Енді мен осыдан он жыл бұрын өз ойларым мен көңіл-күйімді өз көзіммен еске түсірдім. Ал 2014 жылдың тамыз айының бірінші жартысында олар оптимистік көзқараста болды. Иә, лаңкестікке қарсы операцияның белсенді кезеңі әлі де жалғасуда, дегенмен барлығы бұл эвфемистік аббревиатура ресей мен Украина арасындағы соғысты шектеулі ауқымда жасырғанын түсінді. Біздің Қарулы Күштеріміз жауды сенімді түрде басып, алға жылжып, бір елді мекенді бір-бірінен шартты сепаратистерден азат етті. Иә, олар Ресейден қару-жарақ, броньды машиналар, оқ-дәрілер мен тіпті еңбек ресурстарын (уақытша) алды. Бірақ бірде-бір күш біздің дұрыс дөрекілікімізді тоқтата алмайтындай көрінді. Бақытымызға орай ол сол кездегі Иловайск кольдронына әлі келмеді.
Сонымен қатар Батыстағы көңіл-күй түбегейлі өзгерді. Олар жолаушылар авиалайнерінің барабар құлауынан туындаған соққыдан сауығып кетті Boeing 777 ұшағы Сайып келгенде, бұл жерде кімнің қанды жыртқыш екенін, бүкіл құрлықтың қауіпсіздігіне қауіп төндіретінін түсіну керек. Ең бастысы осындай жағдайда қалай әрекет ету керектігін түсінуге кірісу керек.
Үш жүзге жуық адамның өмірі Батысқа шығын келтірді. 2014 жылдың 17 шілдесінде ресейлік «Бук» әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйесімен зымыран ұшырылған кезде MH17 ұшағымен Амстердамнан Куала-Лумпурға ұшатын Malaysian Airlines жолаушылар авиалайнерін атып түсірді. Иә, қазір оның қаншалықты арсыз естілетініне қарамастан, «аз қан» болғанын қазірдің өзінде білеміз. Өйткені бүгін қанішер диктатор барлық күшпен және құралдармен уақытында тоқтап қалмаса, қайғылы оқиғаның ауқымын көріп отырмыз. Бірақ ол кезде өркениетті әлем Мәскеуге қысым күшейгенімен, әлі де ымыраға келуге тырысқан.
«Еуропаның шын мәнінде ықпалды екенін көрсететін кез келді. Санкцияларды күшейту – Владимир Путин шын мәнінде түсінетін жалғыз нәрсе», — деп баса айтты немістің беделді газеті. Вельт 2014 жылдың тамыз айында жарияланған мақаласында.
Ал бұған дейін бірнеше апта бұрын неміс баспасөзіндегі басылымдар мәскеуліктерге түсіністікпен қарамаса, әлдеқайда тіссіз болды. Еуропа зиялыларының үйірмелерінде әлі де танымал идея болды Руссланд верстехен «Ресейді түсіну үшін». Тек MH17 трагедиясы болған соң ғана бұл идея күмән тудыра бастады: «Путин верстехен бе? (Путинді түсінесіз бе?) «Қаласаңыз, Гитлерді де түсінуге тырысуыңызға болады».
Неміс публицистерінің Мәскеу туралы мәлімдемелерінің реңі бара-бара қайрауға ұшырады. Және бұл тек журналистикаға ғана емес, Германияға ғана тән сипатқа ие болды. Әрине, Путинверстейерлердің БАҚ-тағы шабуылдары, яғни біз шартты түрде «Газпром» деп атай алатын баспасөз жалғастырды. Ал ұзақ уақыт бойы TAZ неміс басылымындағы сияқты мақалалар пайда болды (сол жаққа түсіністікпен қарау) «MH17 ұшуы туралы ақиқат» (Die Wahrheit über Flug MH17). Оның авторы cui bono принципін пайдалана отырып, апат үшін АҚШ, Украина, тіпті Израиль кінәлі екенін дәлелдеуге тырысады, бірақ Ресей мен про-ресейлік содырлар емес, себебі олардың беделі, көріп отырсыздар, тек қана зардап шекті…
Бірақ мұндай ойлар мен олардың ұсынушылары жалпы батыс дискурсының шетіне шегініп кетті. Еуроодақтың бірқалыпты саясаткерлері кенеттен Мәскеудің белсенді сыншыларына айналды. Бірнеше күн бұрын Мәскеуге қолайлы Болгарияның сол кездегі президенті Розен Плевнелиев Ресейді ашық түрде «агрессивті және ұлтшыл» деп атайтынын кім жорамалдаған болар еді.
Дәл сол кезде Марк Рютте, кейін Нидерландының премьер-министрі, Владимир Путиннің қызын паналаған ел Украинаның адал досы және Ресейдің ардақты жауына айналды. Іс жүзінде ол ЕО-ны Ресеймен қарым-қатынасты қайта қарауға шақыра отырып, Кремльге ультиматумдар шығара бастады. Кейін Ұлыбритания премьер-министрі Дэвид Кэмерон Кремльге қатты талап қоя бастады. Дәл сол уақыттан бастап Лондон Путинге қарсы берік курстан өтіп, одан ауытқымады, тек оны нығайтты.
Дәл сол кезде Батыс бірте-бірте жарықты көре бастады. «Жақсы Путиннің» ыңғайлы сиқыры мен Ресеймен қарым-қатынасты «ысырып тастау» мүмкіндігі жоққа шығарылды (бүлдіршін: бірақ мүлдем жоққа шығарылмады). Сондықтан Киев Еуропалық Одақ та, АҚШ та Кремльге қатаң санкциялар енгізіп, оған қарсы анағұрлым барабар саясат жүргізеді деп үміттенді, бұл бұдан былай агрессорды қолдауды көздемейді.
Ал Путин мүлдем қорқынышты болды. Бірден 17 шілдеде ол сол кездегі АҚШ президенті Барак Обамаға (бірнеше ай бойы мұны жасамағанымен) шақырды. Ол сылтау жасап, фритюрдегі жылан сияқты иіріп, Ресей бұл оқиғаға мүлде қатыспағанын айтты. Бұл біз емес, украиндықтар, марстықтар, ол жарылды (Путиннің бет-әлпетінде макабрлық бет-әлпеті бар, Ларри Кинг шоуындағы Курск суасты қайығының қайғылы оқиғасына түсініктеме бергенін есте сақтаңыздар: «Ол суға батып кетті»). Бірақ қазірдің өзінде АӨСШК, ФБР және NSA материалдарымен қаруланған Обама, әрине, Обаманың бұған сендіре алмады.
Бұл жерде бүкіл өркениетті әлем Кремльге қысым жасар еді, ал Ресей басшылығы толық простракцияда болды. Ресейді Донбастағы соғысты тоқтатып, Украин жерінен шығуға мәжбүрлеудің нақты мүмкіндігі болды. Бірақ батыс басшылары ол кезде беріктігін көрсете алмады. Кіндік уақыты үшін. Және, өкінішке орай, соңғы рет емес.
Бәріне қарамастан, батыс саясаткерлері Ресейдің өркениетті әлемге әлі де біріктірілуі мүмкін екендігіне сенуді жалғастырды (немесе сенбеу керек, бірақ өздерін сендіру үшін). Атап айтқанда, Берлин Ресейдегі мүддесін жоғалтқысы келмеді. Ең алдымен, жоғары технологиялық өнімдерді – электрониканы, машина құралдарын, көлік құралдарын экспорттау туралы сөз болып отыр. Ал жақында Кремльмен қарым-қатынасты «ысырып тастауға» бастамашы болған Обама бұл жұмысты жалғастыруға деген үмітін жоғалтпады.
Ал Путин өзінің қорқынышына төтеп беріп, бірте-бірте сауығып кетті және ол үшін бәрі жақсы екенін, агрессияны жалғастыруға болатынын көрді. Әрі қарай жалғастыру үшін ғана емес, нығаю үшін де. Украинаға тұрақты ресейлік бөлімшелерді енгізу арқылы жоғары деңгейде нығаю. Дәл сол кезде Иловайск туралы естідік… Одан кейін «Минск-1», «Минск-2», «Дебальцев» болды. Ал толыққанды басып кіру тек қана уақыт болды. Себебі сол кездің өзінде Путин өзінің «Новороссия» жобасын оңай тоқтатпайтыны, керісінше, табысқа жеткенше оны кеңейтетіні түсінікті болды. Оған тым көп күш пен ақша салынды. Іске қосылған соғыс маягы, Мәскеу қаласа да, оны оңай тоқтата алмас еді. Бірақ оны батыс державасының көмегімен тоқтатуға әбден болады.
