Od czasu pełnowymiarowej rosyjskiej inwazji 24 lutego nastąpiła jedna mała, niepozorna, ale bardzo charakterystyczna zmiana – przez ponad 9 miesięcy autor tych wersów tylko raz usłyszał młodzież w wieku szkolnym głośno, przez głośniki, słuchając rosyjskiej muzyki na ulicy. A ostatnio, nawet po 2014 roku, w takich miejscach (plac zabaw, park, ulica), często można było usłyszeć, jak uczniowie w wieku gimnazjalnym lub średnim chętnie słuchają i śpiewają szeroką paletę repertuaru rosyjskiej muzyki pop – od „popu” po hip-hop. A większość ludzi wokół nie zawracała sobie tym głowy.
Teraz włączają lub śpiewają ukraińskie piosenki o różnej jakości. Wydawałoby się, że oto jest – patriotyczny wzrost i derusyfikacja młodych ludzi w tym samym czasie. Radujcie się i nie zastanawiajcie się. Ale to nie działa, ponieważ pojawia się wiele pytań. Czy taka zmiana jest tylko hołdem dla sytuacji, czy trwałą? Jaka jest jakość zawartości zastępczej? Czy rodzice tych dzieci przeszli podobną derusyfikację? Ponieważ często, szczególnie w młodszym wieku, to oni określają treści, które konsumują ich dzieci. Ktoś pilnie poszukuje TyRura Filmy w języku ukraińskim, a nawet w języku angielskim. A ktoś bez zawracania sobie głowy włącza rosyjski głos „Puppy Patrol” lub innej „Świnki Peppy” (chociaż jest ukraiński dubbing) dla pierwszego wyniku wyszukiwania).
Bez głębszego zrozumienia obecne procesy derusyfikacji, a raczej dekolonizacji Ukraińców raczej nie będą tak głębokie i trwałe, jak byśmy sobie tego życzyli. Obecny impuls jest prosty i jasny – w obecnych realiach moralnie niedopuszczalne jest konsumowanie rosyjskich treści. Chociaż dla wielu prawników „wielkiej kultury rosyjskiej” wciąż nie jest to oczywiste. Ale musimy spojrzeć poza horyzont, pomyśleć strategicznie – co zastępuje rosyjskie treści, które w taki czy inny sposób muszą zostać wyeliminowane z miejsca, w którym jest to możliwe?
Najbardziej oczywistą odpowiedzią jest ukraiński produkt. Co więcej, w niektórych dziedzinach jest to od dawna zrozumiałe: literatura ukraińska, mimo wszystko, rozwija się dynamicznie i stale oferuje czytelnikom nowe teksty i gatunki; Ukraińska muzyka, dzięki serii dobrych decyzji ostatnich ośmiu lat (na przykład kwoty), otrzymała więcej możliwości samorealizacji i wykorzystuje je. Ukraińskie kino również, mimo chronicznych problemów z finansowaniem, dość regularnie cieszy się filmami wysokiej jakości. Chociaż kasowe największe sukcesy do tej pory odniosły prymitywne komedie a la „Crazy Wedding”. Ale to już inny temat.
W dzisiejszych realiach zglobalizowanego świata Internetu i sieci społecznościowych nigdy nie będzie to wystarczające. Oczywiście jest Hollywood ze słynnymi filmami i licznymi wykonawcami muzycznymi, głównie amerykańskimi i brytyjskimi, znanymi na całym świecie. Ale oprócz zagranicznych produktów medialnych, byłoby bardzo właściwe, aby skorzystać z obecnej okazji i zwrócić większą uwagę na wektor zadeklarowany przez Nikołaja Khvylyova podczas znanej dyskusji literackiej z 1920 roku, gdzie „Z dala od Moskwy!” został uzupełniony hasłem „Give Europe!”. Na początek możemy ograniczyć się do ram tej części „Starego Świata”, do której Ukraina bezpośrednio należy historycznie – Europy Środkowo-Wschodniej.
Polska, Słowacja, Czechy, Węgry – ile przeciętny Ukrainiec (nie mieszkaniec odpowiednich regionów przygranicznych) wie o tych krajach? O tamtejszych ludziach, ich programie; lokalne kino, muzyka lub literatura; przecież tamtejsi politycy i ich poglądy w Ukrainę i inne kwestie? Czy Ukraińcy wiedzą o nich co najmniej jedną dziesiątą tego, co wiedzą o Rosji dzięki filmom „Zaporoże”, programom telewizyjnym lub muzycznym hitom? Jest to wysoce wątpliwe, jeśli wyjdziesz poza nieliczne kręgi artystyczne, literackie lub naukowe. Wydaje się, że wiele przekładów polskich autorów ukazuje się z roku na rok w ukraińskich wydawnictwach. Ale wydania książek w naszych realiach, a także ogólny poziom czytania, nie napawają zbytnio optymizmem. W końcu nawet ukraińscy najlepsi autorzy rzadko mogą liczyć na jednorazowe (nie całkowite) wydania o objętości co najmniej dziesięciu tysięcy egzemplarzy.
Pomimo ośmiu lat rosyjskiej agresji, to właśnie ten kraj pozostaje głównym obiektem uwagi Ukraińców. Kanały telewizyjne są przyciągane do fal radiowych „dobrych Rosjan”, opinia publiczna omawia wypowiedzi rosyjskich polityków lub osobistości medialnych itp. Zachodnia granica Ukrainy w tym sensie nadal przypomina dawno nieistniejącą „żelazną kurtynę”. Którego z polskich (nie mówiąc już o czeskich i słowackich) politykach, oprócz Andrzeja Dudy, wie przeciętny Ukrainiec? A piosenkarze, aktorzy, pisarze? I to jest ważne, bo integracja europejska to nie tylko ruch bezwizowy, tanie linie lotnicze, instytucje czy wysoki standard życia. Chodzi przede wszystkim o zrozumienie, czym Europa i jej różne elementy były w przeszłości i są obecne.
Tradycyjny problem niskiej mobilności Ukraińców został częściowo rozwiązany dzięki wspomnianym już bezwizowym podróżom i tanim liniom lotniczym, które sprawiły, że lot ze Lwowa do Krakowa lub Bratysławy był tańszy niż podróż pociągiem.om do Kijowa. Od końca lutego miliony Ukraińców zostały zmuszone do znalezienia się na terytorium różnych krajów europejskich. Mamy nadzieję, że pomimo oczywistych trudności sytuacji, wykorzystają czas tam spędzony na zapoznanie się z tamtejszymi ludźmi i ich kulturą.
Ale ze względu na trwalszy i bardziej masowy efekt oddalenia od Moskwy podczas bycia częścią Europy, warto zastanowić się nad wypełniaczami naszej ukraińskiej przestrzeni medialnej. Przeciętny widz konwencjonalnych „Swatów” nie zacznie nagle oglądać „Atlantydy” Valentina Vasyanovicha lub innych wysokiej jakości, ale nie masowych filmów krajowych. Oprócz potrzeby tworzenia własnych ukraińskojęzycznych treści o nawet prymitywnej wartości kulturowej, które zastąpiłyby podobną rosyjską, można upiec dwie pieczenie na jednym ogniu, promując produkty naszych zachodnich sąsiadów. Po pierwsze, jest to alternatywa dla zwykłych dla wielu „igieł” rosyjskiej przestrzeni medialnej, a po drugie, takie podejście skuteczniej niż liczne granty lub programy interakcji kulturowych (które są również bardzo ważne) zapozna Ukraińców z życiem tych, którzy tam są. Pod innymi względami, w niektórych rzeczach bardzo podobnych.
Będzie podaż na ten popyt. Na tygodniu polskiego kina, który odbywał się regularnie we Lwowie, zakup biletu był często trudnym zadaniem. I na tak popularne teraz Serwis Netflix istnieje kilkadziesiąt polskich filmów i seriali. A to jest przykład tylko jednego kraju. Nie należy również zapominać o środkach rozwoju kultury czytania. Bo im wyższe wydania ukraińskich lub przetłumaczonych europejskich autorów, tym dalej jesteśmy od Moskwy i bliżej Europy.
Dzięki takiemu podejściu zmiana nazwy ulicy Twerskiej na cześć Jerzego Gedroyca nie tylko zyska symbolikę dla nielicznych skrywanych, ale także dla coraz większej liczby Ukraińców stanie się czymś ważniejszym i zrozumiałym niż tylko zmiana znaków na ścianach domów. Ponieważ chcę wierzyć, że zmiana repertuaru z przenośnych głośników na stronach nie będzie tymczasowa. A nawet gdy fala patriotyczna opadnie (a kiedyś tak się stanie), powrót muzyki rosyjskiej będzie utrudniony przez zapoznanie się z repertuarem europejskich i własnych wykonawców.
Jednocześnie, oczywiście, główny nacisk należy położyć na własną historię i tradycje. W końcu minęło ponad półtora wieku, odkąd Szewczenko napisał: „I ucz się kogoś innego i nie unikaj własnego”. A potem spróbuj zaprzeczyć, że wszystko, co nowe, jest po prostu zapomniane stare. Ale jeśli ktoś próbuje zastosować te słowa poety do Rosjan, warto pamiętać o jego innym cytacie. Ten, w którym o miłości, czarnych brwiach i przedstawicielach jednego sąsiedniego człowieka nieprzyjaznych nam.
