2024 жылдың басында маған поляк журналистері бейбітшілік, трюк немесе ең болмағанда оқ атуды тоқтату жөніндегі болашақ украин-ресей келіссөздерін болжау туралы өтінішпен келді. Мен оларға Ванга емеспін, тіпті Нострадамус та емеспін, бірақ «вангингке» қарсы тұра алмадым деп бірден айттым ғой, — деп сұрады одақтастарым. Сондықтан мен өз болжамымды мынандай тұжырымдадым: «Соғыстағы бастамаға байқау шамамен осы жылдың соңына дейін жалғасады. Осы уақытқа дейін қандай да бір салмақты келіссөздерге үміттенбеу керек. Егер бір жағынан немесе екінші жағында күтпеген «қара аққу» болмаса».
Трамп «қара аққу» болып табыла ма?
«Қара аққу» іс жүзінде сенімділікпен айтуға болатындай, келмеді. Жыл соңына дейін бір айдан сәл астам уақыт қалды, бірақ менің интуициям осы уақыт ішінде ештеңе күрт өзгермейтінін, дәуірлік шешім қабылданбайтынын айтады. Ақш-тағы президенттік сайлаудағы Дональд Трамптың жеңісін қара да, ақ та «аққу» деп санамаймын. Оның үстіне, оның ұлықтау рәсімі келесі жылдың қаңтар айының соңында ғана өтеді. Осы уақытқа дейін ол бітімгершілік үдеріске айтарлықтай әсер етпейді. Оның соғысты «24 сағатта» тоқтатуға уәде беруі, тіпті қызметіне кіріскенге дейін сайлау үйректерінен (аққу емес) басқа ештеңе ретінде бағаланбауы керек еді.
Трамптың Ақ үйге көшуімен қандай да бір өзгеріс бола ма? Бұл жерде қазірдің өзінде опциялар болуы мүмкін. Ресейлік диктатор Владимир Путин «екінші Ялта» идеясын Трамптың «досына» айналдыра алады деп болжаған ең жаманынан ол оны «екінші Рузвельт» деп атайды. Яғни сценарий атақты «ықпал ету аймақтарына» оралуды көздейді, онда әрбір «әлемдік билеуші» өзі қалаған нәрсені жасауға құқылы. 2018 жылы Хельсинкиде өткен кездесу барысында Трамп өзінің ресейлік әріптесіне өзінің барлау қызметтерінен гөрі сенім артқанын әлі ұмытқан жоқпыз.
Дегенмен, Трамп өз ұранын (немесе, шын мәнісінде, Рональд Рейганның ұраны) – «Американы қайтадан ұлы қылу» деген ұранмен түсіндіре бастайтын, атап айтқанда, өз орнына арлы-берлі қоятын және жаһандық бейбітшілікті бұзушыларды жазалайтын басты «әлемдік полицей» рөліне қайта оралу сияқты ең жақсы сценарий болуы мүмкін. Сонда неліктен АҚШ-тың жаңа әкімшілігі Украинаны Ресейге ұзақ уақыт қалпына келе алмайтындай жойқын соққыны жеткізу үшін қажетті барлық қарумен қамтамасыз ете алмас еді? Осыдан кейін Трамп басқа ештеңе істей алмады, себебі «зұлымдық империясы» үстіндегі жеңістің мәңгілік даңқына оған кепілдік берілетін еді.
Неліктен бірінші, ең жаман сценарий екіталай деп ойлаймын? Себебі, егер Трамптың өзі болмаса, онда оның әкімшілігіндегі дана басшылар Путинге Украинаны беруге болмайтынын жақсы біледі, бұл ең сенімділердің бірі және оған он жылдық соғыс қимылдары дәлел бола алады, әсіресе толық ауқымды басып кіргеннен кейін үш жылдай уақыт өткен соң ең тиімді әскери одақтастардың бірі. Тек беделі мен саяси амбициялары жағынан да, практикалық артықшылықтары жағынан да емес. Себебі неге? Егер қаны аз болса (ауған, ирак және сириялық науқандармен салыстырғанда) стратегиялық маңызды өңірде өз ықпалын сақтап қалуға, одақтастар үшін қауіптерді жоюға, сондай-ақ жаһандық қауіпсіздік архитектурасына төнген негізгі қауіп-қатерді жоюға мүмкіндік туады.
Неліктен бұл ең жақсы сценарий екіталай деп ойлаймын? Өйткені ол тым мейірімді. Скептиктер айтқандай, біздің бақытымызбен емес. Ол аз десеңіз, Трамп командасында солай болды, біздің қатыгез тілекбілдірушілеріміз тым көп жиналды. Олардың кейбіреулері Украинаға көмектескені үшін, басқалары III дүниежүзілік соғыстың өршуінен қорқады, олардың пікірінше, ресей тым тітіркендірсе, басқалары өздерінің алдындағылар жасағанның бәрін, соның ішінде Украина саясаты саласында да сызып тастағысы келеді.
Сондықтан, бір жүйелі емес украиндық саясаткер айтқандай, біз ортада бір жерге жақындасуымыз керек. Бәлкім, ол жанжалдың жанжал сызығы бойымен қатып қалатыны әбден мүмкін. Егер Украина қарулы күштері курск көпіршіктерін осы уақытқа дейін өткізе алса, онда аумақтарды тең алмастыруды жүзеге асыруға болады. Украина Курск облысы үшін келіссөз жүргізе алар еді, бәлкім, Миколайв аймағының құрамына кіретін Кинберн түкіргіші, сондай-ақ Харьков облысының уақытша алып жатқан аумақтарын қайтарып алуы мүмкін.
Сондықтан украиналық аумақтардың мерзімсіз мерзімге ресейлік оккупацияда болатынын түсінуге тура келеді. Бұдан басқа, ол практикалық аннексияда. Мәскеу оларды конституцияда жазылған өз жерлері деп санайды, сондықтан мәдениет пен білім саласында, сондай-ақ оның басқа да аумақтарында тиісті саясат жүргізеді. Өкінішке орай, бұл ащы, ол тіпті рухани тұрғыдан асығыс, бірақ Кремль саясаткерлері «жергілікті жерлердегі болмыс» деп айтуды ұнатады. Біздің әскери-саяси басшылығымыз қазіргі уақытта бұл аумақтарды басып алуға күш те, қаражат та жоқ екенін мойындады.
Ресейге қанша уақыт жетеді?
Құдай, ең болмағанда, Киевтің бақылауында тұрған аумақтарды сақтап қалуға дайын, және бұл қазірдің өзінде ең күрделі міндет. Себебі, орыс әскерлері әлі де алға жылжып, алға жылжу қарқынын арттырып келеді. Олар қанша уақытқа созылады? Сұрақтар, олар айтқандай, астерискпен. Қазіргі кезде ресей әскерінде әскерге шақырылушылар жеткілікті, дегенмен олардың бір реттік төлемдері мен ай сайынғы жалақыларын орташа орыс үшін жоғары аға дейін үнемі көтеру қажет.
Ресей экономикасы соғыстың өсіп келе жатқан қаржылық ауыртпалықтарына төтеп беруі мүмкін бе? Бұл да өте күрделі мәселе. Соңғы кездері салыстырмалы түрде тәуелсіз сарапшылар Ресей әлі де ұзақ жылдар бойы қаржылық жағынан ұзақ жылдар бойы соғыс жүргізе алады деген мақалалар жариялады. Олар батыс санкциялары Ресейге айтарлықтай зиян келтірмеді, ол өз артықшылығына бейімделіп, тіпті жазалау шараларын қолдана алды деп пайымдайды.
Басқа экономикалық сарапшылар Ресей ұзаққа созылмайды деп пайымдайды, оң экономикалық статистика – бұл кінәлілік пен қол жуу. Бірақ шын мәнісінде Ресей экономикасы қызып кетті, ел қазірдің өзінде әлеуметтік-экономикалық апат алдында тұр. Бұған нақты инфляцияның жоғарылығы, Орталық банктің рекордтық дисконттық мөлшерлемесі, ң тозуы, әлеуметтік бағдарламалардың тежелуі және т.б. дәлел.
Олардың қайсысы дұрыс екенін біз кейінірек білеміз. Әрине, соңғысының дұрыс болғанын қалаймын…
Бітімгер Аралхамия қайда?
Шамамен бір жыл бұрын телесериал шықты сұхбат тележүргізуші Наталья Мосейчукке берген Верховна Радасындағы «Халық қызметшісі» проүкімет фракциясының жетекшісі Давид Аралхамия. Ал бұл жағдайда «жарияланған» тіркесі медиа клише ғана емес, фактінің мәлімдемесі болып табылады. Бұл сұхбат шын мәнінде бүкіл әлемде, әсіресе Ресейде дәйексөз келтірді. Ең алдымен, оның 2022 жылғы наурызда Стамбулда өткен украиналық-ресейлік келіссөздерге қатысты бөлігі. Және бұл әңгіме Украина үшін қолайлы жағдайда дәйексөз келтірілмеді.
Осылайша, осы сұхбатта Арахамия қанды орыс-украин соғысы басталғанға дейін, 2022 жылдың наурыз айында аяқталуы мүмкін деген хабармен бәрін таң қалдырды. Оның айтуынша, Украина үшін бейбітшілік бағасы іс жүзінде нөлге тең: НАТО-ға кірмеуге уәде беру. Ал біз Солтүстік Атлант альянсына қабылдауға, оны салқын қоюға асықпадық.
Бұл — Аралхамия сөздеріне сенсеңіз. Украина Президенті Володимыр Зеленскийдің атынан украиналық келіссөз делегациясын басқарғандықтан, оған қалай сенбеуге болады? Тезистің дәлдігі үшін арахамияның өзі айтқан сөзін келтіреміз, сұхбаттасушының ресейлік делегацияның келіссөздердегі мақсаты туралы сұрағына жауап бере отырып:
«Ресей делегациясының мақсаты, менің ойымша… Шынында да, олар бізге бейтараптықты қабылдау үшін осындай келісімге қол қою үшін қысым жасайтынына үміттенді. Бұл олар үшін ең үлкен нәрсе еді. Егер біз финляндиялықтар сияқты бейтараптықты қабылдасақ, олар соғысты тоқтатуға дайын болды және наТО-ға кірмейміз деген міндеттемені өз мойнымызға алды.
«Бір ғана нүкте?»
— Шын мәнісінде бұл басты мәселе болды. Қалғандарының барлығы косметикалық, саяси кондициялар».
Арахамияның пікірінше, соғыс басында дерлік тоқтап қалуы мүмкін еді, ал солтүстік атлантикалық альянсқа кірмеуге уәде беру өте қарапайым болар еді.
Неліктен Украина осындай қолайлы жағдайда келіссөздерді тоқтатты? Аралхамияның айтуынша, ұлыбританияның сол кездегі премьер-министрі Борис Джонсон бәріне кінәлі.
«Стамбулдан қайтып келгенде Борис Джонсон Киевке келіп, олармен мүлдем қол қоймайтынымызды айтты . – деді Аралхамия.
Яғни, Арахамияның пікірінше, Украина басшылығы агрессивті, ол қазірдің өзінде қаза тапқан және майданда қаза тапқан украиндардың өміріне қамқорлық жасамайды және ресейлік бомбалау кезінде соғысуға болатын болса, бейбітшіліктің қажеті жоқ. Ең бастысы, Украина басшылығы тәуелсіз емес. Борис Джонсон немесе батыс елінің басқа көшбасшысы Киевке оңай келіп, Украинаның қалай әрекет етуі керектігі туралы нұсқау бере алады. Және оған ешкім де қайшы келмейді.
Айтпақшы, проүкімет пен ірі парламенттік фракцияның басшысы ұзақ уақыт бойы эфирге шықпағанын ешкім байқаған жоқ па? Президент Кеңсесі Арахамияны беделді спикер мәртебесінен нақты айыру керектігін түпкілікті түсінді деп болжауға болады. Ол да болашақ келіссөз жүргізуші мәртебесінен айырылды деп үміттенемін. Себебі, қалай болғанда да, ерте ме, кеш пе келіссөздер басталады. Өйткені барлық тарап соғыстың ақырында аяқталуы тиіс екенін түсінеді. Тіпті ресейліктер де мұны түсінеді, себебі соңғы әлеуметтану көрсетіп отыр.
