Ақш-тың сирек кездесетін металдарға қол жеткізу кепілдігінің орнына Украинаға көмек көрсету – БҰЛ АҚШ Президентінің ұстанымы Дональд Трамп— Украина тарапы бұған да қарсылық білдірмейді. Сирек кездесетін металдар дегеніміз не? Неліктен бұл ресурстар АҚШ үшін соншалықты құнды және Қытай онымен не істеуі керек?
бізбен геология-минералогия ғылымдарының кандидаты, Иван Франко атындағы Львов ұлттық университетінің доценті Василий Дякивпен әңгімелесіп, Украинаның аса маңызды шикізаты туралы егжей-тегжейлі әңгімелесті.
Не болды?
3 ақпанда АҚШ президенті Дональд Трамп Украинамен сирек кездесетін металдарға қол жеткізу кепілдігінің орнына көмек көрсету туралы келісім жасағысы келетінін мәлімдеді. «Жалпыға қолжетімді» тақырыбында Президент Кеңсесіндегі дереккөзге сілтеме жасай отырып, бұл «Жеңіс жоспарының» бір нүктесі екенін айтты. Володимыр Зеленский ақш-тың мүддесiне есептей отырып енгiзiлген. Бұл кен орнының бір бөлігі уақытша алып жатқан аумақтарда орналасқан, сондықтан АҚШ кен орындарын игеру қауіпсіздігіне кепілдік беруі тиіс.
Кейіннен Зеленскийдің өзі Украинаның тау-кен өндірісіне американдық инвестициялар үшін ашық екенін растады. Зеленскийдің айтуынша, егер АҚШ пайдалы қазбаларды өндіруге инвестиция салмаса, Ресей мен оның одақтастары оны өз бақылауына алады.
«Бізде сирек кездесетін металдар жеткілікті, Ресей біздің аумақтарымызды 2014 жылдан бері алып жатқанын көруге болады. Ішінара онда шынымен де пайдалы қазбалардың ірі кен орындары бар. Біз жерді қорғауға көмектесетін серіктестеріміз әзірлеп жатқан осының бәріне (пайдалы қазбаларға) ашықпыз. Және бұл керемет әділетті», — деді Володимыр Зеленский.
Сирек кездесетін металдар дегеніміз не?
Сирек жер элементтері (REE) — периодтық кестенің 17 элементі: Sc – скандий, Y – иттрий, Ла – лантанум, Ce – церий, Pr – празеодим, Нд – неодим, ПМ – прометий, Sm – самарий, Ео – еуропий, Gd – gadolinium, Tb – terbium, Dy – dysprosium, Ho – holmium, Er – erbium, Tm – thulium, Yb – itterbium, Lu – лютетий.
Адамдар бұл сирек жер элементтерін күн сайын кездестіреді, олар телефондарда, электромобильдерде, күн батареяларында болады. Сәуле шығаратын жарықтың түсіне жауап беретін люминесценттік шамдардың ішінде жабын жасау үшін РЭҚ қолданылады. Бұл элементтердің оптика, лазерлер, авиация өнеркәсібі, ядролық реакторлар, тіпті мұнай өңдеуге арналған химиялық катализаторлар үшін маңызы зор. Және, әрине, олар әскери сала үшін қажет.
Неліктен бұл АҚШ үшін соншалықты маңызды?
«Қазіргі таңда Қытай әлемдік монополист болып табылады, ол сирек кездесетін жер элементтерін әлемдік нарыққа жеткізеді және бәсекелестер дамымас үшін ұзақ уақыт бойы демпингтік бағалар жасап келеді. Атап айтқанда, Украина. АҚШ-пен сауда соғысы нәтижесінде Қытай сирек кездесетін жерді сатуды тоқтататынын жариялаған кезде, барлық елдер, соның ішінде АҚШ та өз ресурстарының болуын қамқорлыққа алды», — дейді геолог Василий Дякив.
Қытаймен бәсекелестіктің және монополисттен тәуелсіздік алуға ұмтылудың кесірінен АҚШ сирек кездесетін металдардың жаңа кен орындарын белсенді түрде іздестіріп жатыр. Қытайдан басқа Австралияда, Ресейде, Бразилияда, Гренландияда, Канадада, Вьетнамда сирек кездесетін жер элементтерінің кен орындары бар, жақында Норвегияда (әлемдік қорлардың 10%- ы) ірі кен орны табылған.
Ал бұл ресурстардың қаншасы Украинада бар?
Украинада сирек кездесетін жер ресурстарының әлемдік қорының 5-10%-ға жуығы бар.
«Сирек кездесетін жер ресурстарының нақты мәліметтерін ешкім айта алмайды, бұл ресми ақпарат. Біз әлемдік қордың шамамен 5-10% туралы айтып отырмыз, бірақ нақты айтуға болмайды, себебі олар жеткілікті бағаланбайды. Қазір бар бағалар қазіргі заман талаптарына сай келмейді. Инвестордың оларды игеруге қосуы үшiн оларды қазiргi заманғы талаптарға сәйкес бағалау қажет. Бағалауды қажет ететін және келешегі зор бірнеше өріс бар. Бұл туралы американдықтар, еуропалықтар және басқа да инвесторлар біледі», — дейді геолог Василий Дякив.
Сирек және сирек кездесетін металдар украин қалқаны шегінде күрделі кен орындары мен кен пайда болған жерлерден табылған. Атап айтқанда, Донецк, Кировоград, Житомыр облыстарында. Кен орнының бiр бөлiгi уақытша алып жатқан аумақта орналасқандықтан, АҚШ РЭҚ алу үшiн осы аумақтардың сақталуына кепiлдiк беруi тиiс.
Сирек жер және сирек жер объектілері (үлкейту үшін басу)
Геология және жер қойнауын пайдалану мемлекеттік қызметі мен Украина қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстар министрлігі жасаған жер қойнауын пайдаланушының инвестициялық атласы бойынша сирек кездесетін металдар объектілері сондай-ақ Винница, Запорожье, Днепропетровск облыстарында да кездеседі.
Ресми мәлімет бойынша Деректер, сирек кездесетін жерді алу перспективасы көбіне Запорожьедегі апатит кендерінің Новополтава кен орнын игерумен және ықтимал бірнеше басқа кен көріністерімен байланысты. Украинада 15,3 мың тонна қоры бар бір бериллий кен орны (Житомыр облысындағы Пержанске) бар. тонна бериллий тотығы, сондай-ақ құрамында тантал, ниобий, цирконий, қалайы, молибден, литий, мырыш, т.б. бар.
Украинадағы аса маңызды шикізат кен орындары (үлкейту үшін басу)
Сирек жер элементтерінен басқа Украинада басқа пайдалы қазбалардың едәуір кен орындары бар. Атап айтқанда, Украина титанның барланған қоры бойынша әлемдегі жетекші 10 елдің қатарына енеді және оның әлемдік өндірісінің 7%-дан астамын қамтамасыз етеді. Литий қоры, ресми деректер бойынша, Еуропада дәлелденгендердің үштен бір бөлігіне жуығын құрайды.
Ендеше, біз оларды неге қолданбаймыз?
Украинада сирек кездесетін жер кен орындары ешқашан, тіпті кеңестік дәуірде де игерілмеген. Мұның бірнеше себебі бар – оларды өндіру өте қиын және қымбат, ал Қытай да нарықты тастап, жаһандық қажеттіліктерді қамтыды.
Василий Дякивтің айтуынша, украиналық кен орындарын игеруге кем дегенде бес жыл және қуатты инвестор қажет. Бұл уақыт ғылыми-зерттеу жұмыстарын, жобаларды әзiрлеудi, мақұлдауларды, жер жұмыстарын, шахта құрылысын жүргiзу үшiн қажет.
Ал экология не айтады?
Бұл маңызды мәселе. Геология-минералология ғылымдарының кандидаты Василий Дякив дамыған елдердің өз кен орындарын игеруге құлықсыз екенін айтады. Мысалы, жақында үлкен кен орны табылған Норвегия (әлемдік қордың 10%-ы) қазіргі кезде оны игеруді жоспарламайды.
«Кез-келген тау-кен өндірісі, байыту қоршаған ортаға зиянын тигізеді, бірақ қазіргі заманғы технологиялар қолданылса, бұл жағымсыз әсерді барынша азайтып отыр», — деп есептейді геолог.
