskać pożyczkę na portalu usług publicznych Diia lub na stronie internetowej Ministerstwa Transformacji Cyfrowej, przejdź do sekcji „eOselya». Wypłacalni Ukraińcy, którzy nie uczestniczą w innych programach rządowych, mogą wziąć udział w tym programie.
Cała odbudowa pod jednym ministerstwem
Ogólnie rzecz biorąc, Rada Ministrów planuje utworzyć jeden organ odpowiedzialny za odbudowę. W tym celu Ministerstwo Infrastruktury zostało połączone z Ministerstwem Rozwoju Społeczności i Terytoriów. Na czele resortu stanął były minister infrastruktury Ołeksandr Kubrakow. Rząd przekazał uprawnienia w dziedzinie efektywności energetycznej temu samemu ministerstwu.
Państwowa Agencja Odbudowy i Rozwoju Infrastruktury Ukrainy będzie bezpośrednio odpowiedzialna za realizację projektów odbudowy. Jest to w rzeczywistości przemianowana Państwowa Agencja Dróg, do której dołączono Agencję Projektów Infrastrukturalnych. Na czele tej agencji stanął wiceminister infrastruktury Mustafa Najem.
Rząd twierdzi, że połączenie obu ministerstw pozwoli skoncentrować całą odbudowę w rękach jednego organu państwowego, podczas gdy eksperci ds. planowania urbanistycznego kwestionują tę decyzję. Urbanista i były wiceminister rozwoju społeczności Julian Chaplinsky zauważa, że rząd planuje faktycznie pozbawić społeczności miejskie prawa do udziału w odbudowie, a miasta będą budowane standardowymi projektami. Świadczy o tym przyjęcie skandalicznej ustawy o reformie urbanistycznej, która eliminuje władze miasta z kontroli placów budowy i zapewnia więcej korzyści deweloperom.
„Rząd wchodzi w temat odbudowy z ciekawymi inicjatywami. Retoryka rządu, że władze lokalne są skorumpowane, a zatem wszystkie środki na odbudowę powinny być gromadzone przez władzę centralną, jest zła. Jeśli tak, to konieczne jest wzmocnienie polityki antykorupcyjnej, a nie pozbawianie społeczności prawa do głosowania – uważa Julian Czaplinski.
Oksana Zabolotna, analityk w Centrum Działań Zjednoczonych, również Uważaże inicjatorami przywrócenia są rady miejskie lub wiejskie, które mają własne organy wykonawcze i możliwość przygotowania niezbędnych dokumentów, a nie administracje regionalne.
„Głównym odbiorcą odbudowy są ludzie. Być może największą wadą zainicjowanego procesu jest brak normalnej dyskusji publicznej i realnych możliwości przywrócenia przez państwo zniszczonych oraz priorytetów dla rozwoju kraju jako całości. Dlatego władze są narażone nie tylko na podejrzenia o nadużycia, ale także na ryzyko otwartego rozczarowania Ukraińców” – powiedziała.
Co można teraz zrobić
Obecnie nikt nie daje ostatecznego pojęcia, jak właściwie koordynować rekonstrukcję, ale eksperci zgadzają się, że nie ma potrzeby spieszyć się w tym procesie. Obecnie, według Juliana Chaplinsky’ego, Ukraina ma szansę zaangażować w odbudowę zagranicznych architektów, urbanistów i urbanistów. W tym celu należy odejść od skupiania się na ramach regulacyjnych i działać zgodnie z zasadami Unii Europejskiej. Pozwoli to specjalistom z zagranicy wejść w Ukrainę, a ukraińskim architektom – wejść na rynek zagraniczny.
„Zagraniczni specjaliści, którzy stworzyli projekty na poziomie szkiców i fundamentalnych decyzji, mogą wjechać w Ukrainę, podczas gdy projekty robocze powinny pozostać u lokalnych architektów. A konkursy architektoniczne powinny zostać wprowadzone dla wszystkich projektów rządowych i komunalnych „- uważa Yulian Chaplinsky.
Opinię tę popiera Wiktoria Oniszczenko. Według niej, aby wybrać najskuteczniejsze podejście do odbudowy, a także najbardziej optymalny plan naprawczy, potrzebujesz różnorodności myśli, które mogą zapewnić konkursy architektoniczne.
„Taki konkurs stworzy przestrzeń dla kreatywności. Na przykład w Berlinie do 1961 r. poprzez konkursy próbowano znaleźć wspólne rozwiązania architektoniczne dla miasta, które było podzielone na pół i było pod kontrolą różnych krajów – dodaje.
Eksperci krytykują również rezolucja rząd, który przewiduje ponowne wykorzystanie standardowych projektów. Projekty państwowe zamienią się w „bezimienną architekturę”, która będzie powielana w całym kraju.
„Szkoła w obwodzie dniepropietrowskim i szkoła w obwodzie sumskim powinny mieć inną architekturę, ponieważ jest inny kontekst lokalny. I zamiast skorzystać z szansy i zrezygnować z regulacji norm, rząd z jakiegoś powodu przyjmuje dodatkowe regulacje „- powiedział Yulian Chaplinsky.
Jednak za kilka lat wszelkie plany wyrównają popyt i stanie się jasne, które z obecnych decyzji dotyczących odbudowy były błędem.
„Na pewno będziemy popełniać błędy, a za 5-7 lat zobaczymy, że to jest błąd i nie warto w niego inwestować. Będą procesy poza kontrolą państwa, takie jak migracja wewnętrzna, które będą miały duży wpływ. Osoby powracające z zagranicy będą miały wyższe wymagania dotyczące jakości planowania urbanistycznego. Ludzie, którzy przeprowadzili się i na zawsze będą mieszkać na zachodzie kraju, będą mieli wpływ na samorząd lokalny – dodaje Yulian Chaplinsky.
Eksperci są zgodni, że państwo powinno skupić się nie na architekturze, ale na tym, jak zwrócić społeczności, które już opuściły i opuszczą Ukrainę, aby przewidzieć, jakie funkcje miasta mogą zachęcić pracowników do powrotu, którzy je przywrócą.
„Za 20 lat te kraje nie zostaną odbudowane, nigdzie nie trzeba się spieszyć. Potrzebujemy trwałej odbudowy bez szybkich ruchów” – podsumowuje architekt.
