Грузиядағы парламенттік сайлаудың қорытындысы бізді немқұрайлы қалдыра алмады. Біз Сакартвелоны көптен бері жақсы көрдік, елдің лүпілдеген табиғатын, оның керемет сәулет ескерткіштерін, қонақжай адамдарды, олардың өртегіш әндері мен билерін, грузин асханасын жақсы көрдік. Біз 1989 жылы грузиндердің алғашқылардың бірі болып агрессивті КСРО-ның ауыр соққысын алғанын ұмытқан жоқпыз. Олардың шын мәнінде орыс-грузин гибридті соғысы болған Абхаз соғысында өз егемендігін қалай қорғағаны есімде. Біз 2008 жылдың тамыз айында Грузияны ресейлік тікелей басып алуды ұмытқан жоқпыз.
Сондықтан Грузияның біз үшін бауырлас ел екеніне ешкім күмән келтірмейді, рухта және тәуелсіздікті қорғау тәжірибесінде. Ең болмағанда, ол көп ұзамай болған. Соңында ол тағы да бір болу мүмкіндігіне ие болды. Алайда, жақында өткен сайлаудың қорытындысы бұл алдағы жылдардың келешегі емес екенін көрсетеді.
Украинаның әлеуметтік медиа секторында соңғы бірнеше күнде грузин тақырыбы бойынша қызу пікірталастар болды. Атап айтқанда, проүкіметтің танымалдылығы мен Ресейге адал «Грузин арманы» партиясы төңірегінде. Оның сайлаудағы жеңісінің кілті қандай болды – жаппай бұрмалауда ма, әлде халықтың сайлау пайдасына ма?
Қалай болғанда да, бұл саяси күш көшбасшы болып табылады. Егер біз бастапқы нүкте ретінде тәуелсіз әлеуметтану орталықтары (грузин арманы біріккен оппозиция партияларына жеңілген жерде) жүргізген көшпелі сауалнамаларды алсақ та, грузин арманы мен тізімдегі келесі партия арасындағы алшақтық үш он пайыздан асады.
Мен қатысқан Facebook пікірталастарының бірінде белгілі украиндық саяси бақылаушы грузин қоғамын осындай электоральді инфантилизм үшін сынға алды және қазіргі Украинада мұндай жағдайдың мүмкін еместігіне сендірді. Ресейге не ашық, не кідіріссіз адал болатын партияның келешегі болмайды. Украинаның 30 жылдық сайлау жолын еске ала отырып, өзіме қарсылық білдіруге рұқсат бердім. Мысалы, тәуелсіздік алғаннан кейін үш жыл өткен соң, коммунистік партия саяси өмірдің шетіне алысқа түсіп, тіпті өзін-өзі жойғандай көрінген кезде, ол Верховна Радасындағы ең қуатты саяси күшке айналды. Ол қызғылт сары революциядан кейін, проресейлік кек алу күштері қоғамдық қолдау мен әкімшілік ресурстарды жоғалтқан сияқты көрінген кезде, проресейлік партия сайлаушылардың қайғы-қасіретінің көшбасшысы болды, бұрынғы қылмыскер Виктор Янукович премьер-министрдің төрағалығымен оралды, ал үш жылдан кейін президенттік сайлауда жеңіске жетіп, Украинаның квазидиктаторы болды. Ол Қырымды аннексиялағаннан және Донбасқа басып кіргеннен кейін бес жыл өткен соң ресейлік ОПФЛ партиясы парламенттік сайлауда ашық түрде екінші орынға ие болғанын еске салды. Ал бұл қырымның уақытша басып алған аумақтарында, «ДПР» және «ЛПР» аумақтарында қалған халықтың ресейлік бөлігінің дауысынсыз, сондықтан да сайлауға қатыспады.
Жоғарыда аталған барлық дәлелдер үшін менің Facebook-тағы қарсыластарым маған нақты контраргумент берді: «Украинада бұған дейін де, Грузияда да солай болды». Яғни Украинада ол Ресейге толыққанды басып кіргенге дейін болған, ал қазір инвазиялық инъекциядан кейін про-ресейлік партиялардың танымалдылыққа оралу ықтималдығы нөлге тең. Бірақ Грузияда мұндай сайлау Ресейдің тікелей басып кіруінен кейін болып жатыр. Грузиндер қазір қалай ұялмайды, ай-жай.
Менің жауабым қандай болды? Украинада «кейін» не болатыны туралы ойланудан қорқатынымды шын жүректен мойындадым. Яғни, біздің қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдени өміріміз қандай болады. Бұл бізді қандай сайлау нәтижелеріне алып келеді. Менің болжамдарымда қате болғым келеді, бірақ қандай да бір себептермен оптимизмге көп мүмкіндік жоқ сияқты. Біздің жағдайымыз, украин халқының көңіл-күйі Грузиядағыдан да нашар болуы мүмкін.
Менде пессимизмге қандай негіздер бар? Жақында «Рейтинг» әлеуметтік тобы жүргізген еуропалық интеграция мәселесі бойынша қоғамдық пікір сауалнамасының нәтижелерін қарап көрейікші. Бір қарағанда бәрі керемет сияқты: респонденттердің 91%- ы Еуроодаққа кіруді қолдайды (2022 жылғы желтоқсанда олардың саны 79,4%, 2024 жылғы қаңтарда – 84,3%). Алайда еуропалық ынта-жігер бұрынғыдай емес. Осылайша, респонденттердің 43% «Украина міндетті түрде ЕО-ға кіруі тиіс» деген тезиспен келіседі. Сонымен қатар, 48% Украина Еуроодаққа кірмей, тек онымен байланыстарды нығайта түседі деп санайды. Яғни, олар қосылуға қарсы емес, шын мәнісінде онсыз да жасауға болады. Ал бұл неге? Жорамалдау оңай: бір мезгілде ынтымақтастықтың шығыс векторын қалпына келтіру үшін. Және дәл осы шайқалған, бірақ халық көп қоныстанған сайлау тобы про-ресейлік көңіл-күйді себу үшін жақсы негізге айналуы мүмкін.
Сөйтіп, Славко Вакарчуктың «күн келгенде соғыс аяқталады…» Және біз үшін жақсы аяқталуы екіталай. Және бұл қазіргі дамуды ұстанатындардың барлығына түсінікті бола түседім майданда және халықаралық аренада өтетін іс-шаралар. Өкінішке орай, ол агрессорды жазалаумен, сот төрелігін қалпына келтірумен, жоғалған аумақтарды бақылауға алумен және өтем алумен көптен күткен жеңіспен аяқталмайды. Өкінішке орай, шабуылдаушы емес, жазаға тартылуы мүмкін жәбірленушінің өзі.
Украина үшін ең қолайлысы болып табылмайтын осындай жағдайда көптен күткен сайлау процесі ақырында басталады. Украинадағы жаңа саяси күштердің сайлау жарысына шыққанда қандай ұрандар қалыптасатынын елестеткенде қорқынышты. Жаңа партиялар болатынына күмәнім жоқ, себебі қазіргі партиялардың барлығы өздерін беделін түсіретін, сондықтан тек саяси суицидтер ғана ескі брендтер бойынша сайлауға баруға тырысады. Ал егер жаңа саяси жоба құрылмаса, онда парламенттік пулдан ұшып шықпау үшін, ең болмағанда, қайта бояу қажет болады.
Партиялық-саяси спектрдің бір бөлігі сөзсіз про-президенттік болады. Ол бүкіл өркениетті әлемді біріктіре алған украин халқын әлдеқайда күшті агрессордан қорғануға жұмылдыра білген Володимыр Зеленскийдің даңқты жетістіктері үшін кешірім сұрайды.
Екінші бөлім Зеленскийдің және жалпы қазіргі үкіметтің ымырасыз сыншылары болады. Президент өзінің тағдырлы «барбекю» сөзімен, одақтастардың тұрақты ескертулеріне, қорғаныс тәртібінің құлдырауына, қорғаныс жобаларының «Ұлы құрылыстың» пайдасына қатып қалуына және т.б. қарамастан, алдағы басып кіруге белсенді дайындалуға құлықсыздығымен есте қалады.
Ал осы жау текетіресінің көлеңкесінде шартты «бейбітшілік партиясы» тыныш, бірақ сөзсіз қалыптасады. Оның негізгі тезисі: «Бұл соғыстан құтылуға болар еді». Ресейді шайқалтпау, барлық мүмкін болатын жеңілдіктер жасау, Еуроодаққа, әсіресе НАТО-ға араласпау керек еді. Ескі қайғы-қасіреттерді ұмытып, бейбіт Украинаны қалпына келтіру және өркендету үшін Ресеймен жақсы қарым-қатынас орнату туралы үндеу болады. Яғни, «Украин арманын» қалыптастыру үшін берік іргетас қаланатын еді.
Сіз «Мүмкін емес» деп айтасыз ба? Шынында да, қазір ол екіталай көрінеді. 2008 жылдың қыркүйегінде грузиндер үшін «Грузин арманы» сияқты про-ресейлік партияның пайда болуы да абсурд болып көрінеді деп ойлаймын. Бірақ төрт жыл өтті, және ол билікке сары майға пышақ сияқты келіп, оны 12 жыл бойы өткізіп, жыл сайын өз позициясын нығайта түсті.
