Ресейдің Украинаға қарсы басқыншылығы қақтығысқа қатысқан үш елдің экономикасына айтарлықтай әсер етті. Олардың институционалдық құрылымдарының ұқсастығы экономикалық әсерлердің біраз жақындасуына ықпал етті, бірақ соғыстың осы елдердің әрқайсысына қалай әсер еткендігінде де елеулі айырмашылықтар бар.
Беларусь – экономикалық саясаттың жалғасы
2023 жылы Беларусь экономикасы Ресейден тыс нарықтармен сауда қарым-қатынасының толық үзілуіне қарамастан, ЖІӨ-нің 3,9% өсімін тіркеді. Бұл өсім көлікті қоспағанда, өнеркәсіп салаларының көпшілігінде оң дамуға негізделген, бұл екінші жыл қатарынан айтарлықтай құлдырауды тіркеді. Күрделі жағдайларға қарамастан, Беларусь экспорты жоғары деңгейде қалды, негізінен Ресей тарапынан қолдауға байланысты. 2023 жылы импорттың 60%-ы Ресейден келген, ал Беларусь экспортының 65%-ы осы нарыққа шықты, бұл Беларусь экономикасының Ресейге қатты тәуелділігін көрсетеді.
Беларусьтің 2023 жылғы оң экономикалық көрсеткіштері, негізінен, күрделі экономикалық жағдайда ел билігі қолданатын дәстүрлі құралдардың нәтижесі болды. Ішкі нарықта Минск жеке сектордың қызметін шектей отырып, сусымалы ақша-несие саясаты және қолжетімді тұтынушылық несиелеу арқылы тұтынуды қолдады. Үкімет өндіріс пен экспортты субсидиялауды жалғастырды. 2023 жылы Беларусь импортының 60%-ын қамтамасыз еткен және экспорттың 65%-ын алған Ресей тарапынан дәйекті қолдау да шешуші мәнге ие болды. 2022 жылы Ресей беларусь тауарларының транзиттік еліне айналды. Инфляция 5,8% деңгейінде төмен болып қалды, негізінен мемлекеттік бағаларды бақылау есебінен, дегенмен экономикалық ынталандыру жыл қорытындысы бойынша инфляциялық қысымның күшеюіне алып келді.
BEROC тәуелсіз талдау орталығының қазан айындағы сауалнамасы бойынша, бір жыл ішінде үй шаруашылықтарының шамамен 45% өздерінің қаржылық жағдайының айтарлықтай өзгергенін байқамаған, ал 35% нашарлағанын хабарлаған. Сонымен қатар, сауалнамаға қатысқандардың үштен бір бөлігі табыстың төмендегенін хабарлаған.
Жалғасып жатқан қуғын-сүргінмен және жеке секторға қысымның күшеюімен бетпе-бет келіп, белорустар елден қашып кетуін жалғастырды. Қолда бар деректер осы құбылыстың ауқымын дәл бағалауға мүмкіндік бермесе де, кадрлардың, әсіресе жоғары білікті мамандардың жетіспеушілігі туралы хабарламалар оның өмір сүруін болжайды. Алайда, 2023 жылы көші-қон деңгейі өткен жылдармен салыстырғанда төмен болуы ықтимал.
Ресей – экономикалық негіздердің қысқа мерзімді өсімі
Ресми мәліметтер көрсеткендей, Ресей экономикасы 2023 жылы 3,5%-ға өсті, алайда Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша динамика 2,6%-ға біршама төмен болды. Соған қарамастан, бұл өсім бұрынғы болжамдардан асып түсті, ол экономиканы 2%-ға төмендетуді немесе 1%-ға тоқырауды көздеді. Кремль бұл нәтижеге оның санкцияларды айналып өтудегі және бұрынғы экспорттық нарықтарын Қытай, Түркия және Үндістан нарықтарына ауыстырудағы табыстарына қарыз. Iшкi рынокта Мәскеу өндiрiстi қолдау және экономиканы милитаризациялау жөнiндегi шараларды iске асыру үшiн iрi компанияларды қаржылық қолдауға баса назар аударды.
Соғысқа қатысы бар Ресей экономикасының институционалдық жағдайында реактивті саясат санкциялармен ұштасып, өндіріс құрылымында елеулі өзгерістерге алып келді. Автомобиль өнеркәсiбi сияқты жоғары технологиялық компоненттер импортына тәуелдi секторлар күрт төмендеудi бастан кешiрдi. Екінші жағынан, төмен технологияға және жергілікті шикізатқа негізделген өндіріс, мысалы, тамақ өнімдерін қайта өңдеу және бетон өндіру, сондай-ақ әскери қызметке байланысты барлық филиалдар көбейді. Нәтижесінде үкімет қаржыландыратын және бақылайтын мемлекеттік қауіпсіздік секторының рөлі артты. Бұл процесс тұтыну нарығымен барған сайын шектелген жеке сектор мен экономиканың көп бөлігін біртіндеп өзіне алатын мемлекеттік сектор арасындағы еңбек бөлінісіне алып келді.
Ресей Орталық банкінің саясаты Кремльдің шешімдерінен тікелей туындады. Ресей Федерациясының Орталық банкі компаниялар үшін несие құнының өсуіне жол бермеу үшін ставкаларды салыстырмалы түрде төмен деңгейде ұстап тұрды. Алайда, бұл инфляциялық қысымның артуына алып келді, банк пайыздық мөлшерлемелердің ұлғаюымен жұмсартуға тырысты. Себебі, инфляция 2023 жылы 7,4% құрады, бұл инфляция бойынша мақсатты көрсеткіштен 4%- ға жоғары.
Бір қарағанда Ресейдегі әлеуметтік жағдай жағымды болып көрінеді. 2023 жылғы қарашада жұмыссыздық деңгейі рекордтық төмен деңгейге 2,9%, ал нақты жалақы екінші жартыжылдықта өсе бастады. Алайда жалақының өсуі көбіне бағаның өсуімен өтелді. Ал үй шаруашылықтарының табысы барған сайын экономиканың милитаризациясына тәуелді. Бұдан басқа, қаражат іздеу кезінде Кремль әлеуметтік шығыстарды едәуір қысқартты.
Украина – Экономиканы тұрақтандыру және билікті орталықтандыру
Украина Эко2023 жылы номика тұрақтандыру белгілерін көрсетті, ал ЖІӨ өсімі 5-тен 5,5%-ға дейін болады деп күтілуде. Қалпына келтiру негiзiнен металлургия мен ауыл шаруашылығында орын алды, дегенмен екi сектор да инфрақұрылымның бұзылуы мен материалдық-техникалық проблемалардың салдарынан соғысқа дейiнгi деңгейге жетпеген. Украинаның Ұлттық банкінің сауалнамасына қатысқан бизнестің көңіл-күйі бизнестің болашағына деген оптимизмді көрсетеді, дегенмен қауіпсіздік қатерлері мен материалдық-техникалық сын-тегеуріндер әлі де негізгі сын-тегеуріндер болып табылады.
Үкiметтiң ашықтық жөнiндегi көп жариялы шараларына қарамастан, әсiрiне әртүрлi IT-платформалар мен жүйелердi енгiзу есебiнен бизнес пен мемлекеттiк басқару органдарының өзара қарым-қатынасы әлi де түсініксiз күйiнде қалып отыр. Бұдан басқа, орталықсыздандыру мәселесі жергілікті және орталық билік органдарының, әсіресе қаржыға қол жеткізу саласындағы шиеленіске алып келді. Жыл басында болған мемлекеттік басқарудың жоғары деңгейлеріндегі өзгерістер Президент Кеңсесінің экономика мен жергілікті әкімшілікті бақылауды шоғырландыруға ұмтылатынын көрсетеді. Бұл шаралар шетелден қаржыландырылатын елді қақтығыстан кейінгі қайта құруға дайындық болып табылады.
Ресейге қарағанда Украина инфляция проблемасын сәтті шешті. Бұған хривня айырбас бағамының уақытша қатып қалуы және ҰБУ-ның жоғары пайыздық мөлшерлеме саясаты есебінен қол жеткізілді. 2023 жылы негізгі инфляция 5,1%-ды құрады. Алайда инфляциялық динамика үй шаруашылықтарының табысына әсер етуін жалғастыруда, себебі нақты жалақының өсуі бағаның өсуі қарқынын сақтамаған.
2023 жылы Украинадан көші-қон ағындарында айтарлықтай өзгерістер болмағанымен, 2023 жылғы қарашада ішкі қоныс аударушылар (ИДП) саны айтарлықтай төмендеп, 3,6 млн адамға жетті, деп хабарлайды Көші-қон жөніндегі халықаралық ұйым (ХКҰ). Қалай болғанда да, бұл адамдар күрделі қиындықтармен бетпе-бет келуде. ХКБ-ның қараша айындағы сауалнамасына сәйкес, IDP-дің 74%- ы ешқандай қаржылай көмек ала алмады. Осындай проблемаларды ақыр соңында үйлеріне қайтып оралғандардың 58%-ы тіркеді.
Үкімет өзін қоректендіреді
Соғыстың екінші жылында қақтығысқа қатысқан үш елдің экономикасы Ресейдің Украинаға қарсы басқыншылығының салдарларына уақытша бейімделді. Алайда бұл түзету үстірт болуы мүмкін, себебі нақты сын-тегеуріндер мен проблемалар көбінесе егжей-тегжейінде жасырылады.
Үш елдің халқы мұндай өзгерістердің салдарын барынша сезінеді: мәжбүрлі көші-қон (Беларусь пен Украинада), өмір сүру деңгейінің төмендеуі (Ресей мен Украинада), жұмыссыздық және әскери агрессияның физикалық салдары (Украинада). Бұдан басқа, әлеуметтiк қорғау мен мемлекеттiк қолдау деңгейiнiң жалпы нашарлауы байқалады.
Соғыс уақытындағы жағдайлар орталық мемлекеттің рөлін күшейте отырып, осы елдердің экономика құрылымына әсер етеді. Ресей жағдайында бұл процесс экономиканың әскери секторға бағынуына алып келеді. Мұндай өзгерістер бұл экономикаларды икемдірек және болашақ дағдарыстардан әлдеқайда осал ете алар еді. Бұл, басқаларымен қатар, Ресейдің негізгі экономикалық ойыншылары арасындағы активтер үшін «үнсіз соғыста» және Украинадағы олигархтардың ықпалын әлсірету әрекеттерінде көрініс береді.
Поляк тілінен аударылған
Мәтін польшалық журналмен ынтымақтастық жобасы аясында жарияланды Нова-Еуропа Всходния.
Мақаланың бастапқы тақырыбы: Диабес tkwi w sczegółach
