Wojna jest wojną, a „srachi” jest zgodnie z harmonogramem. To nie pierwszy raz, kiedy tak zwani „dobrzy Rosjanie” stali się tego powodem. Konkretnie tym razem – decyzja Jurija Andruchowycza o zabawie z rosyjskim (mimo wszystkich zapewnień o jego „szwajcarskości”) pisarzem Michaiłem Szyszkinem w ramach festiwalu literackiego w Norwegii. Wiele włóczni zostało już złamanych, a ostrza zostały rozdrobnione w słownych bitwach na ten temat.
Wśród krytyków czynu Andruchowycza ktoś uważa, że dialog z Rosjanami jest niemożliwy i niepotrzebny a priori, nawet jeśli jest to „bardzo, bardzo dobry” Rosjanin. Inni twierdzą, że takie rozmowy nie są teraz, w momencie odkrywania nowych masowych grobów ofiar rosyjskiej nienawiści do Ukrainy i Ukraińców na do niedawna okupowanych terytoriach. Niektórzy krytycy wypowiadali się konstruktywnie, inni – niedopuszczalnie przesadnie emocjonalnie.
Obrońcy „patriarchy” (którego Andruchowycz uważa za część środowiska literackiego i niemal literackiego) również nie zawsze wyróżniali się roztropnością i konsekwencją w poszukiwaniu argumentów. Dla niektórych krytykowanie Andruchowycza jest już przestępstwem. Inni zaczęli wyjaśniać, dlaczego Shishkin jest wyjątkowy, wyjątkowy i, ogólnie, „umysł, honor i sumienie” narodu rosyjskiego.
Szczególnie pod wrażeniem podejścia Ołeksandra Bojczenko, w którym zastosowano banalną zasadę reductio ad Hitlerum – zrównać przeciwnika w dyskusji z ideami lub działaniami niemieckiego Führera. Podobnie jak Shishkin jest rodzajem rosyjskiej Hesji,, Thomasa czy Heinricha Manna, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich rodzinnych Niemiec, uciekając przed nazistami, a już z zagranicy ostro krytykowali reżim Hitlera i wyrażali jego nieludzką istotę – za co są honorowani i chwaleni. Trudno sobie tylko wyobrazić Manna, Hesję czy otrzymujących niemieckie nagrody państwowe po 1933 roku. Z drugiej strony Szyszkin nie powstrzymał prezydentury Putina aż do początku lat 2010.
Główną tezą Bojczenki jest to, że skazywanie wszystkich Rosjan na jedną rzecz, na wiarę, że „wszyscy są tam tacy sami” tylko ze względu na pochodzenie etniczne, jest nazizmem. Jest to rozsądny pomysł, jeśli istniejesz w próżni i absolutnie nie chcesz zrozumieć dzisiejszych realiów, kiedy obecność minimalnej liczby „dobrych” (ile?) Rosjan nie ukoi świeżych ran fizycznych i psychicznych. Taki protest przeciwko „inności” jest godny szacunku. Jednak ani Bojczenko, ani Andruchowycz nie byli takimi moralnymi purystami, kiedy przez lata i dziesięciolecia mówili, że lepiej byłoby, gdyby Ukraina pozbyła się szeregu „złych” regionów, ponieważ Ukraińców tam nie ma, głosują na niewłaściwych i ogólnie nie odpowiadają kodeksowi moralnemu budowniczego komunizmu – „piemonckiej” idei idealnego obywatela.
Możesz analizować postać Shishkina przez długi czas, działania Andrukhovicha, słowa jego krytyków lub obrońców. Zwłaszcza, gdy „patriarcha” przekonuje, że zna Szyszkina od 15 lat i że zdecydowanie „nie jest taki jak wszyscy inni”, a w ogóle – bardziej szwajcarski niż rosyjski, i znajduje banalne Google Artykuł tego „dobrego Rosjanina” od marca 2014 roku (czyli długo po spotkaniu z Andruchowyczem) w języku brytyjskim Strażnik, gdzie pierwsze zdanie brzmi: „Rosjanie i Ukraińcy są narodami braterskimi”. W tym tekście jest wiele interesujących rzeczy, w szczególności o „szwajcarskości” Shishkina. Na przykładzie tego kraju podkreśla, że trzeba zrozumieć mieszkańców Krymu, którzy obawiali się „ukrainizacji”, bo tak samo jest, gdyby niemieckojęzyczna większość w berneńskim parlamencie zakazała francuskiego we francuskojęzycznej części Szwajcarii. Nie trzeba przypominać, że szwajcarskie doświadczenia w ogóle nie odpowiadają ukraińskim realiom i zwykle mówi się o nich w dwóch przypadkach – z ignorancji lub ze względu na manipulację.
Warto zadać pytanie, które tak naprawdę nie zostało zadane we wszystkich tych dyskusjach czy „dyskusjach” – a jaki jest sens rozmawiania teraz z „dobrymi” Rosjanami? Nie chodzi nawet o to, że większość z nich, po bliższym przyjrzeniu się, okazuje się imperialistami, szowinistami i jest przekonana o niższości ukraińskiego od rosyjskiego. I fakt, że takie rozmowy raczej nie wpłyną przynajmniej w jakiś sposób na los Rosji i Ukrainy.
Przekonanie o konieczności i użyteczności takich rozmów opiera się na wierze w możliwość powstania „innej” Rosji – bez Putina i ambicji imperialnych, ale demokratycznej i „jak wszyscy inni”. Wydaje się, że wydarzenia ostatnich trzech dekad nie wystarczyły, by rozwiać złudzenia co do „końca historii”. Sam Francis Fukuyama już dawno porzucił ten pomysł, ponieważ rozumiał jego błędność. Zamiast tego wielu ludzi nadal wierzy w „żelazne prawo historii”, które tym razem powinno doprowadzić świat i Rosję do nieuniknionego triumfu liberalnej demokracji.
To przekonanie powinno wydawać się naiwne każdemu, kto przynajmniej powierzchownie zna rosyjską historię. I było coś podobnego do demokracji w historii dwa razy – 8 miesięcy w 1917 r. i na początku (i, w mniejszym stopniu, pod koniec) 19 r.Lata 90. Niepełna dekada ponad 600 lat państwowości jest potężnym argumentem na rzecz możliwości „innej” Rosji, co można tu powiedzieć. Oczywiście, możesz uwierzyć. Ale prędzej czy później okazuje się, że „Krym to nie kanapka”.
Ważną częścią problemu jest przekonanie wielu Europejczyków, że dialog jest zawsze możliwy i właściwy. Że musisz „po prostu przestać strzelać”. Tylko jeśli obecny prezydent Ukrainy zdołał zdać sobie sprawę, że świat jest o wiele bardziej skomplikowaną rzeczą niż piękne zwroty, to wielu Europejczyków nie jest blisko. Stąd te wszystkie próby umieszczania Ukraińców i „dobrych” (lub nie) Rosjan przy tym samym stole/mikrofonie przy każdej okazji. Przypomina to sieci społecznościowe niektórych zachodnich celebrytów, którzy po 24 lutego opublikowali zdjęcia kobiety i mężczyzny przytulających się, jest owinięty w język rosyjski, a ona ukraińska flaga. Lub najnowszy mural australijski artysta Peter Seaton, który obejmuje rosyjskich i ukraińskich żołnierzy. Na przykład, wojna jest nieporozumieniem, żyjmy razem. A takie „koty Leopolda” to grosz tuzina.
Choć zdecydowana większość ukraińskich artystów wyraźnie odcięła się, przynajmniej do końca wojny, od samej idei wspólnych przemówień czy rozmów z Rosjanami, niektórzy mają pokusę, by pokazać się, zwłaszcza przed zachodnimi partnerami, „nie w ten sposób”. Chociaż czytam artykuły-wyjaśnienia Andruchowycz wskazuje raczej na swoją wiarę we własny mesjański cel – tak jakby Prometeusz miał nieść prawdę niewykształconym masom. Cóż, ponieważ również, nie daj Boże, będą podejrzewać nazizm lub inną błędną „-ismę”. Tak samo jest w Ukrainie, nie w krajach UE, skrajna prawica czy skrajna lewica od wyborów do wyborów poprawiają swoje wyniki i czasami są już częścią koalicji rządzących. I nie, czekaj…
Nie ma sensu rozmawiać z „dobrymi” Rosjanami, nie dlatego, że jesteśmy tu głównie nazistami. I to nawet nie z powodu ich dominującej niezdolności do uznania Ukraińców za równych sobie. A ponieważ prawdopodobieństwo przynajmniej pewnego wpływu Szyszkina lub kogoś innego z tej kohorty na myśli i działania współczesnych lub przyszłych Rosjan jest bezwartościowe. I bez względu na to, jak dużo z nimi rozmawiasz (po ukraińsku, rosyjsku, angielsku – bez znaczenia) – nie wpłynie to na nic. Oprócz zadowolenia własnego ego organizatorów i uczestników. Przypomina to nieco zeszłoroczne Forum Wydawców we Lwowie, gdzie główna uwaga organizatorów skupiła się na rozmowach kręgu „faworytów” o „grze dorastania”. A sami wydawcy, podobnie jak odwiedzający, wyglądali na zbędnych w to święto. Oczywiście mówienie o dorastaniu nie pomogło do tej pory nikomu dorosnąć, nawet samemu Forum. Ale wciąż istnieje wiele nadziei i warunków wstępnych dla jego pozytywnej ewolucji. To, czego dokładnie nie ma, to szansa, że rozmowa z „dobrymi” Rosjanami lub naśladowanie „właściwego” zachowania przynajmniej pewnego dnia i przynajmniej w jakiś sposób zmieni prosty i uparty fakt: Rosja nie może stać się inna. Rosja, podobnie jak Kartagina, musi zostać zniszczona. Przynajmniej w obecnej formie.
