Namiastka historii długo i niezawodnie zastąpiła politykę, a to jest strategiczny problem naszych czasów. Nie można istnieć tu i teraz, planować przyszłości, gdy wszystkie zasoby poznawcze są zajęte przez wyimaginowaną przeszłość.
Osobną manifestację tego problemu można uznać za próby zredukowania rzeczywistości do jednego z popularnych przykładów historycznych – z wcześniej przygotowanym zestawem wniosków. Już na tym etapie jasne jest, że mówimy o surogatce analizy, ponadto zwykle to właśnie te wnioski są przyczyną wszystkich tych operacji poznawczych.
Szczególnym przypadkiem są okresowe porównania obecnej sytuacji w Ukrainie i sytuacji w Finlandii w latach 1939-1940. Takie porównanie dobrze ilustruje wspomniany problem: zamiast analizować obecną sytuację, proponuje się nam wizję sytuacji z przeszłości. Ponadto ta wizja jest daleka od profesjonalnej. Jednak nawet jeśli w większym stopniu spełniał standardy historii akademickiej, nadal chodzi o dwie różne sytuacje, które rozgrywają się w różnych kontekstach.
Aby poprawnie porównać przeszłość i teraźniejszość, konieczne jest najpierw dobre pojęcie o obu rzeczywistościach, to znaczy zamiast jednej analizy dokonać trzech: 1) przeanalizować wojnę zimową 1939-1940 i jej kontekst historyczny; 2) przeanalizować inwazję na dużą skalę Federacji Rosyjskiej w Ukrainie w 2022 r.; 3) Dokonaj porównania. Trzy operacje analityczne – zamiast jednej. W przeciwnym razie po prostu zredukujemy jedną fantazję do drugiej, co zwykle się zdarza. Najpierw przenosimy nasze wyobrażenia o rzeczywistości w przeszłość, a następnie z własnymi wyobrażeniami o rzeczywistości i porównujemy… I dochodzimy do wniosków a priori.
W przypadku powyższego porównania proponuje się nam następujące wnioski: ustępstwa terytorialne wobec agresora mogą być kluczem do długiego i trwałego pokoju. Zgodnie z tymi wnioskami obraz przeszłości jest dostosowywany.
Jedynym problemem jest to, że przeszłość nie jest współczesną polityką odrzuconą, istniała, zanim zaczęliśmy ją sobie wyobrażać. Fantazje o Finlandii w latach 1939-1940 w tym duchu są dość łatwo łamane:
1. Przed rozpoczęciem wojny zimowej Finlandia trzymała się polityki neutralności, nie chciała iść ani na sojusz z ZSRR, ani na sojusz z Niemcami. To ZSRR wywierał presję na Finlandię, aby zmusić ją do naruszenia neutralności w postaci współpracy wojskowej z nią i zapewnienia terytorium pod bazy wojskowe. ZSRR nie pasował do początkowego neutralnego i buforowego statusu Finlandii.
2. Finlandia jest wymieniona w Tajnym Protokole Paktu Ribbentrop-Mołotow jako strefa interesów ZSRR. Wszystkie inne kraje i terytoria oznaczone w ten sposób stały się częścią ZSRR w wyniku ultimatum z jego strony (z wyjaśnieniami późniejszego traktatu o przyjaźni i granicy). W szczególności państwa bałtyckie, które zgodziły się na warunki ultimatum, wyraziły zgodę na przejście wojsk radzieckich i lokalizację baz wojskowych na własnym terytorium, ostatecznie utraciły własną niepodległość. Prowokacja na granicy fińskiej (tzw. incydent kontynentalny) i sowieckie ultimatum wobec Finlandii nastąpiło po (!) podpisaniu paktu.
3. Dzień po wypowiedzeniu wojny na terytorium sowieckim utworzono marionetkowy rząd Fińskiej Republiki Demokratycznej. Dlaczego miałby powstać, gdyby celem wojny były tylko ustępstwa terytorialne, jest pytaniem retorycznym. Ponadto pozostaje pytanie, ile czasu faktycznie zajmuje zorganizowanie takiego rządu. Wraz z ówczesnym rozwojem komunikacji i komunikacji, nie kilka godzin ani nawet dni. W tym samym czasie, na podstawie jednostek Armii Czerwonej, rozpoczęło się tworzenie sił zbrojnych państwa marionetkowego.
4. W celu utrzymania pokoju rząd fiński zgodził się na szereg ustępstw terytorialnych i kontynuował negocjacje. To nie powstrzymało wojny. Przypominam, że spełnienie warunków sowieckiego ultimatum w całości doprowadziło do utraty niepodległości trzech krajów bałtyckich, więc możemy powiedzieć, że rząd fiński był gotowy na maksymalne ustępstwa, które nie oznaczałyby utraty państwowości. To ostatecznie zakończyło wojnę, choć mogła się nie rozpocząć, ponieważ Finlandia wykazała gotowość do takich ustępstw przed rozpoczęciem inwazji.
Jeśli wojna wybuchła mimo (!) gotowości strony fińskiej do spełnienia szeregu sowieckich postulatów (które ostatecznie spełniła), to przyczyny wybuchu wojny należy szukać gdzie indziej – a nie w niechęci do ustępstw. Jeśli Finlandia od początku zachowywała ścisłą neutralność, to nie możemy również uważać neutralności za warunek gwarantujący pokój. W związku z tym utworzenie najpierw marionetkowego rządu Roosevelta, a po zakończeniu wojny KFRSR (Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka) jest zrzucana na dowód chęci przejęcia całej Finlandii. Nie wspominając już o włączeniu Finlandii do „strefy interesów” ZSRR w tajnym protokole do paktu Ribbentrop-Mołotow.
5. I to pragnienie pozostało niezaspokojone właśnie z powodu desperackich i niezwykle udanychopór Finów, a także spowodowany, choć ograniczonymi, ale dostawami broni z Anglii i Francji (które same w tym czasie były w stanie wojny z Niemcami). Przede wszystkim mówimy o samolotach, które pozwoliły nieco zrekompensować radziecką przewagę powietrzną.
6. Sam ZSRR w tym czasie nie mógł sobie pozwolić na długotrwałą wojnę z różnych powodów. W ideach sowieckiego kierownictwa następna wojna światowa miała być podobna do poprzedniej: wojna Szancewa z powolnym postępem frontu, walka o wyczerpanie gospodarek. Zbliżająca się klęska Francji okazała się dla nich całkowitym zaskoczeniem, zmuszając do ponownego przemyślenia swoich planów. Ta porażka otworzyła potencjalne zagrożenie, że Niemcy będą w stanie zaatakować pogrążony w wojnie ZSRR. Ponadto liczne świadectwa wskazują, że początek wojny z Finlandią zaplanowano na wcześniejszy termin, a także jej ostateczny – klęskę fińskiej armii.
7. Po ustępstwach terytorialnych ze strony Finlandii ZSRR nie porzucił idei całkowitej aneksji tego kraju. Ponieważ do lipca 1941 roku III Rzesza i ZSRR były faktycznymi sojusznikami, nie wycofały się z procesu negocjacji, w szczególności co do stopnia ewentualnego zaangażowania ZSRR w konflikt z Wielką Brytanią. Jednym z warunków wzmocnienia i sformalizowania sojuszu strona radziecka nazwała całkowitą aneksję Finlandii (w połączeniu z szeregiem innych wymogów, takich jak kontrola nad Bosforem i Dardanelami, Iranem, Bułgarią itp.). Oczywiście żądania te nie zostały zaspokojone przez Rzeszę, która w tym czasie była bardzo rozczarowana potencjałem militarnym ZSRR.
Odnotujmy więc, że pokój z Finlandią w zamian za ustępstwa terytorialne stał się możliwy dzięki połączeniu dwóch czynników: desperackiego oporu Sił Zbrojnych Finlandii i niekorzystnych dla ZSRR okoliczności międzynarodowych.
Sposób, w jaki Finlandia wycofała się z II wojny światowej, również uniemożliwił dalszą agresję. Po pierwsze, od 1944 roku Finlandia nadal kontrolowała granicę z 1940 roku i jej fortyfikacje. Po drugie, kraj nie skapitulował, ale przeniósł się do obozu alianckiego, jego względną niezależność gwarantowały na tym etapie Wielka Brytania i Stany Zjednoczone.
Po zakończeniu wojny w ZSRR sprawy były ważniejsze na kontynencie (Polska, Niemcy Wschodnie, Jugosławia, Grecja, Austria itd.) i poza nim (Chiny, Korea), byłoby więcej niż nierozsądne ryzykować neutralny status Finlandii i innych krajów skandynawskich, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że Stany Zjednoczone miały już bombę atomową. Kiedy bomba pojawiła się w ZSRR, rozpoczęła się era zimnej wojny i odstraszania nuklearnego. Mimo to 16 Karelo-Fińska Republika Socjalistyczna w ZSRR istniała do 1956 roku. Dopiero po śmierci Stalina jego polityka sowieckiej ekspansji i odbudowy przestrzeni postimperialnej została zrewidowana.
Podsumowując, mówimy o wielu wyjątkowych okolicznościach historycznych korzystnych dla Finlandii.
Wróćmy teraz do obecnej sytuacji. Pokój Ukrainy z putinowską Rosją, podobny do pokoju z Finlandii z 1940 r., można by sobie wyobrazić, gdyby Chiny zgłosiły roszczenia do tego terytorium Uralowi (jak kiedyś Niemcy) i poradziły sobie już ze swoim głównym rywalem, Stanami Zjednoczonymi (podobnie jak Niemcy i Francja). Ponieważ taki rozwój sytuacji wygląda więcej niż fantastycznie, odniesienia do przykładu Finlandii w kontekście możliwego niezawodnego pokoju w zamian za usługi terytorialne w ramach istniejącego konfliktu są co najmniej naiwne i historycznie bezpodstawne.
Dążenie do pokoju jest szlachetne. Ale musi być zakorzeniony w rzeczywistości, a nie w dobrych życzeniach i abstrakcyjnych frazesach. Analizy tej rzeczywistości nie należy z kolei zastępować analogią historyczną, która zresztą może być również fałszywa ze względu na brak głębokiej wiedzy o wydarzeniu i jego kontekście historycznym.
Jak destrukcyjne może być szlachetne pragnienie pokoju bez pragnienia poznania rzeczywistości, ale z próbami zredukowania wszystkiego do jakiejś wyimaginowanej przeszłości – widzimy na przykładzie, jak strach przed nową wojną światową popchnął rządy wielu państw europejskich do ustępstw wobec Hitlera w ramach „polityki ustępstw”. Zasada samospełniającej się przepowiedni dobrze ilustruje jak przywódcy tych krajów, w obawie przed nową wojną światową, uczynili wszystko, co konieczne, aby uczynić ją nieuniknioną.
Na koniec chciałbym podzielić się z czytelnikami tekstem radzieckiej piosenki poświęconej wojnie z Finlandią. Niniejszy tekst zawiera wskazówki co do słuszności szeregu z powyższych rozważań. Na przykład dwie ostatnie zwrotki drugiego wersetu wskazują, że wojna została zaplanowana wcześniej lub że ZSRR przygotowywał się do drugiej fazy wojny jesienią jednego z następnych lat. Proponuję ocenić tekst i według własnego uznania zdecydować, o czym jest piosenka – o aneksji Finlandii czy o pokoju w zamian za ustępstwa terytorialne:
Sosnyak na zboczach kudriavtsya
Perspektywa oszczędzania granic.
Przyjmij nas, Suoma-piękno,
W ozherelé wizjonerskiej ozory!
Czołgi Lomyat szerokie proseces,
Krąg Samolyoty w oblakhi,
Niskie słońce jesienią
Zapala się na bagnetach.
Мы привыкли брататься с победами
I skrzywdzą nas biegunką w bitwie
Na drogach, które wydają się martwe,
Życzę ci mojej chwały.
Wiele kłamstw w tym roku zostało nawróconych,
Że zmylą Finów.
Otwarte teraz jesteśmy doskonałe
Połówki szerokich bram!
Ni shutam, ni pisakam yurodym
Więcej waszych serc nie będzie zasmuconych.
Twoja rodzina była małżeństwem więcej niż raz –
Przychodzimy, aby go zwrócić.
Przychodzimy pomóc Ci radość,
Zapłać błyskotliwie za wizję.
Przyjmij nas, Suoma-piękno,
W ozherelé wizjonerskiej ozory!
