Осыдан екі жыл бұрын әлем украиндықтардың ұрыс алаңындағы «дүниенің екінші әскерін» жеңуіне сенді. Украина қарулы күштері агрессордың күшті шабуылын тоқтатып, оның таңдаулы бөлімшелерін жойып, соңғы ресейлік әскери техниканы сыныққа айналдырып, жоғалған аумақтарды қайтарып ала бастады. Бұл сенім Батыс елдерін Украинаға әскери көмекті жедел арттыруға мәжбүр етті. Ескі кеңестік техниканы ауыстыру үшін бізде 777 пулемет, Panzerhaubitze 2000, Gepard өздігінен жүретін зениттік зеңбіректер, аты аңызға айналған HIMARS бірнеше зымыран ұшыру қондырғылары болды, олардың жай айтылымы басып алушыларды суық тершеңдікке лақтырды…
Бірақ сенім – бұл эфемерлі нәрсе. Біздің жеңістеріміз Батыста бізге деген сенімнің артуына септігін созды. Бұл әсіресе жаңа Сталинградтың тағдыры деп болжанған керемет Харьков дөрекілігі мен Херсонды қантөгіссіз азат етуінен кейін ерекше байқалды.
Сол сияқты табыстың жетіспеушілігі сенімнің төмендеуіне әкелді. Өткен жылдың соңында, украиналық дөрекіліктің тоқтап қалғаны белгілі болғанда, батыстық аналитикалық платформалар, саяси форумдар, беделді басылымдар тезис жариялай бастады: Украина шабуылдаушы әлеуетін таусылды, сондықтан келіссөздерге қайта оралатын кез келді. Ал енді украиндықтарға қару берудің қажеті жоқ. Соңғы шара ретінде оны әлі алып жатпаған аумақтарды қорғау үшін ғана беру керек.
Әрине, НАТО-ға мүше мемлекеттер украинаның әскери келешегін тоқтату керек деген капитуляторлық пікірмен бөліспеді. Бұл тезистің ең үлкен қарсыластары, әрине, Балтық жағалауы мемлекеттері – Литва, Латвия және Эстония болды, олар үшін Украинаның әскери табыстары жанкүйер үшін қуаныш қана емес, демократияның жеңісі ғана емес, іс жүзінде аман қалу факторы болып табылады.
Латыш, литвалықтар мен эстондар орыс басқыншылығының келесі құрбаны болуы мүмкін екенін өткір сезінеді. Сондықтан олар Ресеймен шекараны белсенді түрде нығайтып, онда толыққанды қорғаныс желілерін тұрғызды (олар украиналықтарды қауіп төнген жағдайда жасағысы келмеді). Алайда бұл елдердің қауіпсіздігі Украинадағы соғыстың нәтижесіне тікелей байланысты. Олар Ресейдің Украинадағы жеңілісі олардың қауіпсіздігінің ең жақсы кепілі екенін түсіне отырып, украиндықтарға барынша өз қаруларын беруге тырысты. Ресей әскерлері өткен жылдың күзінде Киевтің қарсы шабуылын бастан кешіріп, ұрыс алаңындағы бастаманы қайтарып алған кезде, олардың өз қауіпсіздігі үшін қорқыныштары шарықтап кетті.
Әскери көмектің кешігуі, алдымен Еуроодақтан, содан кейін АҚШ-тан, Батыста Мәскеудің қақтығысты жеңе алатыны туралы белсенді әңгіме аясында оптимизмді қоспады. Әрине, егер саяси ойындар қару мен оқ-дәрі жеткізуде осындай кісі өліміне әкеліп соғуы мүмкін.
«Қазір Украина біз үшін бар факторға айналды», — деп ашық айтты ол британдық газетке берген түсініктемесінде. Financial Times Литва Парламентінің Сыртқы істер комитетінің төрағасы Зигимантас павильоны. Оның отандастары ықтимал орыс шабуылына мүлдем алаңдамайды. Сарапшылар Балтық жағалауының үш мемлекетін Владимир Путин арандатушылықты тұрақсыздандыру немесе тіпті тікелей әскери шабуыл жасау арқылы Солтүстік Атлант альянсының бірлігін тексеруге тырысатын аймақ ретінде қарастырып отыр. Бұл қорқыныш Дональд Трамптың осы жылдың қараша айында өткен президенттік сайлаудан кейін Ақ үйге оралу перспективасымен шиеленісе түседі. АҚШ-тың бұрынғы президенті наТО-ны ұзақ жылдар бойы ашық сынға алды, ал ақпан айында тіпті қорғаныс үшін жеткілікті ақша бермейтін елдерді қорғамайтынын, тіпті «Ресейді қалағанын жасауға ынталандыратынын» мәлімдеді.
Литва орыс әскерлері Калининград эксклавына апаратын Сувальки дәлізін басып алуға тырысады деп қауіптенуде. Ол үшін Ресей Беларусь аумағын көпіршік ретінде пайдалануы тиіс. Себебі, ол Украинаға солтүстіктен шабуыл жасағанда осылай істеді ғой. Ал Калининградқа дейінгі құрлық дәлізі арқылы үзілу украиналық ұқсастыққа – Қырымға құрлық дәлізіне ұқсас.
«Ұлы» Ресеймен (Литва тек ресейлік Калининград эксклавымен ғана шектеседі) тікелей шекарасы бар Эстония мен Латвияның аумақтары одан да қауіп төніп тұр. «Егер Ресей болашақта Украинада әскери табыстарға қол жеткізіп, НаТО-ның толық бөлінгенін көрсету үшін Трамптың төрағалығын пайдаланса, қорқынышты сценарий болар еді. Бұл үшін балтық жағалауы мемлекеттері өте қолайлы орын болып табылады», — деп түсіндірді ол. Financial Times Джанис Каучиниш, Латвияның ұлттық қауіпсіздік жөніндегі бұрынғы кеңесшісі және Сыртқы барлау қызметінің бұрынғы басшысы.
Сондықтан Балтық жағалауы мемлекеттері өздерінің қорғаныс әлеуетін қарқынды түрде көтеруде. Себебі, олар НАТО елдері, сондықтан Трамптың мәлімдемелеріне қарамастан, олар одақтастардың қолдауына үміттенуі мүмкін. «Өсіп келе жатқан алаңдаушылықпен қатар, Балтық жағалауы мемлекеттері НАТО-ға мүшелігіне байланысты бұрынғыдан да қауіпсіз деген мағына бар. Бұл парадокс», — деп мойындайды Литва Премьер-Министрі Ингрида Шимоныте. СенсацияӨткен жылы көршілес мемлекеттер – Финляндия мен Швеция альянсына кіргеннен бері қауіпсіздік күшейе берді. Осылайша Балтық теңізі «НАТО-ның ішкі көліне» айналды. Ал Ресей онда барлық жақтан қыспаққа алынды.
Соңғы айларда ресейлік диктатор Путин НАТО елдеріне шабуыл жасауға ниеті жоқ екенін бірнеше рет мәлімдеген болатын (дегенмен ол бір кездері Украина туралы осындай сендірулер берген болатын). Ал 7 мамырда өзінің инаугурациялық сөзінде ол тіпті Батысты дос болуға шақырып, ескі қайғы-қасіреттерді ұмытып кетеді. Бірақ мұндай мәлімдемелер Альянстың шекаралас елдерінің қырағылығына кедергі келтірмейді.
Балтық жағалауы мемлекеттерінің қауіпсіздік қызметінің қызметкерлері барлық ресейлік қозғалыстарды мұқият қадағалап отырады. Олар ресейлік қауіп-қатерді бағалау үшін стандартты модельді қолданады , оның ниеті, әскери мүмкіндіктері, мүмкіндіктері бар ма. Балтық жағалауы мемлекеттері шабуыл жасап, «тарихи аумақтарды бақылауға алу» ниеті КСРО ыдыраған сәттен бастап Мәскеудің әрдайым қастерлегенін біледі. Әрине, Украинадағы барлық әскери ресурстардың шоғырлануына байланысты Ресей жақын арада НАТО-ға шабуыл жасауға әскери мүмкіндігі болмайды. Бірақ Кремль міндетті түрде дұрыс сәт күтеді.
Ресейдің өткен жылы ашылған әскери реформа жоспарлары әскер санын екі есеге арттыруға, Балтық өңірі маңында орналасқан Ленинград әскери ауданын құруға, 2026 жылға қарай танктер мен броньды машиналардың айтарлықтай өсуімен 40 мыңға жуық әскер құруға шақырады.
Қорғаныс шығындары ЖІӨ-нің шамамен 6-7%-ын құраса, Ресейдің қорғаныс өнеркәсібі жылдамдатылуда, ол қазірдің өзінде жылына төрт миллионға дейін артиллериялық снарядтарды, сондай-ақ жүздеген танктер мен броньды машиналарды шығаруға қабілетті. Иә, бұл негізінен төмен технологиялық соғысқа арналған төмен технологиялық жабдықтар, ал қазір ресейлік зауыттар көлемі жағынан батыстықтардан айтарлықтай озып келеді. Ал соғыс экономикасына көшу арқылы Кремльге кері бұрылу өте қиын болады.
Сондықтан соңғы айларда алдағы онжылдықта ресейлік шабуылдың мүмкін болатыны туралы дабыл тек Балтық жағалауынан ғана емес, Батыс Еуропа астаналарынан – Берлиннен, Парижден, Лондоннан да келіп түсті. Сондықтан НАТО елдері Трамп талап еткендей (бірақ оның кесірінен емес, ресейлік агрессивтілік салдарынан) алдағы бірнеше жылда қорғаныс шығындарын ЖІӨ-нің кем дегенде 3%-ына дейін арттыруға ниетті, бұл Альянстың екі пайыздық талабынан едәуір жоғары.
Соңында Ресей осы жылы майданда қандай да бір табыстарға қол жеткізгеніне қарамастан, Украинаны қатты таң қалдырды. Украина Қарулы Күштері ақш-тан қару-жарақ пен оқ-дәрімен қуатты көмек алды, бұл әскери тепе-теңдікті теңестіруге мүмкіндік береді. Ал Украинаға F-16 мультиролиттік жойғыштарының келуімен тіпті әуеден артықшылық алу мүмкіндігі пайда болады, демек, қарсы шабуылға ұшырайды.
Алайда Украина батыс одақтастарының күшті қолдауымен ресейлік агрессияны тежей алса да, тіпті қарсы шабуыл жасаса да, Балтық жағалауы мемлекеттері демалмауға тиіс. Мәскеудің гибридті соғыстар жүргізе алатындығы бәріне түсінікті болды, ол кибершабуылдардан бастап жергілікті орыс тілді қауымдастықтарды үгіттеуге дейінгі түрлі тұрақсыздандыратын шабуылдарды пайдалана алады. Бұл азшылықтар Эстония мен Латвия халқының төрттен бір бөлігін құрайды. Ең бастысы, олар Кремльдің насихатына өте бейім. Олардың ресейлік кек алуға деген ұмтылысын түсіну үшін Эстония мен Латвияның орыс тілді тұрғындарының форумдарына баруға тура келеді.
Ал Путин қазіргі уақытта Украинаға төтеп бере алмағанымен, қазірдің өзінде Солтүстік Атлант альянсына дауласып, оны бөлшектеп, Батысты бағындыра алатын ресейлік көшбасшы болуды армандайды.
