Zapowiadane przez kanclerz RFN zmiany w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa (przede wszystkim twardy kurs wobec putinowskiej Rosji, wzrost wsparcia militarnego dla Ukrainy oraz zwiększenie zdolności Bundeswehry w zakresie obrony terytorialnej i sojuszniczej) były kluczowe, gdyż radykalnie zmieniły narastający od końca ubiegłego roku kurs Berlina w kierunku narastających od końca ubiegłego roku napięć między Rosją a Ukrainą.
«
Krótko przed 24 lutego 2022 r. nowo utworzony rząd koalicyjny (SPD/Zieloni/Liberałowie) zdecydowanie podążył za przebiegiem ostatniego gabinetu Merkel. Podobnie jak Merkel bronił stanowiska, że kryzys można rozwiązać dyplomatycznie, dystansował się od propozycji wysuwanej w szczególności przez Stany Zjednoczone, by nałożyć sankcje na Rosję w przypadku podjęcia agresywnych działań wobec Kijowa, i całkowicie odrzucił pomoc wojskową dla Ukrainy w postaci dostaw broni i sprzętu wojskowego.
Nie było wówczas mowy o konieczności wzmocnienia potencjału Bundeswehry w przypadku zwiększonego zagrożenia ze strony Moskwy. Wręcz przeciwnie: nowa szefowa Ministerstwa Obrony, Christina Lambrecht, rozpoczęła swoją pracę od odroczenia planów modernizacji armii, przygotowanych za jej poprzednika, i, jak donosi gazeta. Frankfurter Allgemeine Zeitung, przez długi czas unikał omawiania z naczelnym dowództwem aktualnych potrzeb sił zbrojnych.
Kanclerz Scholz ogłosił „epokową zmianę” (Zeitenwende) jest szansą na rozwój obrony terytorialnej i sojuszniczej. W przypadku Niemiec jest to obszar niezwykle wrażliwy, co oczywiście wynika w dużej mierze z przyczyn historycznych, ale ze względu na obecny konflikt jest również bezpośrednio związane z tym, jak Niemcy postrzegały i postrzegały skalę zagrożenia ze strony Moskwy.
W dzisiejszej niemieckiej polityce pojawiają się jednak oznaki, że „epokowe zmiany” mają charakter wybiórczy, a w niektórych aspektach wątpliwe jest, aby rzeczywiście nastąpiły.
Nowy Russlandpolitik?
Jednym z najważniejszych i jednocześnie najbardziej problematycznych wyzwań dla RFN jest rewizja polityki wobec Rosji (Russlandpolitik). Wybuch wojny na Ukrainie całkowicie obnażył, jak błędny był dotychczasowy kurs wobec Moskwy realizowany przez kolejne rządy, z niewielkimi lub żadnymi większymi korektami.
Główni architekci niemieckiego Russlandpolitik za socjaldemokratów uważa się m.in. byłego kanclerza Gerharda Schroedera (ze względu na bliskie relacje z Władimirem Putinem i działalność w rosyjskich koncernach energetycznych) oraz obecnego prezydenta Niemiec Franka-Waltera Steinmeiera, który w przeciwieństwie do swojego byłego szefa partyjnego przyznał już, że źle ocenił rosyjskiego prezydenta.
Rzeczywiście, to socjaldemokraci w ostatnich latach kształtowali najważniejsze koncepcje stosunków z Rosją. Wszystkie z nich, zaczynając od „zmiana przez handel” (Wandel durch Handel), a następnie „zmiana poprzez komunikację” (Wandel durch Verflechtung), a kończąc na „partnerstwie na rzecz modernizacji” (Modernisierungspartnerschaft) w czasach pierwszego gabinetu Merkel, bezpośrednio nawiązującego do koncepcji ukutej na początku lat 1960. przez Egona Bara, który jest uważany za głównego architekta nowej polityki wschodniej (Ostpolitik) socjaldemokraci, formuły „zmiany przez zbliżenie” (Wandel durch Annäherung).
Chadecy, którzy początkowo zaciekle zaprzeczali takiemu podejściu, zwłaszcza podczas rządów socjalliberalnych gabinetów Brandta i Schmidta, dostosowali je do własnej polityki wobec Rosji po zakończeniu zimnej wojny. Socjaldemokraci robili to samo w kolejnych latach, już w zbanalizowanej formie. Jeden z kluczowych elementów tej koncepcji został całkowicie zignorowany, a mianowicie zobowiązanie do ochrony praw człowieka i obywatela, które odegrało ważną rolę w negocjacjach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1970 roku.
Zwolennicy zbliżenia z Rosją w Niemczech po upadku żelaznej kurtyny zdają się lekceważyć fakt, że sukces Wandel durch Annäherung a polityka odprężenia była kombinacją bodźców i nacisków, ekonomii i moralności, interesów i wartości, nie tylko w pogłębianiu stosunków gospodarczych. Przez ponad 30 lat aspekt ekonomiczny pozostawał na pierwszym miejscu w rozważaniach niemieckiej elity rządowej na temat relacji z Rosją, najwyraźniej pod wpływem silnego lobby biznesowego. Coraz mniej uwagi poświęcano Wandel • (zmiany) i brano pod uwagę tylko handel, handel i handel, lub, jak ujął to Wołodymyr Zełenski w przemówieniu w niemieckim Bundestagu 17 marca, Wirtschaft, Wirtschaft, Wirtschaft (gospodarka).
Nawet gabinety ministrów Kohla, które zmieniały się jeden po drugim, po włączeniu NRD do Republiki Federalnej Niemiec, trzymały się zwodniczego podejścia do Rosji, widząc Borysa Jelcyna jako przywódcę prodemokratycznych zmian. Berlin przymykał oko na rozproszenie demokratycznie wybranego parlamentu i ignorował doniesienia o zbrodniach wojennych podczas pierwszej wojny w Czeczenii. Tak jak poprzednio uważano, że polityka Jelcyna ma na celu zbliżenie Rosji do świata wartości i standardów Zachodu, a Moskwa zaczęła być postrzegana jako ważny partner w globalnej polityce bezpieczeństwa, który powinien uczestniczyć we wspólnym kształtowaniu porządku europejskiego i światowego.
Po zakończeniu ery Jelcyna ta sama iluzja rozprzestrzeniła się na Władimira Putina, „krystalicznie czystego demokratę”, według Schroedera. Rok po tym, jak jako szef niemieckiego rządu wyraził takie przekonanie wobec rosyjskiego prezydenta w jednym z niemieckich programów telewizyjnych, podpisano umowę w sprawie Nord Stream, a wkrótce potem, w 2005 roku, Schroeder, jako były kanclerz, został przewodniczącym rady nadzorczej konsorcjum odpowiedzialnego za budowę gazociągu.
W ciągu szesnastu lat rządów Angeli Merkel kurs polityczny wobec Rosji nie uległ zasadniczy większym zmianom. Moskwa wciąż była traktowana jako ważny gracz w globalnym bezpieczeństwie, a przedstawiciele Berlina postrzegani byli na Kremlu jako uległi petenci.
Na przykład podczas wizyty w Soczi w 2018 roku Merkel, pozyskując poparcie Putina dla Syrii, powiedziała na wspólnej konferencji z nim, że Niemcy „będą mówić jeszcze intensywniej i poprosić Rosję” o wykorzystanie swoich wpływów na reżim Assada. Nawiasem mówiąc, warto zauważyć, że w kontekście polityki bezpieczeństwa i trwającej wojny na Ukrainie socjaldemokratom często mówi się zdanie z ich programu wyborczego, że „bezpieczeństwo w Europie jest możliwe tylko z Rosją, a nie przeciwko niej”. Hasło to wielokrotnie powtarzała sama Merkel.
Podobnie jak w latach ubiegłych, gdy Rosja podejmowała wrogie działania wobec sąsiadów, Berlin wyrażał krytyczne opinie, co doprowadziło do chwilowego ochłodzenia stosunków dwustronnych z Kremlem, ale nigdy nie towarzyszyła temu próba rewizji. Russlandpolitik. Aneksja Krymu przez Rosję i inspirowane przez nią oddziały samozwańczych „DRL” i „ŁRL” również odbyły się bez większej reakcji ze strony Berlina. Choć Niemcy ostro je krytykowali i popierali nałożenie sankcji na Rosję przez UE, ponownie nie towarzyszyła temu nawet próba głębszej refleksji nad weryfikacją podejścia do relacji niemiecko-rosyjskich.
Obserwując reakcję niemieckiego rządu na rosyjską agresję na Ukrainie, widać, że Berlin wciąż częściowo porusza się po torze dawnego kursu w kierunku Moskwy. Dotyczy to przede wszystkim socjaldemokratów, na czele z kanclerzem Scholzem. Najbardziej krytyczne stanowisko wobec Rosji Zieloni, wraz z liberałami z FDP wyraźnie wskazują na konieczność zmiany nastawienia do Putinowskiej Rosji i aktywniejszego udziału Niemiec w pomocy wojskowej dla Ukrainy.
Tymczasem niemiecki premier i część jego partii wykazują ograniczoną gotowość do ponownego rozważenia swojego stanowiska wobec Moskwy. Nadal uważają, że konflikt można rozwiązać tylko w drodze negocjacji dyplomatycznych, aby Rosja mogła wyjść z sytuacji z „zachowaną twarzą”. W tym kontekście znamienne są ostatnie wypowiedzi kanclerz, w których unika on sformułowań o możliwym zwycięstwie Ukrainy i za które jest ostro krytykowany przez media i chadeków. Podczas debaty generalnej 1 czerwca w Bundestagu przewodniczący CDU Friedrich Merz zapytał wprost Scholza: „Dlaczego tego nie powiesz? Czy jest tu drugie dno?”
Niewątpliwie dyskusja o rewizji polityki RFN wobec Rosji będzie jednym z głównych tematów debaty politycznej w najbliższych miesiącach. Ważnym wątkiem w tym przypadku będzie analiza kursu wobec Moskwy, który funkcjonował do niedawna. Pomysł powołania specjalnej komisji do tej sprawy w Bundestagu pojawił się kilka tygodni temu. Nie należy się jednak spodziewać, że w niedalekiej przyszłości dojdzie do poważnego porozumienia politycznego w tej sprawie. Russlandpolitik, a z pewnością socjaldemokraci nie zajmą znaczącego miejsca w tym procesie.
Nie można też kojarzyć zbyt wysokich oczekiwań z pracą nad nowym Ostpolitik, co zapowiedziało kierownictwo SPD.
Wsparcie wojskowe dla Ukrainy
Poważne wątpliwości co do „epokowego” charakteru zmian w polityce Berlina budzi także kwestia wsparcia militarnego dla Ukrainy. I tutaj stanowisko kanclerza Scholza może wywołać największą frustrację. Od czasu do czasu podkreśla, że Niemcy są jedną z pięciu największychi zapowiada nowe partie broni i sprzętu wojskowego na Ukrainie.
Ostatnia wypowiedź dotyczyła przekazania ukraińskiej stronie systemu obrony powietrznej IRIS-T – najnowocześniejszego tego typu sprzętu, jakim dysponują Niemcy. Krótko po tym, jak kanclerz wygłosiła tę wypowiedź w Bundestagu, okazało się, że jego obietnica nie została uzgodniona z Ministerstwem Obrony, a także powiedziano, że oświadczenie to było zaskoczeniem dla Egiptu, który wcześniej złożył zamówienie na dostawę tej broni. Według doniesień niemieckich mediów Kair miał przekazać część sprzętu kijowi, ale to i tak nie będzie miało większego znaczenia dla potrzeb ukraińskich sił zbrojnych, gdyż IRIS-T nie będzie gotowy do użytku do końca roku. Przykładów takich sytuacji jest znacznie więcej.
Wsparcie wojskowe ogłoszone przez gabinet Scholza poprzez wymianę broni z sojusznikami z zapasami radzieckiej broni, która może zostać przekazana ukraińskiej armii wystarczająco szybko i bez potrzeby dodatkowego szkolenia, nie wygląda lepiej. Berlin prowadził rozmowy na ten temat, w szczególności z Grecją, Czechami, Polską i Słowenią. W większości przypadków głównym problemem jest to, że Niemcy nie są w stanie szybko dostarczyć swoim partnerom broni, której oczekiwaliby w zamian za poświęcenie swoich zasobów dla Ukrainy.
Abstrahując od złożoności realizacji konkretnych dostaw uzbrojenia, udział Berlina w pomocy wojskowej dla Ukrainy jest ograniczony, a jego skala nie odpowiada wypowiedziom władz. Według danych zebranych przez Kiloński Instytut Gospodarki Światowej Niemcy zajmują dopiero piąte miejsce na liście darczyńców pomocy wojskowej. Oświadczenie zawiera koszt sprzętu wojskowego i środki przekazane na zakup broni. Koszt broni i sprzętu wojskowego przekazanego przez Niemcy na Ukrainę między 24 lutego a 10 maja szacowany jest przez centrum na 590 mln euro, w porównaniu do 14 mld euro ze Stanów Zjednoczonych, które zajmują pierwsze miejsce, i 1,52 mld euro z Polski, która zajmuje trzecie miejsce.
100 mld dla Bundeswehry
Nazywanie zmian w niemieckiej polityce obronnej rewolucyjnymi jest problematyczne. 27 lutego w Bundestagu Scholz zapowiedział utworzenie specjalnego funduszu na doposażenie niemieckich sił zbrojnych w wysokości 100 mld euro. Z tego powodu wzrost wydatków na siły zbrojne, jak powiedziała kanclerz 30 maja w wywiadzie dla gazety Stuttgarter ZeitungNiemcy „wkrótce będą miały największą konwencjonalną armię w Europie w ramach NATO”. Instrument ten będzie do dyspozycji, zostanie zapisany w ustawie zasadniczej Niemiec i będzie finansowany z pożyczek państwowych.
W Niemczech i wśród komentatorów w innych krajach kwota ta zrobiła ogromne wrażenie. Przedstawiciele Partii Lewicy krytycznie wypowiadali się na temat remilitaryzacji na dużą skalę. Niektórzy obserwatorzy w Polsce – np. Sławomir Sierakowski na łamach publikacji Krytyka Polityczna – przewidywał militaryzację Niemiec.
W rzeczywistości 100 mld euro nie oznacza remilitaryzacji na dużą skalę i nie wskazuje na długofalowe zmiany w podejściu RFN do polityki obronnej. Środki te pozwolą Bundeswehrze zaspokoić niektóre z najpilniejszych potrzeb, ponieważ od wielu lat zmaga się z niewystarczającym finansowaniem i brakiem dobrego zarządzania. W poście na LinkedIn w dniu rosyjskiej inwazji na Ukrainę opinia dowódcy niemieckich wojsk lądowych gen. Alphonse’a Maysa, że Bundeswehra „jest praktycznie naga” w kontekście zdolności RFN do wspierania sojuszników z NATO, nie była przesadą.
Według niemieckich ekspertów kwota 100 mld euro mniej więcej odpowiada potrzebom finansowym Niemiec w zakresie finansowania zamówień publicznych, których potrzebują do wypełnienia swoich zobowiązań wobec NATO. Zdaniem Patricka Zensburga, przewodniczącego Bundeswehry Stowarzyszenia Rezerwistów, kwota, która znacząco wzmocniłaby potencjał niemieckich sił zbrojnych, powinna być trzykrotnie większa.
Przebieg negocjacji w sprawie utworzenia specjalnego funduszu dla Bundeswehry oraz porozumienia w sprawie finansowanych z niego projektów między koalicją rządową a chadekami pokazują, że stosunek RFN do polityki obronnej, a przede wszystkim świadomość znaczenia sił zbrojnych pozostaje niepewna. SPD, Zieloni i FDP potrzebowały poparcia CDU i CSU, ponieważ same nie miały niezbędnej większości w parlamencie do zatwierdzenia odpowiednich kwestii.
Jednym z głównych tematów sporu była kwestia podziału środków. Zieloni domagali się wykorzystania tego narzędzia do finansowania pomocy wojskowej dla krajów partnerskich oraz do zwiększenia zdolności RFN w zakresie cyberbezpieczeństwa, a także do rozwoju zdolności Bundeswehry.
Chadecy opowiedzieli się za wykorzystaniem funduszy wyłącznie na wzmocnienie sojuszniczych i terytorialnychrealny potencjał obronny sił zbrojnych. W rezultacie zdecydowano, że kwota 100 mld euro zostanie wydana tylko na doposażenie Bundeswehry. Z uzgodnionej listy projektów zbrojeniowych, które mają być finansowane z funduszu, wynika, że partie koalicji rządzącej zostały zmuszone do znaczących ustępstw wobec chadeków. W praktyce jednym z głównych beneficjentów funduszu będą niemieckie koncerny zbrojeniowe, w szczególności zarządzany od wielu lat przez CSU przemysł lotniczy w Bawarii.
Dlatego po raz kolejny w ostatnich latach w rozwiązywaniu ważnych kwestii związanych z Bundeswehrą ponownie przeważyły względy czysto polityczne, a nie realne potrzeby sił zbrojnych. Federalne Ministerstwo Obrony nie przewidziało odpowiednio zaplanowania wykorzystania dodatkowej puli środków na doposażenie Bundeswehry. Według doniesień niemieckich mediów prace nad funduszem w ministerstwie przebiegały chaotycznie, jak w przypadku organizacji wsparcia militarnego dla Ukrainy.
24 maja w tygodniku Die Zeit Theo Sommer przypomniał proces przygotowań do reform Bundeswehry na początku lat 1970., kiedy sam był częścią kręgu najbliższych współpracowników Helmuta Schmidta, ówczesnego ministra obrony. Wydarzenia Mon Moni poprzedziły setki spotkań z personelem wojskowym i cywilnym, dzięki którym przeprowadzono szczegółową analizę potrzeb sił zbrojnych.
Dziś nie tylko socjaldemokraci, ale Niemcy w ogóle dostaliby kogoś takiego jak Helmut Schmidt, a potem nie tylko jako minister obrony, ale także jako kanclerz.
Tłumaczenie z języka polskiego
Tekst ukazał się w ramach projektu współpracy pomiędzy nami a polskim magazynem Nowa Europa Wschodnia.
Poprzednie artykuły projektu: Ukraina – UE: gorący finisz negocjacji, Ukraina – ucieczka od wyboru, Partnerstwo Wschodnie po rewolucjach arabskich, W krzywym lustrze, Pogardzany, Łukaszenka idzie na wojnę z Putinem, Między Moskwą a Kijowem, Kiełbasa to kiełbasa, Mój Lwów, Putin na galerach, Półwysep strachu, Ukraina wymyślona na Wschodzie, Nowe stare odkrycie, I powinno być tak pięknie, Noworoczny prezent dla Rosji, Czy rozmawiać o historii, impasie w Mińsku
Oryginalny tytuł artykułu: Russlandpolitik. Czy Niemcy zmieniają spojrzenie na Wschód?
