Podczas wojny cała uwaga społeczeństwa skupia się na bieżących problemach, z których głównym jest osiągnięcie zwycięstwa. Teraz trudno przewidzieć, kiedy to będzie i jaki będzie jego format. Niemniej jednak będziemy starali się przejść do przyszłości, w której Ukraina już pokonała rosyjskiego agresora. Co będzie dalej? Jaka będzie Ukraina po zwycięstwie? W jaki sposób będzie się rozwijać? Czy uda jej się zejść z błędnej ścieżki korupcji i szybko się zmodernizować? Czy będzie nadal podążać za inercją starą wydeptaną ścieżką, którą podążała do 24 lutego 2022 r.?
W marcu znaczący oddźwięk w ukraińskim środowisku eksperckim wywołał artykuł wykładowca w Kijowsko-Mohylańskiej Szkole Biznesu Walerij Pekar „Wygraj wojnę, stracić pokój: scenariusz inercyjny”. Autor wyraża w nim opinię, która nie jest zbyt popularna w szerokim kręgu społeczeństwa: po zwycięstwie Ukraina ma wszelkie szanse nie modernizować się, ale nadal poruszać się w ramach trendu, który porusza się od czasu przywrócenia niepodległości. Oznacza to, że z zachowaniem skorumpowanego systemu, dominacją oligarchii, zacofaną słabą gospodarką, nieefektywnymi instytucjami państwowymi i długoterminowymi reformami. Autor uważa, że po zwycięstwie istnieje duże ryzyko, że władze nie będą chciały zmienić kraju i reguł gry w nim. A potem tak zwany scenariusz inercyjny ponownie wchodzi w grę.
Aby wdrożyć alternatywne scenariusze rozwoju, potrzebne jest wyjście ze strefy komfortu, zdecydowane reformy oraz demontaż skorumpowanych instytucji i modeli. Scenariusz inercyjny jest wygodny, ponieważ pozwala władzom nie podejmować większego wysiłku. Sprawić wrażenie reform zamiast samych reform. Nie po to, by zmieniać system, ale by podporządkować go własnym interesom. Niestety, ukraińskie elity polityczne mają duże doświadczenie w takich działaniach. Oznacza to, że ryzyko inercyjnego scenariusza dla Ukrainy po zwycięstwie jest naprawdę poważne.
W rzeczywistości cała historia Ukrainy od czasu odzyskania niepodległości jest historią ruchu państwowego przez inercję. Nie był to stały ruch jednokierunkowy na jednej autostradzie. Od czasu do czasu podejmowano próby przełamania trendu i przejścia na inną linię rozwoju. W niektórych przypadkach możliwe było wprowadzenie pewnych progresywnych zmian. Ale ich ilość, niestety, nie przełożyła się na jakość. Inercja rozwoju i trend, sięgający czasów postsowieckich, okazały się silniejsze nawet niż żartownisie w postaci dwóch rewolucji i zewnętrznej agresji militarnej.
W 1991 roku Ukraińcy weszli na ścieżkę inercyjnego scenariusza, odrzucając ideę radykalnych reform i rozwoju państwa narodowego. Szerokie warstwy społeczeństwa powierzyły przyszłość kraju, który właśnie odzyskał niepodległość, przedstawicielom starej nomenklatury. Podczas gdy większość państw byłego obozu socjalistycznego zdecydowanie pożegnała się z przeszłością i przeszła na nową linię rozwoju, Ukrainą nadal rządziły ilustrowane elity. Na konsekwencje tego wyboru nie trzeba było długo czekać. Linie ewolucyjne Ukrainy i państw Europy Środkowej i Wschodniej rozeszły się w odległych latach 90. Historia naszego państwa do 2004 roku to powolna, stopniowa transformacja sowieckiego modelu kolonialnej pseudopaństwowości w model oligarchiczno-skorumpowany. Droga ta stała się możliwa dzięki słabości narodowej elity politycznej i niedojrzałości politycznej większości Ukraińców. Niestety, często dzieje się tak w przypadku krajów, które od dawna są pozbawione niepodległości. Konsekwencje kolonialnych rządów Moskwy, ludobójstwa narodu ukraińskiego i polityki totalnej rusyfikacji pozostawiły zbyt głęboką bliznę. Szczerze mówiąc, gdyby po 1991 roku Ukraina mogła natychmiast pożegnać się z przeszłością i dołączyć do świata zachodniego, byłby to prawdziwy fenomen światowy. Ale inercyjny scenariusz, który rozwinął państwo po 1991 roku, nie był wyrokiem. Ścieżka rozwoju kraju jest trudna, ale można ją zmienić. I Ukraińcy mieli taką szansę.
W 2004 roku płynny inercyjny przebieg wydarzeń został zakłócony przez pomarańczową rewolucję. Jak się nagle okazało, wielu Ukraińców nie było entuzjastycznie nastawionych do wektora rozwoju, który wybrały władze. Pomarańczowa rewolucja była znaczącym wydarzeniem początku XXI wieku nie tylko w Ukrainie, ale także w Europie i na całym świecie. Biorąc pod uwagę obecne wyzwania, jego skala wydaje się nieco bagatelizowana. Ale nie zapominajmy: masowe obywatelskie akcje nieposłuszeństwa rzadko zdarzają się na świecie, w których miliony ludzi uczestniczą od dawna. I których łączy szczere pragnienie przekształcenia własnego kraju. Rewolucje to „czarne łabędzie” zdolne wyciągnąć państwo z poprzedniego modelu ruchu i przenieść je na inną ścieżkę rozwoju. Jednak w naszym przypadku to nie zadziałało. Impet pomarańczowej rewolucji nie wystarczył do przezwyciężenia scenariusza inercyjnego. Ale dziewięć lat później historia dała nam nową szansę.
Po zwycięstwie Rewolucji Godności wiele mówiło się, że kraj już nigdy nie będzie taki sam, jak przed wydarzeniami z lat 2013-2014. Mówią, że po przelanej krwi na Majdanie, po śmierci Bohaterów Niebiańskiej Setki, radykalna reforma Państwa są już nieuniknione. Nie oznacza to, że po 2014 r. nie było żadnych przekształceń w państwie. Nie wystarczyły one jednak, by ostatecznie odejść od inercyjnego skorumpowanego modelu państwowości, który przypomina model krajów Ameryki Łacińskiej. Systemowa korupcja w Ukrainie okazała się zbyt uporczywa. Zainfekował nie tylko stare organy ścigania, służby celne i sądy, ale także nowo powstałe struktury antykorupcyjne. System oligarchiczno-klanowy również nigdzie nie zniknął i generalnie nie stracił zbytnio wpływów w Ukrainie po 2014 roku. Wielu przedstawicieli ukraińskich władz różnych szczebli nie jest odpornych na pokusy korupcyjne. Nie pomogła ani lustracja, ani przybycie zupełnie nowych osób do organów zarządzających.
Rosyjska agresja, która rozpoczęła się w 2014 roku, powinna być dodatkowym impulsem dla ukraińskich elit politycznych. W końcu najlepszym sposobem ochrony przed sąsiadem, który chce cię zniszczyć, jest zbudowanie potężnych sił zbrojnych, silnej gospodarki i skutecznego modelu zarządzania, w którym korupcja jest zminimalizowana. Posiadanie sąsiada w pobliżu, który chce cię zniszczyć, nie jest powodem do odrętwienia z przerażenia lub kradzieży, jak przed końcem świata. Wręcz przeciwnie, jest to bardzo poważna zachęta do szybkiego rozwoju i wzrostu. Pozbądź się starych nieefektywnych modeli, zmodernizuj. Ponieważ jest to jedyny sposób na powstrzymanie i pokonanie wroga. Niestety, nawet śmiertelne niebezpieczeństwo w pobliżu nie wystarczyło, aby Ukraina przeszła na nowe tory rozwoju kraju.
Kiedy obserwuje się skandale korupcyjne w różnych sferach, które zdarzają się nawet w środku agresji na pełną skalę, zdajesz sobie sprawę, że Ukraina jest nadal w niewoli inercyjnego modelu rozwoju, który został ustanowiony w 1991 roku. Ten zacofany model funkcjonowania państwa jest w nas tak mocno zakorzeniony, że nawet dwie rewolucje i zewnętrzna inwazja militarna nie wystarczyły, by go rozmontować. Dlatego nie bez powodu wielu intelektualistów ma uzasadnione pytanie: czy Ukraina będzie nadal rozwijać się bezwładnie nawet po zwycięstwie nad rosyjskimi najeźdźcami?
Ruina rozwoju w ramach wybranego modelu jest powszechnym zjawiskiem w historii. Dołączenie do klubu sukcesów i wysoko rozwiniętych nie jest łatwe. Większość krajów na świecie generalnie nie była w stanie przezwyciężyć inercji i istniejących trendów, aby wskoczyć na inny poziom. Jednak nie wszystkie państwa mogą sobie pozwolić na luksus nieefektywnego funkcjonowania z nieefektywnymi kleptokratycznymi instytucjami i wysoką tolerancją dla korupcji. Jest mało prawdopodobne, aby Izrael lub Korea Południowa były w stanie utrzymać swoją niezależność i pokazać przykłady przywództwa regionalnego, gdyby ich rządy działały podobnie do większości krajów Ameryki Łacińskiej lub Afryki. Tutaj przeważa nie tylko naturalne pragnienie życia w państwie o wysokim poziomie rozwoju i sprawiedliwości prawnej, ale potrzeba przetrwania. To w Afryce lub Ameryce Łacińskiej możesz być skorumpowanym i klanowym krajem, nie martwiąc się zbytnio o swoje bezpieczeństwo. Ale jeśli w pobliżu są sąsiedzi, którzy są gotowi wyeliminować twoją niezależność, kwestia zachowania państwowości zmusza cię do szukania alternatywnych sposobów przetrwania i wyjścia poza zwykłe modele.
Inercyjny scenariusz rozwoju jest nie tylko szkodliwy dla Ukrainy. Jest również bardzo niebezpieczny i jest na skraju samobójstwa. Ale jest to całkiem realne nawet po zwycięstwie. Skorumpowany system klanowy w Ukrainie wielokrotnie pokazywał przykłady swojej wynalazczej witalności i oferował pokusy, którym wielu nie mogło się oprzeć. Należy o tym pamiętać, gdy nadejdzie czas po wygranej.
