Бір күн бұрын Берлинде өткен қуғын-сүргінге ұшыраған ресейлік оппозицияның соғысқа қарсы митингісі Украина үкіметі мен қоғамының өкілдері тарапынан қатал сынға ұшырады. Соғысқа қарсы митингілерді сынға алған кезде таң қалдырады. Кім және қай жерде болса да әскери агрессияны тоқтатуды талап ететін шерулер, митингілер немесе пикеттер өткізсе, ол әрдайым бейбітшіліктің себебіне пайдасын тигізеді. Достар мен симпозиумшылар арасында жау іздеу — тар ойлы және жыпылықтайтын адамдарға арналған кәсіп. Немесе агрессордың жасырын сыбайластары.
Әрине, Путиннің Ресейдің егеменді Украинаға қарсы агрессия соғысы жағдайында украиналық көптеген азаматтардың сезімі түсінікті. Бірақ бірде-бір өшпенділік бар болса, сақтыққа бөленуге тиіс емес немесе әшкерелей алмайды.
Мәселе кейбір адамдардың зердесі бар, бірақ пайымдаулары жоқ. Дәл осындай механизм олигархиялық ақшаның көмегімен президент болған Зеленскийдің санасында да жұмыс істеп тұрған сияқты.
Мысалы, оның орыстарды батыс елдеріне жібермеу туралы белгілі үндеуі оның ақыл-ойы бар екенін көрсетеді (ол тиісті ақпаратты қабылдай алды), бірақ оның саналылығына күмән келтіреді (ол алынған ақпаратты сыни тұрғыдан түсіне алмады).
***
Сілтеме үшін. Себеп пен сақтықтың негізгі айырмашылығы бұрынғылардың ақпарат алу функциясында, ал соңғысы осы тақырып бойынша себеп болуда. Ақыл рухани материяға жатады, сақтық рационалды ойлау қабілетімен анықталады.
***
Путиннің елден қашу саясатымен келіспейтін ресейліктерге қиындықтар туғызу – агрессорға тиімсіз көмек көрсету. Себебі, ресейліктер Батысқа көшіп бара алмаса, салық төлеушілер, білікті мамандар мен диктатор «зеңбірек жемі» көбірек болады.
Украиндықтар ресейліктерді Путин мен Ко антиквариатына тым науқас деп айыптайды. Бірақ украиндықтарды сыбайлас жемқорлыққа тым толерантты деп айыптауға болады, бұл бүкіл мемлекеттік тетікті бастан кешіріп жатыр. Алайда азаматтық жауапкершіліктің, әсіресе, тепе-теңсіз мемлекеттік жүйелер жағдайында шектері бар екенін ескеру маңызды.
Ресейде мемлекеттік жүйенің тепе-теңсіздігі ондаған жылдар бойы Батыстың таққа отыру келісімімен қалыптасты. Айтпақшы, украиндықтар Путиннің режимін нығайтуға көмектесіп, оған көмірсутектерді сыртқы нарықтарда сатуға және сол арқылы болашақ соғыстарға орасан зор қаражат алуға мүмкіндік берді.
Украинада мемлекеттік жүйенің теңгерімсіздігі көбіне кеңестік мұра ретінде бар. Кеңес дәуірінде элитаны жеке байыту үшін мемлекеттік құрылымдар пайдаланылды, бұл сыбайлас жемқорлыққа құнарлы негіз жасады. Украина президенті Кучма бұл тәжірибені жойып қана қоймай, оны түбегейлі нығайтты. Ал кейінгі президенттердің барлығы статус-квоны сақтап қалуға ғана қамқорлық жасады. Зеленский де жоқ емес.
Сондықтан украиналық қоғам сыбайлас жемқорлықты жоя алмағаны үшін ренжімеуге тиіс. Себебі бұл жас әрі перспективалы елде, чекистік Ресейге қарағанда саяси еркіндіктің көп болуына қарамастан, ауқымды реформаларды жүргізу үшін инфрақұрылым жоқ. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес азаматтардың еркiн ғана емес, сонымен бiрге тәуелсiз соттардың, басқарудың ашық жүйесiнiң және қатаң есеп берудiң болуын талап етеді. Бұл элементтер әлі күнге дейін (көбіне әдейі) Украин мемлекеттілігінің әлсіз нүктесі болып табылады.
Ресейлік те, украиндық та қоғамдардың алдағы жылдары статус-квоны өз бетінше өзгертуі екіталай екенін көрсететін көптеген факторлар бар. Украинадағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформаларды қолдауда және Ресейдегі адамгершілікке жатпайтын режимді әлсіретуде халықаралық қоғамдастық қазіргіден әлдеқайда үлкен рөл атқара алады. Бірақ ол үшін оның іс-әрекеті біршама дәйекті болуы тиіс.
Украина жағдайында батыстың бұл бағыттағы негізгі құралдары қаржылай көмек пен техникалық қолдау болды. Алайда украиналық сыбайлас элитаға қарсы санкциялар енгізілмейді, ал қазіргі президент кез келген өркениетті елде үлкен саясаттан бірден ұшып кететіні үшін кешірім сұрайды.
Мұндай «босаңсулар» соғысқа байланысты ма? Бірақ, мені кешіріңіз, сыбайлас жемқорлық бейбітшілікті жақындатпайды, оны алшақтатады. Бүгінде Батыста Украина билігін нақты реформаларды – елдің сыртқы донорларға қаржылық тәуелділігін жүзеге асыруға мәжбүрлейтін тетік бар. Егер Батыс бұл левереджді пайдаланбаса, онда ол 90-жылдары Ресеймен жасаған қателік болады: ол ақшаға көмектесіп, реформаларға еліктеуді «байқамады». Оның неден келгенін бәрі біледі.
Ресейге қатысты Батыс та айтарлықтай ұтымды әрекет етпейді. Батыс санкциялары Ресей экономикасын әлсіретті, бірақ әзірше авторитарлық режимге нұқсан келтіре алмады. Тарихшы және саясаттанушы Тимоти Снайдердің пікірінше, санкциялар тек элитаға ғана емес, баламалы ақпарат көздерін құруға бағытталған жағдайда ғана тиімді болады Азаматтардың тiзiлiмiн Және бұл да байқалмайды.
Қорытындының орнына
Украина мен Ресей – қисайған мемлекеттік тетіктер қоғамның дамуына қалай кедергі келтіруі мүмкін екеніне мысал бола алады. Алайда бұл елдерде өзгерістердің бастаулары да көрініп тұр: Украинадағы азаматтық белсенділіктің салыстырмалы түрде жоғары болуы және Ресейдегі режимге жасырын наразылығы, оппозицияның наразылықтары, тіпті елден ығысса да.
Путин мен Ко.-ның қылмыстарынан кейін украиндық ресейліктер ешқашан бауыр болмайды деп толық келісемін. Бәлкім, жүз жылдан кейін шығар.
Бірақ бұл Путиннің жаулары украиндықтардың жауы болуы керек дегенді білдірмейді. Менің ортақ мағынам оның әлі де осылай болуы керектігін айтады: менің жауымның жауы – менің досым.
