Өткен демалыста Швейцарияның Бюргенсток курорттық қалашығында әлемдік маңызы бар оқиға – Бейбітшілік саммиті өтті, онда әлемнің түкпір-түкпірінен келген жетекші саясаткерлер Ресей-Украина соғысын қалай тоқтату керектігін шешті. Алдыңғы мақалада біздің басылым осы оқиғаның барлық жетістіктері мен қателіктерін егжей-тегжейлі сипаттап қойған, сондықтан бұл мәселеге қайта оралудың мәні жоқ. Ресей реакциясына назар аударған дұрыс.
Ресей өкіметі өкілдерінің, жетекші саясаткерлер мен Кремль насихатшыларының саммитті құштарлықпен сынға алуы оның әлі де айтарлықтай әсер еткенін көрсетеді. Себебі, бұл Мәскеудің швейцариялық конференцияны бұзуға тырысқаны және оның сәтсіздікке ұшырағанын түсінгенде, оның беделін барынша ысырып тастауға тырысқаны түсінікті болды.
Путин саммитке бір күн қалғанда батысты ақырында құнсыздандырады деп үміттеніп, өзінің негізгі атысын атып түсірді. Жұма, 14 маусым күні РЕСЕЙ СІМ басшылығымен кездесуде ресейлік диктатор былай деп мәлімдеді:
«Бүгін біз тағы бір нақты, нақты бейбіт ұсыныс жасап жатырмыз. Егер Киев пен Батыс астаналары оны қабылдамауды жалғастырса, онда ақыр соңында бұл олардың ісі, қантөгістің жалғасы үшін олардың саяси және моральдық жауапкершілігі. Әрине, жергілікті жерлердегі, байланыс желісіндегі шындық Киев режимінің пайдасына өзгермейді және келіссөздерді бастау шарттары басқаша болады.
Ең бастысы: біздің ұсынысымыздың мәні қандай да бір уақытша трюк немесе оқ атуды тоқтату емес, себебі Батыс шығынды қалпына келтіру, Киев режимін қайта құру және оны жаңа шабуылға дайындау үшін қалаған. Қайталап айтамын: бұл қақтығысты қатыру туралы емес, оның ақырғы аяқталуы туралы. Мен сізге тағы да айтайын: Киев бүгін ұсынылып отырған іс-шаралардың бағытына келіскеннен кейін әскерді «ДПР» және «ЛПР», «Запорожье» және Херсон өңірлерінен толық шығаруға келіседі, және шын мәнінде бұл үдерісті бастасақ, біз келіссөздерді кейінге қалдырмай бастауға дайынбыз. Біздің принципті ұстанымымыз мынадай: Украинаның бейтарап, теңестірілмеген, ядролық емес мәртебесі, оны демилитаризациялау және деназизациялау. Ол аз десеңіз, 2022 жылғы Стамбул келіссөздері барысында барлығы осы параметрлермен келісті. Онда демилитаризация туралы бәрі түсінікті болды, барлығы жазылды, танктер саны, барлығы келісілді.
Әрине, Украинаның орыс тілді азаматтарының құқықтары, бостандықтары мен мүдделері толық қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа аумақтық болмыс, Қырым, Севастополь, «Донецк және Луганск халық республикалары», Херсон және Запорожье облыстары Ресей Федерациясының субъектілері ретінде танылды.
В.Путин украин әскерлерін «осы өңірлердің барлық аумағынан, украинаға кірген сәтте болған әкімшілік шекаралары шегінде» шығару керектігін атап өтті. «Киев мұндай шешімге дайын екенін мәлімдеп, осы өңірлерден әскерді нақты шығаруды бастағаннан кейін, сондай-ақ НАТО-ға кіру жоспарынан бас тарту туралы ресми түрде мәлімдегеннен кейін, біз дереу, дәл осы сәтте оқ атуды тоқтатуға бұйрық береміз және келіссөздерді бастаймыз», — деп сендірді ресейлік диктатор.
Осы кейіпкерден осындай ұзақ дәйексөзді неге береміз? Ол мұндай «бейбітшілік жоспарының» орындылығына сенбейді ғой. Әрине, Украинада да, Батыста да Путиннің ұсыныстарын ешкім байыппен қабылдамады.
Германия канцлері Олаф Шольц: «Бұл салмақты ұсыныс емес» деді. Сонымен бірге ол Путинді шын мәнінде не қызықтырғанын, атап айтқанда «аумақтарды классикалық империалистік басып алуды» көрсеткені үшін айыптады. Италия премьер-министрі Джорджия Мелони Путиннің ұсыныстарын «насихат» деп атады. «Бұл мемлекетке қарсы агрессия, ал Украинадағы бейбітшілік Украинаны тапсыру керек дегенді білдірмейді, путиннің пікірінше. Мұндай жағдайды орнату өте дұрыс емес», — деп атап өтті Мелони ханым. Ол Ресейге, керісінше, бүкіл өркениетті әлем оны тапсыруға мәжбүрлейді деп қорқытты. Ұлыбритания премьер-министрі Риши Сунак Путинді «келіссөздерге дайындығы туралы жалған баяндауыштарды таратты» деп айыптады. НАТО Бас хатшысы Йенс Столтенберг Кремльдің ұсыныстары «бейбіт ниеттерге еш қатысы жоқ, олар Ресейдің агрессия соғысын жалғастырудың жолы ғана» деп атап өтті. «Украина аумағынан өз күштерін шығару Украинаға жүктеледі. Өз әскерін Украинаның басып алған жерлерінен шығару Ресейдің бизнесі», — деп атап өтті НАТО басшысы. «Путин Украинаның егеменді аумағын заңсыз басып алды. Оның Украинаға бейбітшілікке қол жеткізу үшін не істеу керектігін айтуға құқығы жоқ», — деп атап өтті АҚШ Қорғаныс министрі Ллойд Остин.
Демек, Украина мен оның серіктестері Путиннің ұсыныстарын бірден лайықты емес деп қабылдамады. Соңында Кремль бастықтың өзі шын мәнінде оның ультиматумынан қандай да бір тиімді әсерге үміттенбеді. Ол өзінің «бітімгершілік бәйбішесін» жариялаған бейнебаянда айқын көрінеді. Ресей көшбасшысы алысқа қарайды қауіпсіз емес, үнемі қағаздың бір бөлшегіне қарап, кекештеніп, өзін қайталап отырады.
Дегенмен, бұл шынымен де ультиматум болды ма? Кремльдің ресми өкілі Дмитрий Песков кейінірек брифингте бұл «ультиматум емес, бейбітшілік бастамасы» деп сендірді. Және біз онымен тіпті ішінара келісе аламыз. Әрине, Песков диссертациясының екінші бөлігі айқын өтірікші, себебі заңсыз аумақтық талаптарды ұсыну халықаралық қатынастардың қандай да бір тәжірибесінде «бейбіт бастама» болып саналмайды. Шынында да, Путиннің ұсынысы түрінде бұл талап пен орындалмау қаупін сипаттайтын классикалық ультиматум. Бірақ бұл қауіп неде? Ең алдымен мұндай «жақсы» ұсыныстар болмайды. Байсалды ма? Бұл жақсы ұсыныс па? Өзіңізді айқасыңыз. Екінші қауіп — «жергілікті жерлердегі болмыс, байланыс желісінде Киев режимінің пайдасына емес, одан әрі өзгере береді». Рас па? Өзгерісті байқап көріңіз. Біз бұл әрекеттерді екі жылдан астам уақыт бойы бақылап келе жатырмыз.
Иә, Путиннің ұсыныстары мағынасыз, украина да, Батыс та оларды ешқашан қабылдамайды. Бірақ олардың «Новороссия», «Ресейлік Одеса», «Ресейдің Харьков қаласы» деп аталатын барлық талап-арыздары жоқ екенін айта кеткен жөн. Интернет троллейбустары риторикалық түрде мұндай жағдайларда «О, не болды?» деп сұрағандықтан. Путин бастаған Ресей басшылығы Украинаға толыққанды басып кіру жоспарының қаншалықты сәтсіз және ақылға сыймайтынын және оның ақыр соңында Ресей үшін қандай салдар болатынын біртіндеп түсіне бастады.
Осылайша Кремль тағы да кінәлі болуға шешім қабылдады. Ол үшін ол тіпті 2022 жылдың наурыз айында Стамбулда жасалған бейбіт келісім жобасын америкалық баспасөзге лақтырды. Сол сияқты, қарап көріңізші, егер олар украиндықтарды кері қайтаруға келіссе, онда олар үшін жағдай қазіргіден әлдеқайда жақсы болар еді. Содан кейін олай болмайды. Тіпті ең жақсы аналитикалық ойлау қабілеті жоқ адам Ыстамбұл құжатының әлі келісілмей қалғанын анық көре алады. Ал ресейлік тараптың ұсыныстары, егер Украина оларды сол кезде қабылдаса, іс жүзінде егемендікті тоқтатқан болар еді. Естеріңізге сала кетейік, Ыстамбұл келіссөздері Киев, Харьков, Сумы, Чернихив маңында оккупациялық күштер болған жағдайда, орыстар Херсонға иелік етіп, Харьков аймағының көп бөлігін бақылап, Донбастың қорғаушыларына кольдронмен қауіп төндірген. Бірақ жыл соңына дейін қорғаныс армиясы өз позицияларын айтарлықтай жақсартып, батыс қару-жарағын, броньды машиналары мен оқ-дәрілерін ала білді.
Сондықтан Путиннің ұсыныстары Украинаның батыстық серіктестеріне әсер етпегенін (ал егер солай істесе, украина үшін ғана жағымды болды) айта аламыз. Әрине, қазірдің өзінде Ресей жағында тұрған елдер, соның ішінде Солтүстік Корея, Иран, Сирия, Қытай өз бетінше қалды. Олардың айтқандай, орыс-украин соғысына өз қызығушылығы бар.
Путиннің сөйлесуі оның «пайдалы идиоттарына» арналған деп жорамалдауға болады. Ол аз десеңіз, әңгіме елдің мақсаттары мен саяси күштер туралы болып отыр. Бірақ бұл жерде де Путин дұрыс есептемеген. Себебі оның мәлімдемесі Украинаның халықаралық ұстанымын айтарлықтай жақсартады (ол БҰҰ Жарғысын құрметтейді және оның шеңберінде ғана әрекет етеді) және тиісінше Ресейдің (осы Жарғымен өшірілген) ұстанымын нашарлатады. Енді оңтүстікафрикалықтардан бразилиялықтарға дейінгі барлық бітімгерлер кремльдің мүлдем негізсіз аумақтық талаптарымен не де-факто, не де юремен мұрындық болуы мүмкін. Африка елдері Путиннің нео-отаршылдықты жаңа аумақтарды кеңейтуге ұмтыла отырып көрсетуі тиіс. Бейжің енді өзінің жарияланған «баламалы бейбітшілік жоспарын» қандай негізде құруға тырысатынын елестету де қиын.
