Dezinformacja oznacza celowe wprowadzanie kogoś w błąd i jest wykorzystywana przez wiele podmiotów na arenie międzynarodowej. Jego rosyjska wersja jest szczególnie groźna, ponieważ jest to systematyczna, dobrze zorganizowana dezinformacja, która działa w sposób ciągły. Przez dziesięciolecia była to sfera działalności sowieckich, a później rosyjskich służb specjalnych, które prowadziły skoordynowane kampanie destabilizacji sytuacji w innych krajach, powodując niepokoje, chaos i panikę. Dziś działania te są bardziej rozproszone, dostosowane do sieciowego charakteru współczesnych społeczeństw, ale nadal koordynowane przez Kreml.
Antysystemy
Jako demokratyczne społeczeństwo byliśmy i jesteśmy podatni na rosyjską dezinformację, ponieważ nasz system polityczny opiera się na debacie, dialogu i otwartości na opinie innych. Celem rosyjskiej dezinformacji na Zachodzie, w tym w Polsce, jest podważenie wiary w instytucje demokratyczne, w UE i NATO, polaryzacja społeczeństwa i wpływanie na debaty publiczne, takie jak szczepionki, aborcje czy uchodźcy.
Rosjanie rzadko przekonywali nas do swoich argumentów, zamiast tego stosowali inną taktykę. Przez lata dziennikarze pracujący dla Rt (państwowa telewizja wielojęzyczna skierowana do obcokrajowców, która wcześniej nazywała się Rosja Dzisiaj), zwykle „tylko” zadawane pytania, bo cóż może być bardziej demokratycznego niż debata? (Symbolem tego było hasło Rt – Pytanie więcej, tj. „Zapytaj”, ale także „Zważ jak najwięcej”). I to był ich sukces – być poza głównym nurtem, być równym antysystemistom i wygnańcom. Najczęściej przyjmowali pozę ludzi zaniepokojonych stanem krajów zachodnich, przedstawiali Unię Europejską jako „Geyropę”, a Rosjan jako uciskanych, obrażanych przez „globalne elity” w Stanach Zjednoczonych i Europie, które przejęły kontrolę nad światem, w którym Rosja jest jednym z wielu marginalnych aktorów. Między wierszami Rosjanie snuli narrację o nastrojach antyrosyjskich, które czasami utożsamiali z antysemityzmem, i wyobrażali sobie siebie jako ofiary. W rezultacie widz musiał dojść do wniosku, że cały świat jest przeciwko Rosji, że wszyscy (czytaj: USA, Polacy i Ukraińcy) są rusofobami, a ataki na Rosję są częścią odwiecznego spisku.
Rosyjska agresja na Ukrainie, w połączeniu z bezprecedensową propagandą, pozwoliła Unii Europejskiej uświadomić sobie, że Rt i portal Sputnik (który jest również w języku polskim) musi być zamknięty. W marcu oba media zostały zablokowane w państwach członkowskich UE. Serwis YouTube z kolei zablokował kanały „60 minut” i „Rosja24”. Tak więc tylko media publiczne zostały pozostawione Rosjanom w Europie.
Wojna absurdów
Po 24 lutego liczba rosyjskich kłamstw jest po prostu oszałamiająca. Kreml mnoży kolejne oskarżenia, że np. Amerykanie badali czynnik sprawczy chorób Słowian na Ukrainie, aby następnie opracować specjalnego wirusa, który rzekomo został użyty specjalnie przeciwko Rosjanom. Stąd jedną z wielu wymówek Rosjan było to, że przeprowadzili tak zwane „uderzenie wyprzedzające” na Ukrainę w celu wyeliminowania wojskowych laboratoriów biologicznych i chemicznych, które, jak twierdzili, zostały tam zbudowane przez Amerykanów. 10 marca rzecznik rosyjskiego ministerstwa obrony Igor Konaszenkow powiedział w uroczystym oświadczeniu, że Stany Zjednoczone wykorzystują dzikie ptaki do przenoszenia niebezpiecznego patogenu do Rosji. Wyjaśnień w sprawie rzekomego użycia broni chemicznej i biologicznej pod amerykańskim kierownictwem w ukraińskich laboratoriach zażądał przedstawiciel Rosji przy ONZ. Delegacja rosyjska wykorzystała moment, w którym przewodniczyła Radzie Bezpieczeństwa i dodała ten punkt do porządku obrad 11 marca.
Strona pisała o tym Sputnik.pli chociaż wkrótce został zablokowany, historia, że amerykańskie laboratoria biologiczne i chemiczne były wykorzystywane do celów wojskowych, została łatwo podchwycona przez Chińczyków. Na polskojęzycznej stronie China International Radio napisano, że „mają dużą liczbę niebezpiecznych wirusów”. Wskazuje to, że chińskie media, urzędnicy państwowi i think tanki rozpowszechniają rosyjską dezinformację na temat przyczyn i przebiegu konfliktu na Ukrainie. Ponadto w Afryce, Azji i Ameryce Południowej Rt i Sputnik, są nadal ważnym źródłem informacji, ponieważ są wolnymi, bardzo istotnymi mediami i reprezentują antyamerykański punkt widzenia.
Nic nowego?
Rosyjskie władze kierują się zasadą, że kłamstwa powtarzane wielokrotnie stają się prawdą. W przypadku Ukrainy mamy do czynienia z przetwarzaniem kłamstw, które powtarzają się mniej więcej od 2014 roku, czyli od czasu aneksji Krymu. Dotyczy to haseł walki z fikcyjnymi nazistami i faszystami na Ukrainie.ak i rzekome ludobójstwo w Donbasie. Potwierdza to badanie Grupa zadaniowa East StratCom, instytucji Unii Europejskiej, powołanej w 2015 roku w celu zwalczania rosyjskiej dezinformacji, która oszacowała, że w ciągu ostatnich trzech miesięcy użycie słowa „naziści” wzrosło o 290% w rosyjskich prokremlowskich mediach, a słowa „ludobójstwo” o 509%. Oznacza to, że z punktu widzenia propagandy wojna została przygotowana z wyprzedzeniem i nie tworzy nowych narracji, ale wykopuje stare.
Co nowego w rosyjskiej dezinformacji na tym etapie wojny z Ukrainą? Istnieją dwie różnice. Po pierwsze, teraz narracje o nazistach i ludobójstwie mnożą się z nową siłą i zostały wzbogacone o nowy symbol – literę Z. W codziennym postrzeganiu w Rosji jej znaczenie jest bardzo szerokie, oznacza „demilitaryzację”, „Za pobedu”, „Za Putina”. Rosyjskie władze rozpoczęły tzw. operację denazyfikacji Ukrainy, a w filmach zamieszczonych w Internecie żołnierze, dzieci i zwykli Rosjanie są ustawieni w kolejce z literą Z. Aby przekaz był niepodważalny i dotarł do „wnętrza”, Kreml narzucił wojenną cenzurę. Resztki niezależnych mediów zostały zniszczone. Pod naciskiem władz decyzję o zawieszeniu działalności podjęła stacja radiowa Echo Moskwa i kanał telewizyjny Dożd.
Drugą różnicą, być może ważniejszą, jest to, że jawna prawda zaczęła pojawiać się w masie kłamstw. Trzeciego kwietnia na oficjalnej stronie internetowej Ria.ru opublikowano artykuł, w którym Timofiej Siergiejew, politechnik kremlowski, wzywa do zniszczenia ukraińskich elit w imię denazyfikacji, reedukacji ukraińskiego społeczeństwa poprzez pracę przymusową trwającą co najmniej 25 lat i wymazania nazwy Ukrainy z mapy świata.
„Nie jesteśmy skończeni”
Tym, co sprawia, że rosyjska dezinformacja staje się coraz bardziej orwellowska, jest to, że jest praktykowana przez ludzi zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Ilustruje to przykład, gdzie po podboju Ukraińcy ujawnili zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione przez rosyjskich żołnierzy podczas kilkutygodniowej okupacji miasta.
Pierwszym mechanizmem jest odrzucenie oskarżeń. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej wydało oświadczenie, w którym oskarżyło Ukraińców i nazwało tragedię prowokacją. Twierdził, że kiedy byli tam rosyjscy żołnierze, żaden z mieszkańców nie został ranny. O kłamliwości tych słów świadczyli w szczególności dziennikarze. New York Times dzięki zdjęciom satelitarnym pokazującym, że martwe ciała leżały na ulicach, gdy Rosjanie jeszcze stacjonowali w Bucze.
Kolejnym etapem było oskarżenie. Rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow nazwał operację w Bucze „fałszywym atakiem”. Rzeczniczka rosyjskiego MSZ Maria Zacharowa również przeszła do ofensywy, besztając amerykańskie media nie tylko za rozpowszechnianie fałszywe wiadomości i dezinformacja, ale nawet oskarżanie ich o współudział „w zbrodni w mieście”: „Tak, [американські] Winne są również gazety, telewizja, obserwatorzy, i to nie pierwszy raz, ta sama operacja miała miejsce w 1944 roku. Na tym absurdy Zacharowej się nie kończą. Podczas jednego z przedstawień, najwyraźniej będąc „pod wpływem”, oskarżyła Ukraińców o to, że nie pozwalają Rosjankom na Ukrainie gotować barszczu. „Nie można było dzielić barszczu. Bo to musiało należeć tylko do jednego narodu, do jednego narodu (…) To właśnie mówimy – ksenofobia, nazizm, ekstremizm wszelkiego rodzaju”.
Jednak najskuteczniejszym mechanizmem dezinformacji jest rzucanie publiczności wielu alternatywnych scenariuszy mających na celu podważenie konkretnej wersji wydarzeń. Rosjanie robią to pod hasłem walki z fake newsami. Do Telegram Kanał operacyjny Wojna z podróbkami, gdzie twierdzą, że nie było trupów, tylko aktorzy, którzy wstają, gdy tylko samochody przejeżdżają ulicami. W swoim programie znany rosyjski propagandysta Vladimir Solovyov wzywa do zamknięcia Wikipedii ze względu na fakt, że ktoś stworzył artykuł „Masakra w Buczy”. Dmitrij Miedwiediew, wiceprzewodniczący Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej i były prezydent Rosji, który był na swoim kanale w Telegram oskarżył Ukraińców o to, że są „wściekłymi zwierzętami nacjonalistycznych batalionów i obrony terytorialnej, gotowymi zabijać swoich obywateli”, ponieważ „sama istota ukraińskości, karmiona antyrosyjską trucizną i kłamstwami na temat ich tożsamości, jest jedną wielką podróbką”. Jest to powtórzenie starych haseł, że Ukraińcy strzelają do swoich obywateli, aby obwiniać Rosjan lub doprowadzić do wprowadzenia dodatkowych sankcji przeciwko Rosji.
A co z Rosjanami?
Masowa propaganda, która wypacza rosyjską agresję na Ukrainę w społeczeństwie, wzmacnia pozycję Putina. Jak to się dzieje, że Rosjanie są tak oderwani od rzeczywistości? Według ankiety przeprowadzonej przez LevadW marcu tego roku 83% Rosjan stwierdziło, że ufa swojemu prezydentowi. Chociaż badania opinii publicznej w państwie totalitarnym nie odpowiadają na pytanie, co naprawdę myślą jego obywatele, faktem jest, że 64% Rosjan otrzymuje informacje z telewizji, w których obraz sytuacji na Ukrainie wygląda inaczej niż nasz. Biały jest czarny, agresor jest ofiarą.
Jednak pomimo ograniczeń obywatele rosji nadal mają dostęp do Internetu. Mają okazję dowiedzieć się, co dzieje się na Ukrainie. Ale trudno im wyjść z roli ofiar nazistów i zwycięzców Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, aby zobaczyć prawdę w oku: są agresorami, którzy zabijają i gwałcą niewinne ofiary wojny na Ukrainie. Niestety, efekt przesiedlenia jest tak silny, że propaganda nadal będzie znajdować podatny grunt. Niewielu, którzy sprzeciwiają się jej narracjom, spotyka się z represjami i społecznym ostracyzmem, więc większość siedzi cicho.
Tłumaczenie z języka polskiego
Tekst ukazał się w ramach projektu współpracy pomiędzy nami a polskim magazynem Nowa Europa Wschodnia.
Poprzednie artykuły projektu: Ukraina – UE: gorący finisz negocjacji, Ukraina – ucieczka od wyboru, Partnerstwo Wschodnie po rewolucjach arabskich, W krzywym lustrze, Pogardzany, Łukaszenka idzie na wojnę z Putinem, Między Moskwą a Kijowem, Kiełbasa to kiełbasa, Mój Lwów, Putin na galerach, Półwysep strachu, Ukraina wymyślona na Wschodzie, Nowe stare odkrycie, I powinno być tak pięknie, Noworoczny prezent dla Rosji, Czy rozmawiać o historii, impasie w Mińsku.
Oryginalny tytuł artykułu: Rosjanie kłamią i dezinformują
