Жақын арада украина тағдыры мен Еуропа құрлығының қауіпсіздік конфигурациясы шешілетін елеулі дипломатиялық шайқастармен бетпе-бет келуіміз әбден мүмкін. Еуропа мемлекеттерінің географиялық жақындығына қарамастан, ақш-тың бұл мәселеде шешуші сөзі болатын сияқты. Ресми Брюссель қолдаушы рөл атқарады. Қалай болғанда да, Дональд Трамптың жаңа әкімшілігі қазір Еуропаның ресейлік империализмге қарсы тұрудың негізгі ауыртпалығын көтеретін кезі деген сигналдарды мезгіл-мезгіл таратып отырады. Бірақ Ескі әлем осындай жауапты миссияға төтеп бере ала ма?
9 ақпанда АҚШ президенті Дональд Трамптың ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесшісі Майк Вольц Еуропа соғыстан кейін Украина үшін қауіпсіздік кепілдігін өз мойнына алуы тиіс деп мәлімдеді. Ал АҚШ сирек кездесетін металдарға қол жеткізу арқылы Украинаға әскери көмек шығындарын өтеуі тиіс.
«Бұл жерде басты қағидат – еуропалықтар бұл қақтығысты өз мойнына алуы тиіс. Президент Трамп мұны тоқтатуды жоспарлап отыр, содан кейін қауіпсіздік кепілдігі тұрғысынан ол міндетті түрде еуропалықтарға дейін болады», — деді Майк Вольц NBC News агенттігіне берген сұхбатында. Бірақ қазіргі Еуропаның мұндай өршіл тапсырманы орындай алмауының бірнеше дәлелді себептері бар.
Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін Еуропа елдері белгілі бір дәрежеде Украинаның жолын қайталап, өз армиялары мен қорғаныс шығындарын жаппай қысқартты. Осы бағыт шеңберінде құрлық елдерінің көпшілігі де кәсіби армияға ауысып, жалпыхалықтық әскерге шақыру тәжірибесінен бас тартты. Кәсіби армияның өз артықшылықтары бар екені сөзсіз. Бірақ ол әскери қызметшілер санының едәуір аздығымен белгіленеді. Сонымен қатар, еуропалық тәжірибе көрсетіп отырғандай, жалпыға бірдей әскери қызметті алып тастау оңай. Бірақ экстремалды жағдайларда оны қалпына келтіру өте қиын.
КСРО ыдырағаннан кейін барлық еуропалық армиялар елеулі қысқартуға ұшырады. Халықаралық стратегиялық зерттеулер институтының деректері бойынша Ресей Федерациясы қарулы күштерінің саны қазір шамамен 1,1 млн. жауынгерді құрайды. Франция ЕО елдері арасында ең үлкен армияға ие – шамамен 270 мың. Одан кейін Германия – 183 мың, Италия – 165 мың, Ұлыбритания – 144 мың, Грекия – 142 мың, Испания – 120 мың, Польша – 114 мың жауынгер. Мұндай күштер ықтимал агрессияға қарсы тиімді тежеу туралы айтуға немесе қауіпсіздікке сенімді кепілдік беруге жеткіліксіз. Салыстыратын болсақ, 90-жылдары Неміс Бундесверінде 534 мың әскери қызметші, Франция Қарулы Күштерінде 499 мың адам, Британ армиясында 300 мыңнан астам әскери қызметші болды.
Әскери қызметшілер санының қысқаруымен қатар, 90-шы жылдарының басынан бастап Еуропа елдеріне тиесілі әскери техника көлемінің ұдайы қысқаруы байқалады. Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығының (CSIS) деректері бойынша құрлықтың әскери-теңіз державасы 1990 жылдан бастап екі есе азайды. 1990 жылы Еуропа елдерiнде 200 iрi жер үстi әскери кораблi мен 129 суасты қайығы, ал 2021 жылы тиiсiнше 116 және 66 суасты қайықтары болды. Егер Еуропаның жетекші әскери мемлекеттерінің әуе қуаты әлі де салыстырмалы түрде жоғары деңгейде сақталса, онда жердегі әскери техника бөлімшелерінің саны салмақты күш құрау үшін тым қарапайым. Мысалы, Ұлыбритания Бар 213 танк, 71 өздiгiнен жүретiн пулемет, Италия — 200 танк және 64 өздiгiнен жүретiн пулемет, Франция — 222 танк және 96 өздiгiнен жүретiн пулемет, Германияда — 295 танк және 134 өздiгiнен жүретiн пулемет.
Инерция бойынша біз Еуропаны ең жоғары өмір сүру деңгейі бар ғаламшардың экономикалық орталығы ретінде қарастыру үшін қолданып келеміз. Белгілі бір дәрежеде бұл әлі де шындыққа жанасады. Бірақ шындыққа жанасатын тағы бір нәрсе бар. ЕО-ның жаһандық өлшемдегі экономикалық қуаты XXI ғасырдың басынан бері тұрақты түрде төмендеп келеді. Егер бұрынғы социалистік лагерь елдері ЖІӨ өсімінің елеулі қарқынын көрсетсе, онда Батыс Еуропаның экономикасы ең болмағанда соңғы екі онжылдықта тым баяу дамып келеді. Оның үстiне, Еуропаның ЖIӨ өсуi көп жылдар бойы әлемнiң басқа өңiрлерiнiң арасында ғаламшар бойынша ең төмен болып отыр. 2024 жылы ЕО экономикасы 0,8%-ға өсті. Салыстыратын болсақ, өткен жылы АҚШ-тың ЖІӨ 2,8%-ға, Қытайда – 5%-ға, Үндістанда – шамамен 7%-ға өсті. 2008 жылы Еуроаймақ пен АҚШ экономикасы бірдей болды және 14 триллион доллардан астам аны құрады. 2024 жылы Еуроодақтың ЖІӨ 18,98 трлн. Ақш экономикасы бір жарым есе үлкен болса , шамамен 29 триллион доллар. Қытайдың экономикалық күші Еуропадан асып түседі. 2024 жылы оның ЖІӨ $18,2 трлн белгісінен асып түсті.
Өткен жылдың қыркүйегінде Еуропа орталық банкінің (ЕОБ) бұрынғы басшысы және Италияның бұрынғы премьер-министрі Марио Драги Еуропаның бәсекеге қабілеттілігінің болашағы туралы баяндама жасады. Құжатта Еуроодақтың бәсекеге қабілеттілігін жоғалтудың қауіптілігін көрсететін көңілсіз шындықтар баяндалған. Ақш пен Қытайдан ерте ме, кеш пе экономикалық қуат пен ғылыми-техникалық артта қалушылықтың азаюы геосаяси ықпалдың әлсіреуіне айналады. Еуропа болашақта әлемдік держава болып қалуды жоспарласа, салмақты реформаларды қажет етеді. сондай-ақЕңбек өнiмдiлiгiнiң елеулi өсуi және бюрократиялық реттеудiң артық элементтерiн бөлшектеу байқалады.
Еуропа да идеологиялық дағдарысты бастан өткеруде және күрделі әлеуметтік қайта құрулар кезеңін бастан өткеруде. Олардың отаршылдық өткенін қайта ойластыру көптеген елдерде кінәнің морбидтік культінің қалыптасуына әкелді. Бірнеше ондаған жылдар бойы жетекші саяси күштер жүзеге асырып келе жатқан мультимәдениеттілік саясаты қате болып шықты. Еуропада басқа мәдениеттер мен өркениеттерден ондаған миллион иммигранттардың аз уақыт ішінде пайда болуы әлеуметтік шиеленістің күшеюіне, қылмыстың күшеюіне және батыс қоғамына кіріктірілмеген параллель қауымдардың пайда болуына әкелді. Бірте-бірте көші-қон мәселесі еуропалықтарды көбіне алаңдататын проблемалардың қатарында бірінші қатарға шықты. Орташыл-солшыл және орташыл-оңшыл классикалық партиялар бұл проблеманы байқамауды немесе оған жеңіл қарауды бұрыннан артық көреді. Дәстүрлі саяси партияларға әділ де түсінікті қоғамдық наразылығы саяси ландшафттың өзгеруіне әкелді. Ол сондай-ақ популистердің, атап айтқанда Ресейді қолдайтын және оны қолдайтындардың рейтингін көтеру үшін жаңа мүмкіндіктер ашты.
Вашингтонның бүкіл қауіпсіздік ауыртпалығын Еуропаға ығыстыруға ұмтылысын түсінуге болады. Ол уақыттың сын-тегеуріндеріне жауап бермесе де және Ресейдің бүкіл еркін әлемге төнген қауіп-қатерінің жаһандық деңгейін ескермесе де. Мәселе қазіргі Еуропаның осындай жауапты және күрделі миссияға төтеп бере алмауында. Ол қаламағандықтан емес (дегенмен бұл фактор да орын алады). Және ең алдымен, оның тиісті әскери, ұйымдастырушылық және көшбасшылық мүмкіндіктері болмағандықтан. Басқа тарихи дәуірлер мен замандарда Еуропа құрлығының жетекші мемлекеттерінің қауіпсіздік кепілдігі Украина үшін жеткілікті болуы мүмкін. Бір кездері Ұлыбританияның, Францияның, Германияның әскери билігі тіпті АҚШ-тан да асып түсті. Бірақ қазір жағдай біршама өзгеше. Қазіргі Еуропаның өзі Украинаға ресейлік агрессияның қайталануынан нақты қауіпсіздікке кепілдік бере алады деген ақылға қонымды күмән бар.
Еуропалықтар өздерінің осал тұстары мен американдық әскери билікке шамадан тыс тәуелділігін ішінара біледі. Алайда олар жағдайды шешу үшін тым аз жұмыс істейді. Еуропадағы толыққанды соғыстың үшінші жылының өзінде НАТО мүшелері арасында әлі ЖІӨ-нің 2% қорғаныс шығыстарының деңгейіне жете алмаған сегіз мемлекет бар. 2014 жылы Солтүстік Атлант альянсының үш елі ғана ЖІӨ-нің 2%-дан астамын қорғанысқа жұмсады. Еуропалық қарулы күштердің қалыптасуы туралы келіссөздер Ресей Қырымды аннексиялағаннан кейін бірден басталды. Бірақ елеулі реформалар әлі нақты қалыптаса алмады. Жақын арада НАТО-ның кез келген саналы және тиімді баламасын көретініміз күмәнді.
Еуропаның болашағы белгісіз болып көрінеді. Құрлық елдері әскери, экономикалық, әлеуметтік және идеологиялық сипаттағы көптеген проблемаларды шешуі қажет. Егер Еуропа өзгермесе немесе бұл өзгерістер тым баяу және жартылай жүрегі болса, онда оның әлемдік процестерге ықпалы одан әрі төмендей береді. Ең жаман жағдайда, бірнеше жылдан кейін бұл ЕО-ның құлдырауы мен бөлшектенуіне әкелуі мүмкін. Еуропа ресей империализмімен текетірестегі біздің табиғи одақтасымыз екені сөзсіз. Бірақ оған қауіпсіздік кепілі ретінде сүйену тәуекелді шешім болар еді.
