«Мен Путинмен өте жақсы әңгімелескен едім. Мен Зеленскиймен өте жақсы әңгімелестім, төрт апта бұрын ешкіммен сөйлескен жоқпын. Ол тіпті қарастырылмады. Бейбітшілікке қол жеткізуге болады деп ешкім ойлаған жоқ… Біз екі тарап үшін де ең жақсы мәмілеге қол жеткізу үшін қолдан келгеннің бәрін жасаймыз. Бірақ Украина үшін біз жақсы мәміле жасауға тырысамыз, олар соншалықты көп (аумақ — ред.) қайта оралуы үшін», — деді АҚШ президенті Дональд Трамп америкалық үкімет отырысында өзінің бітімгершілік және медиация дағдыларын тағы да мақтан тұтады.
Ақ үйдің басшысы Украинаға Ресей тартып алған аумақтарды басып алуда көмек көрсетуді жоспарлап отырғанын түсіну керек пе? Қиын. Бұл қазірдің өзінде тым жақсы болар еді және Владимир Путиннің Трамптың тәкаппарлық үрдісімен тым аз болар еді. Керісінше, американдық көшбасшы Украинаның өзі бақылап отырған аумақтарды қамтамасыз ететінін білдіреді. Оның пікірінше, бұл Киев үшін бақыт үшін.
Трамптың нені білдіретінін, оның басында не болғанын шын мәнінде жорамалдауға тырысқанымен, бұл мүлдем алғыссыз міндет. Ол бір аптада бірнеше қарама-қайшы мәлімдемелер шығара алады және оған мүлдем алаңдамайды. Сондықтан ол бір рет қана айтқан кез келген тезис мүлдем ештеңе туралы емес, оның негізінде қандай да бір жорамалдар құру уақыт пен күш-жігердің босқа кетуі болар еді.
Бірақ қалай болғанда да, Трамп бастаған бітімгершілік үдеріс жылжып келеді. Бір жағынан, бұл бізді, украиндықтарды қуанта алмайды. Екінші жағынан, бітімгершілік үдеріс Украина тарапынан ауыр ымыраға келуді талап етеді. Агрессия құрбаны үшін ауыр және анонимді. Сондықтан жұма, 28 ақпан күні Украина Президенті Володимыр Зеленский, ең болмағанда, Украинаның ұстанымы мен ықтимал ымыраға келу шекарасын нақтырақ баяндау үшін, Трамппен кездесу үшін Вашингтонға келеді.
Бұл күні тараптар көптен күткен келісімге қол қоюға тиіс, ол сондай-ақ инерция бойынша «сирек жер пайдалы қазбалары» деп те аталады, дегенмен ол бұрыннан әлдеқайда кең қамтуға ие болды. Тараптардың келiсiмiнiң алдында қатал келiссөздер болды, олар көбiнесе контрагенттi қорлаумен, шағымдармен, тіпті бопсалаумен қатар жүрдi. Көп жағдайда бұл америкалық тараптан, тіпті Трамптың аузынан да естілді. Украина, атап айтқанда, Зеленский бұрынғы одақтас елдің ауызша шабуылына төтеп бере алмаған кезде ғана кері соғысып, жартылай күштерге қарсы шабуыл жасады.
Бірақ, Құдайға шүкір, бұл қиын кезең өтті, ымыраға келді. Киев бұл жерде әлдеқайда қолайсыз жағдайға тап болды ғой, себебі бұл Украина үшін аса маңызды американдық әскери көмектің тағдыры туралы болды.
Құжаттың мәнін кем дегенде бірнеше сөзден, сондай-ақ оның мазмұнын түрлендіру процесін сипаттаған жөн. Естеріңізге сала кетейік, Зеленскийдің өзі өткен жылы болатын «сирек жер мәмілесі» туралы бірінші болып айтқан болатын. Осылайша ол украиналық пайдалы қазбаларды игеру үшін әлеуетті американдық инвесторды Украинаға тартуға тырысты. Неге олай емес, бизнес бизнес ретінде. Бұл ретте Украина қауіпсіздіктің белгілі бір кепілдіктерін алады.
Трамп ұлықтау рәсімінен кейін және ресейлік-украиндық тынық мұхит процесіне кіргеннен кейін бұл ұсынысты атап өтіп, өз үкіметіне тиісті келісімді әзірлеуді тапсырды. Бұл құжаттың алғашқы нұсқасы Киевте 12 ақпанда АҚШ Қазынашылығының хатшысы Скотт Бессент Украинаға «сирек жер мәмілесі» жобасын Зеленскийге жеке өзі тапсыру үшін келгенде көрінді. Олар оны көріп, қорқынышты болды. Келісім бізді ұлы географиялық жаңалықтар заманына қайта алып келді, испан конкистадорлары американдық аборигендерді (үнділер деп саналған) айналар мен шыны мойнақ үшін өздерінің барлық табиғи байлықтарын беруге мәжбүр етті. Келісімде қандай ғажайып көрсеткіш пайда болғаны белгісіз – $500 млрд. Украинаның ақш-қа ресейлік шапқыншылықтан кейін көрсеткен әскери және қаржылай көмегі үшін қарызы бар. Біздің басылым бұл санның шындыққа еш қатысы жоқ екенін бірнеше рет жазған. Бұдан басқа, іс жүзінде әлдеқайда қарапайым болған көмек гранттық негізде көрсетілді, яғни ол қайтарым мен өтемақыны көздемеген. Украина оны ұлдары мен қыздарының қанымен төлеп қойғандай беделді нәрселерге де жүгінбейміз…
Сондай-ақ, Трамп әкімшілігінің бастапқы ұсынысы қалпына келтіру инвестициялық қорын құруға шақырды, онда АҚШ 100 пайыздық қаржылық бақылауға иелік етеді. Украина мұнайды, газды және онымен байланысты инфрақұрылымды қоса алғанда, барлық пайдалы қазбаларды өндіруден түсетін табыстың 50%-ын аударуы тиіс еді. Украина билігінің мұндай шарттарды тиімсіз деп танығаны таң қаларлық жағдай емес. Және ол Вашингтоннан бас тартты. Украина тарапы «нәзік» бас тартты деп сендірді, америкалық тарап оны «дөрекі» деп мәлімдейді. Ақиқат араларында бір жерде деп ойлаймыз.
«Мен украиндықтардың 10 ұрпағына не беруім керектігіне қол қоймаймын», — деп түсіндірді Зеленский соңғы баспасөз мәслихатында.
ПисСәтсіз алғашқы талпыныс кезінде америкалық тарап Украинаны келісімдердің тағы бірнеше нұсқасын тайғанап кетті. Бірақ олардың барлығы Украинаның конституцияға сәйкес бүкіл украин халқына тиесілі пайдалы қазбаларға бақылауын жоғалтып жатыр деп жорамалдады. Тек жер қойнауы үстінде ғана емес, бүкіл тау-кен инфрақұрылымы, соның ішінде тасымалдау да бар. Трамп әкімшілігі Ресейдің басып кіруін тежеу үшін бар күшін салған Украинаны арсыз бопсалады. Әрине, уақыт келеді, біз оларға осыны еске саламыз. Енді біз бар қауіп-қатер кезінде мемлекет пен ұлттың аман қалуына қамқорлық жасауымыз керек.
Соңында АҚШ темір украиналық қарсылыққа жүгіріп, сол мифтік $500 млрд-қа деген талабынан бас тартты. Жалпы, ақш-тың бұрынғы әкімшілігі гранттық негізде көрсеткен көмек үшін қандай да бір өтемақыға қатысты. Вашингтонда тау-кен инфрақұрылымына табан қою әрекеттері де бас тартты.
Киев Украина үшін қауіпсіздіктің нақты кепілдіктері келісім мәтініне енгізілуін қамтамасыз ете алмағанымен. Басылым Полис американдық шенеуніктің сөздеріне сілтеме жасай отырып, ол Украина үшін қауіпсіздік кепілдігі әлі де жазылған, бірақ «өте жалпы мәнде» деп мәлімдейді. Ал Вашингтон келісімнің болуы қажетті кепілдіктер береді деп пайымдайды. Әрине, біз мұнымен дауласа аламыз, бірақ біз жоқпыз, себебі мәселе әлі аяқталмаған.
Соңғы брифингте Дональд Трамп журналистердің Украинаның пайдалы қазбалар туралы келісімнің орнына не алатыны туралы сұрақтарына жауап бере отырып, АҚШ көрсеткен көмекке, сондай-ақ «көп… әскери техника және ұрысты жалғастыру құқығы». Яғни, Трамп бізге «ұрысты сақтап қалуға» рұқсат берді. Ол үшін біз оған шын жүректен ризамыз, өйткені ол оған форсаж жасай алар еді.
Себебі, жұма күні Ақ үйде қол қою жоспарланған келісім мәтінінде тараптардың қатаң міндеттемелері мүлдем жоқ. Оған қазірдің өзінде Украина бюджетіне түсім әкелетін минералдық ресурстар кірмейді, яғни ол елдегі ең ірі газ және мұнай өндірушілер «Нафтогаз» немесе «Укрнафта» компаниясының ағымдағы қызметіне әсер етпейді. Құжаттың мәтіні жария берілді Нью-Йорк Таймс, Financial Times және «Экономикалық ақиқат». Керісінше, оны негіздемелік келісім деп атауға болады.
Құжатқа сәйкес, тараптар аталған Қайта құру инвестициялық қоры туралы жаңа келісім бойынша үкіметаралық келіссөздерді бастау туралы бірыңғай міндеттеме алды.
«Минералдық ресурстар туралы келісім жалпы көріністің бір бөлігі ғана. Ақш әкімшілігінен бұл үлкен жоспардың бір бөлігі екенін бірнеше рет естідік», — деді Еуропалық және Еуроатлантикалық интеграция жөніндегі вице-премьер және Украинаның Әділет министрі Олха Стефанишина Financial Times агенттігіне берген сұхбатында. «Үлкен жоспар» дегеніміз не және ол мүлдем бола ма – біз тек жорамалдай аламыз. Қазір бізде «Будапешт меморандумы керісінше» деп аталатын негіздемелік келісім бар. Яғни, Трмап пен Зеленскийдің жұма күні қол қойған құжаты үш онжылдық бұрын қол қойылған және Украинаның басып кіруіне қарсы бірде-бір кепілдікке айналған және меморандумға қол қойған әйгілі құжат сияқты заңды салмаққа ие болады. Енді жаңа құжат америкалық тарапқа украиналық пайдалы қазбаларға немесе инфрақұрылымға ешқандай заңды құқық бермейді. Бірақ, ең болмағанда, бұл Трамптың эгосын қанағаттандырып, оған американдықтарға үлкен келіссөз жүргізуші ретіндегі шеберлігін көрсетуге мүмкіндік береді. Ал Украинаға америкалық жаңа әкімшіліктің бізге «қорғаныс құқығын» қаржылай қамтамасыз ету үшін Украинаға әскери көмекті қайта бастауына белгілі бір жағдай мен мүмкіндік беріледі.
