Қазіргі геосаяси сын-тегеуріндерге қатысты АҚШ пен Батыс елдерінің белгісіздігі, олардың «Ресей мәселесін» түпкілікті шешуге қатысты шешімсіздігі КСРО-ның ыдырауы кезіндегі Америка әкімшілігінің ұстанымын еске түсіреді. Джордж Буш Киевке 1991 жылы тамызда келеді. Оның Верховна Рада алдында сөйлеген сөзі және Украинаны тоқыраған және қайта тұрғызылмайтын кеңестік айлақтан шықпауға көндіру әрекеттері. Алайда Леонид Кравчук тарихқа түсіп, Украинадағы ресейлік губернаторлардың бірі болғысы келді. Леонид Макаровичтің статистик ниетін және КСРО-ның ыдырауындағы Украинаның рөлін асыра сілтеудің қажеті жоқ, бірақ оны да жоққа шығару керек. Бұл оқиғалардың кеңірек көрінісі АҚШ-та посткеңестік әлемді ұйымдастыру процесіне көзқарасы жоқ деген түсінік береді. Дүниенің жайлы суретінде ойлаудың оқшау болуына байланысты олар болған өзгерістерді байқамады немесе көргісі келмеді. Соңында олар қара қойға сүйенген.
Қазір еркін әлемге Ресей Федерациясы қауіп төндіреді. Ол мұны үнемі көрсетіп отырады. Демократия бұл жолы жеткілікті шешімге келе ме? Олар Ресей Федерациясының қылмыстарына пропорционалды/алдын ала жауап бере отырып, Украинаға қолдау көрсетіп, бастама көтере ме? Әлде тағы да өткеннің қателіктері, бүгінгі хаос және болашақта одан да үлкен проблемалар бар ма?
КСРО мәйітіне шок. Орыс тіліндегі мирасқорлық
Кеңес Одағының ыдырауы Владимир Путиннің пікірінше… 2005 жылы Федералдық ассамблеяға жолдаған үндеуінде ресейлік тирдің айтқан сөздерін барлығы естіген шығар. Ауру адамның бұл қысымын көбейтпейік. Ресейліктер мен Путин «зұлым империяның» ыдырауына кім жауапты деп санайтынына назар аударған дұрыс. Ақш пен Михаил Горбачевтен басқа бұл, әрине, Украина. Украинаның КСРО-да қалуға дайын еместігі және 1991 жылы 24 тамызда тәуелсіздік жариялауы КСРО-ның құтқарылуы мен қайта құтқарылуына деген үмітін көмгендей болды.
Бұл ұстанымды түсіндіруге болады. Орыстар үшін Украина әрдайым Батысқа терезе болды. Дұшпандық пен жексұрын, бірақ кеңестік партия номенклатурасы үшін соншалықты қалаулы. Ресей Федерациясының қазіргі әскери-саяси басшылығы үшін одан да көп. Украина өзінің аграрлық және әскери-өнеркәсіптік әлеуетімен, сапалы кадрлық ресурстарымен Ресейде өз еркімен бас тартпайды. Украина «жаңартылған» КСРО-да болмаса, Ресей халықтардың Азия-мұсылман теңізінің орасан зор түсініспеушілігі болар еді. Яғни, қазіргі Ресей Федерациясына ұқсас, бірақ одан да аянышты және мағынасыз нәрсе. Оның барлық көріністерінде жолсыздық, артқа шегіну, адам өмірінің девальвациясы көп. Болмыссыз, бірақ буряттарды немесе ихкериялықтарды «Рузки» деп сендірді. Өзін «кассоктар» деп жариялаған шіріген винегрет (сәлем 1448).
Дегенмен, ең бастысына қайта оралайық. Қазірдің өзінде ыдырап кеткен саяси мәйіт – КСРО-ның «өлімі» үшін бәрін кінәлай отырып, Путин орыстарды айтпаған. Таңғаларлық жайт. Біреуден артық талантты қолбасшының әскері тұрып қалған шексіз батпақтары бар «мүмкін» адамдар. «Ұлы» мәдениет, одан «арақ» империалистік және морбидтік рух алып жүреді. Допингті үнемі ұстайтын «Мызғымас» спортшылар. Сондай-ақ, «даңқты» фильмдер мен әндер, олардың 100%-ға жуығы батыс елдерінің мәдениетінде алдыңғы-аналогы бар. Мұндай күш-жігер телевизор алдында отырып, КСРО-ның құлауын көре алмады. Сондықтан орыстар да «коммунистік» Франкенштейнді басып алды.
Ресей Федерациясының тұңғыш президенті Барис Ельцин де өз елінің бас танкері болды. Оның саяси өмірбаянындағы тым көп оқиғалар осы өлім машинасымен байланысты. Ол 1993 жылы қазанда Ресей парламентінде танкілерді атып түсірді, бұл ресейде демократияны жерлеу элементі болды. Бәлкім, Путинді қазіргі түрінде мүмкін еткен алғышарттардың бірі сол кезде парламент жеңіліп, президенттің өкілеттігі кеңейген шығар. Егер тақырып дамыса, онда Ельцин шерулердің бірінде «мас» танк астына дерлік түсіп қалды. Соңында Ресейдің тәуелсіздік алу құқығын қорғау үшін 1991 жылы тамызда танкіге көтерілді.
1991 жылы 18-19 тамызда КСРО Михаил Горбачевті алып тастауға тырысты. «Дұрыс» «коммунистерге» реформалар ұнамады. Олар кесенеге барып, мәңгілік «жас» Ленинді елестетіп, партия жиналыстарында Брежнев, Андропов және Черненко мәйіттерінің ыдырауын бақылап отырғысы келді. Тарқатылған физио… Горбачевтің беделі оларға кедергі келтірді. Саяжай үйінде бұғатталып, Михаил Сергеевичті биліктен айыру туралы жариялады. Өкілеттіктерді КСРО вице-президенті Геннадий Янаев өз мойнына алды. Кейін Ельцин сахнаға, яғни танкіге келді. Ол пуштундардың КСРО-ға адал еместігін, билікті өз қолына алған «комитеттің» заңсыз екенін жариялап, әскерді «төңкерісті» қолдамауға шақырды, «ереуіл» жариялады. Бұл Ресейдің одақтық орталықты жеңгені, ал кей кездерде КСРО-ның отанында тырнақ болғаны еді.
Ельциннің өзі әдеттегі кеңес саясаткері, ҚСжАЕК ОК мүшесі (1981-1990). Ол Горбачев пен реформаларды қолдады, бірақ саясаткерлер арасында қақтығыс туындады. Ельцин өзін кеңес қайраткері және т.б. ретінде танытуды тоқтатты ресейлік саясаткер болғанын ерекше атап өтті. Ресейдің мемлекеттік егемендігі туралы декларация Украинадағы ұқсас құжаттан бұрын (12.06.90) жарияланған болатын (16.07.90). Горбачевке қарсы путч кезінде Ельцин РКФСР парламентін басқарып, соншалықты егемендік алуға шақырды. Осының артында айқын бағыт пен амбициялар көрінді. Егер Горбачев төңкерістің алдын алуы мүмкін болса, онда ол республикалардағы центрифугалық процестерге ешқандай әсер етпеді. Ельцин РКФСР-дағы әскер мен күш құрылымдарын өз бақылауына алып, Горбачев халқынан құтылып, Ресейдегі Коммунистік партияның қызметін тоқтатты. Горбачев отставкаға кетуге мәжбүр болды және 1991 жылдың тамыз айының екінші жартысында КСРО-ның жаңа нұсқасы Ресейге одан да көп бағдарланып, басқа республикаларды құлдырататыны анық болды.
Леонид Кравчук саяси атқа мінуге тура келді. «Тамшылар арасында серуендеу» өнері оған Бушты қорқытуға және Украинаның тәуелсіз болуына көмектесті. 1989-1991 жылдары біздің жолымыз тым принципті және батырлық болған жоқ. Керісінше теңдестірілген, бірақ бұл стратегия тәуелсіздікке алып келді. «1991 жылы 19 тамызда КСРО-дағы төңкеріске байланысты Украина үстіне ілінген өлім қаупін негізге ала отырып…» Украинаның тәуелсіздігін жариялау актісі Янаев бастаған төңкеріс жасауға үндеу тастады. Алайда Украинаның тәуелсіздігін жариялаудың себебі іс жүзінде Ельцин жүзеге асырған төңкеріс болды деп жорамалдауға болады. 1991 жылғы 19 тамыздан 24 тамызға дейінгі төңкеріс бұдан былай қауіп төндірмеді. Ельциннің билікті басып алуы және оның саяси амбицияларының өсуі тек қарқын алды. Ресейге бағдарланған жаңа КСРО сол кездегі біздің элитамыз үшін тартымды саяси жоба емес еді.
Империя бейітіндегі ешнәрсенің қанды билері
Өзіне президенттік өкілеттік және тарихи оқиғаларға түсініктеме беруге негізсіз құқық берген Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин Кеңес Одағының түпкілікті жеңілісі мен құлдырауы үшін Украинаны жиі кінәлайды. Дегенмен, 1989-1991 жылдардағы оқиғаларға үстірт шолудың өзі Украина ССР-індегі либералды-демократиялық немесе ұлттық саналы күштердің бұл сценарийді жүзеге асыруға жеткілікті ықпалы болмағанын, ал саяси элитаның күткен көзқарасы болғанын көрсетеді. РСФСР басшыларының іс-әрекеті өршіл де агрессивті болды. Бұл дұрыс емес тәсіл, бірақ ксро ыдырағаны үшін біреуді кінәласаңыз, онда орыстардың рөлі туралы да айту керек.
Украина КСР-інің кешегі коммунистік элитасы ескі үлгідегі КСРО құрамында болу туралы диалог жүргізіп, Мәскеудің кеңірек державалары бар жаңа саяси жобаны тиімсіз деп санағаны табиғи нәрсе. Киев 1991 жылдан кейін Мәскеу КСРО-ны құруға тырысады деп қорқытты, ол жиырмасыншы ғасырдың басында, осы мемлекет құрылған кезде коммунизм идеологы және Кеңес Одағының негізін салушылардың бірі Владимир Ленин қабылдамады. Жалпы белгісіздікті пайдалана отырып, Киев КСРО-дан емес, Ресейден кетіп қалды. Сондықтан Украинаның маңызды рөлі туралы айтқан жөн, бірақ ескі КСРО-ны күшпен құлатуда жаңа КСРО құрылысына тосқауыл қоюдағыдай емес.
Енді жаңа сынақ. Біз ресейлік империализм мен Путиннің кретинизмін «үлкен ел» үшін морбидтік сандырақ түрінде бұғаттауға мәжбүрміз. 2022 жылы 24 ақпанда басталған Украинаға қарсы ресейлік агрессияның толық масштабты кезеңі Путиннің КСРО-ны жандандыру ниеті туралы әңгімемен қатар жүрді. Болжам бойынша ол Украинадағы қылмыстарын Кеңес Одағы құрылғанына бір жыл толуына жоспарлаған (30.12.1922). Болжам бойынша, ол Украинаға қарсы агрессияны оның ұлы іс жасауға және тарихты қайта жазуға, тарихқа өз атын жазуға деген соңғы талпынысы ретінде қабылдады. Ол КСРО-ны қайта құрмайды, бірақ бір «дамба… екеуі де» деп атап өткен. Алайда күрес жалғасуда. 1991 жылдың тамыз айынан айырмашылығы, таңдау болған кезде – қайда және қалай бару керек, қазір бізде бір ғана жол бар.
