Жақында ресейлік тілді YouTube кеңістігіне ауқымды киножоба – халықаралық компанияның шығармашылық жетекшісі Ян Визинберг түсірген «Паст-время» («Unpast Time») деректі фильмі енді. Лорем Ипсум, ресейлік Ельцин орталығымен ынтымақтасады. Фильм Ресейдегі турбулентті 90-шы жылдары туралы баяндайды, дегенмен бірінші эпизодта горбачевтің 80-жылдарының екінші жартысындағы перестройкасына көп уақыт арналады.
Фильм негізінен про-Ельцин екені түсінікті, дегенмен ресейлік тұңғыш президенттің теңдестірілген сынын да көруге болады. Сондықтан бұл жобаны оппозициялық Ресейдің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоры құрған «Трактаттар» («Трактаттар») деректі фильміне «лайықты жауап» ретінде қабылдауға болады, бұл Борис Ельциннің өзін де, оның жақындарын да қатал сынға алды, олардың көптеген өкілдері қуғында ресейлік оппозицияның көшбасшылары болды.
Бірақ қазіргі ресейлік оппозициялық қозғалыстағы дау-дамайлар мен бөлінулер ресейлік оппозицияның Ресейдің өзіндегі қазіргі саяси жағдайға іс жүзінде мардымсыз ықпалын ескерсек, қазіргі кезде бізді аз қызықтырады. Бірақ «Пастасыз шақ» фильміндегі бірнеше қызықты (әлсіз) сәттерге назар аударғым келеді. Мысалы, 1993 жылдың күзінде Ресей Президенті Ельцин мен Ресей Федерациясы Жоғарғы Кеңесінің (сол кезде Ресей парламенті әлі де солай аталды) арасындағы қарулы текетірес туралы сериядағы қателіктер. Еске салайық, ол «Ақ үйге» танк шабуылымен аяқталды (Ресей парламентінің ғимараты деп аталды).
Бұл серияда ресейлік депутаттарға көмек көрсету үшін «қарулы және ұрысқа шыдамды транснистриялықтар» келгені айтылады. Бір қызығы, фильм он эпизодтық фильм болып табылады, онда 90-шы жылдары болған барлық маңызды оқиғалар егжей-тегжейлі баяндалады, содан кейін кенеттен — ооптар, еш жерден қару-жарақ пен жауынгерлік тәжірибесі бар кейбір транснистриялықтар. Бұрын КСРО-ның ыдырау тарихына аса қызығушылық танытпаған және сол кездер туралы барлық ақпаратты осы іргелі фильмнен алуға тырысқан көрермен мүлде керемет болар еді. Себебі фильмді жасаушылар Ресей үшін де, Борис Ельцин үшін де 1992 жылы Тәуелсіз Молдова Республикасының аумағында Ресей Федерациясы жүргізген алғашқы гибридті соғыс туралы ыңғайсыз сәтін жіберіп алды. Иә, одақтан әлі дұрыс шығуға уақыты болмаған, бірақ қазірдің өзінде өзінің «ихтамнеттерін» Транснистрияға жіберіп, онда сепаратистік әрекеттерді арандату, соғысты қаржыландыру, заңды Молдова үкіметімен соғысуды көздеген содырларды қаруландыру сияқты либералды және демократиялық Ельцин Ресей. Ал қазірдің өзінде 1993 жылы Ельцин режимімен тәрбиеленген және қаруланған «Транснистрийлер» Сол Ельцинмен күресу үшін Мәскеуге келді.
Мұқият көрерменді таң қалдырған фильмдегі келесі осындай эпизод бірінші шешен соғысына қатысты болды. Онда 1994 жылдың желтоқсанында Грозныйдағы әбден дисаструктивті броньды рейд туралы айтылады. Содан кейін шешен милициясы ресейлік дөрекі бөлімшені атыс галереясындағыдай дерлік атып, оны қала орталығына ұшырды. 400-ге жуық танкілер мен броньды тасымалдаушылар жойылды. Мыңдаған орыс жауынгерлері қаза тауып, жараланып, жүздеген адам басып алынды.
Фильм авторлары үшін қисынды болар еді: шешен милитаристері ресейлік танк армадасын толық жеңу үшін осы қарулардың бәрін қайдан алды? Ал Ельциннің Ресейі 1992-1993 жылдары Абхазия аумағында Грузияға қарсы жалақы алған өте «будан соғысынан». Ал өздерін тым көп жарқыратпау үшін орыстар шешендерді өз қалауы бойынша, «Кавказ халықтарының бостандығы үшін» сол жерде ұрыс жүргізіп отырғанын босаңсытып, алдына қойды. Іс жүзінде шешен содырларды Ресей Қорғаныс министрлігі қаруландырып, Қауіпсіздік министрлігінің нұсқаушылары, ФСБ-ның ізашары оқытты.
Абхаз соғысындағы және абхаздық сепаратистердің Грузия қарулы күштерін жеңуіндегі басты рөлді Шамиль Басаевтың қол астындағы «Абхаз батальоны» («батальон» — таза кәдімгі белгі, іс жүзінде бұл жауынгерлік бөлімшеде бес мыңнан астам жауынгер болғаны белгілі. Иә, кейіннен Ресейде «лаңкестік нөмір бірінші» деп аталатын сол Басаев. Шәміл Басаев өзінің екі жүз жауынгерімен бірге 1995 жылы маусымда Чечнядан Будёновскіге дария рейдін жүргізіп, бірнеше мың тұтқынға алып, оларды жергілікті госпитальда ұстайды, ресейлік арнайы мақсаттағы бөлімшелердің барлық шабуылдарына дефолтпен тойтарыс беріп, ақыр соңында ресейлік билік тарапынан өзінің ультиматумын орындауға қол жеткізеді. Ал ультиматум мынадай болды: Чечнядағы соғысты тоқтату және сол жерден барлық орыс әскерін шығару.
2006 жылы қайтыс болған Басаевты неге есте сақтаймыз? Ол қайтыс болды, бірақ оның есімі мен естелігі күтпеген жерден шағын халықаралық қақтығысты тудырды. Ал кімнің арасында? Ресей мен өзiн-өзi жариялаған және танылмаған «Абхазия Республикасы» арасында Грузияның халықаралық мойындалған аумағы болып қалады. БілуАбхаздықтар әлі күнге дейін өздерінің «ұлттық батыры» Шамиль Басаевты бағалап, құрметтейді. Олар Ресейдің оған, оның жадына деген жағымсыз көзқарасына, тіпті Будёновскіден кейін де көптеген құрбандары бар Ресей аумағына жоғары деңгейдегі лаңкестік шабуылдар ұйымдастырғанына мән бермейді. Ал 2012 жылы орыс ақшасымен соғыстан кейін қайта құрылған Абхазияның мемлекеттік мұражайында Басаевқа «Абхазия батыры» атты бүкіл көрме арналып, тиісінше оның портреті көрнекті жерге ілінді.
Басаевқа арналған экспозиция он жылдан астам уақыт бұрын ұйымдастырылғаны қызық, бірақ қазір ғана оны ресейліктер байқап, үлкен наразылығын танытты. Алғашқы кезде бұл туралы ақпарат Hard Blog Telegram арнасында пайда болды, кейін ресейлік з-блогерлер, проүкіметтік саясаттанушылар мен белсенділер ол туралы жаза бастады. Олардың барлығы туған абхаздықтардың «лаңкестікті» даңққа бөлегеніне қатты наразылығын білдірді.
Бірақ абхаздықтар Басаевты құрметтеуден соншалықты оңай бас тартқысы келмеді. Мұражай әкімшілігі содырларды Республика Батыры атағынан айыру туралы ресми жарлық шыққанша суретке түсірмейтіндерін мәлімдеді. «Абхазия халқының Отан соғысы жылдарында ол бізге Грузия мемлекеттік кеңесінің әскерін жеңуде көмектесті. Ол біздің тарихымыздың бір бөлшегі. Біз оның фотосуретін өзіміз түсірмейміз», — деп атап өтті мұражайда.
Соңында ол мемлекеттік қарсылық нотасына келді. «Абхазия мемлекеттік мұражайының экспозициясында Ш.Ш.Басаевтың портретін көрсетуге болмайды деп есептейміз», — делінген Абхазиядағы РЕСЕЙ Елшілігінің хабарламасында.
Абхаздықтар аздап қарсы тұрды, бірақ соңында оларды ұсынуға тура келді, себебі әскери-қаржылық аспектіде танылмаған Абхазия тек Ресейдің көмегіне негізделеді. Кавказ қара теңізінің бұрынғы інжу-маржаны ұзақ уақыт бойы халықаралық курорт мәртебесінен айырылды. Жағалаудағы қалашықтар туристерсіз жарамсыз күйге түсіп жатыр, бір кездері шипажайлар коллапсқа ұшырап, мейрамханалар банкротқа ұшырап жатыр. Ресей сессионистік қадамдар жасауға арандатқан барлық сепаратистік құрылымдардың тағдыры осындай.
