Ресей-Украина соғысының шиеленісуі жағдайында Ресей мен Еуропа арасындағы қарым-қатынаста үнемі тереңірек үзілу байқалады. Бұл ретте «Ресей-Қытай стратегиялық серіктестігі» тереңдей түсуде. Бірақ бұл шын мәнінде «серіктестік» болып табыла ма, себебі бұл термин тараптардың тепе-теңдігін білдіреді?
Осылайша, Вашингтон мен Брюссель салған санкциялар өте жиі тиімсіз жұмыс істейді, не олардың ойластырылмағандығынан, не жүзеге асырудың ұқыпсыздығынан, не Батыстың жазалау шараларын бұзушыларды жазалауға құлықсыздығынан. Бірақ бұл ретте Мәскеудің Бейжіңге тез өсіп келе жатқан тәуелділік құнымен агрессиясы үшін өзін қалай жазалайтынын байқамауға болмайды. Шын мәнісінде вассалдың бағыныштылығы туралы айтуға болады.
Ресей Президенті Путиннің 2022 жылдың ақпан айының бірінші жартысындағы Олимпиадаға Қытайға сапарын есіңізде сақтаңыздар ма? Сауатты дереккөздерден кремльдің бастықтары ҚХР төрағасы Си Цзиньпинге Бейжің Олимпиадасының салтанатты жабылуына дейін, яғни 20 ақпанға дейін Украинаға толыққанды басып кіруді бастамауға уәде бергені белгілі болды. Сондықтан ресейлік танкілер шекарадан өтеді деп күтудің пайдасы болмады, мысалы, 16 ақпанда батыс барлауы болжағандай. Президент Володимыр Зеленский украиналықтарға шабуылдың ешқашан болмағанына қуанып, Бірлік күнін таныстырып, отандастарын «Мамыр барымтасына» шақырғанына қуанышты болды. Сол кездегі Мәскеудің Бейжіңге қаншалықты тәуелді болғанын білетіндер үшін, егер басып кіру басталса, онда ол тек 20 ғ-дың 20-жылдарынан кейін ғана болатыны анық болды.
Біз қазір Франция президенті Эммануэль Макронды «Путиннің жеңіске жетуіне жол бермеу» мақсатында Украинаға батыстық әскери контингенттерді жіберу мүмкіндігін жариялаған алғашқы батыс көшбасшысы ретінде сүйіспеншілікпен және құрметпен айтып отырмыз. Сол кездің өзінде толыққанды басып кіруден бірнеше күн бұрын күнделікті «Пікір» газетіне сұхбат бере отырып, француз көшбасшысы да бірінші болып: «Ресей (…) шын мәнінде Қытайға вассалдың қандай да бір түрінде болады».
Нәтижесінде Мәскеудің Бейжіңге тәуелділігі тек өсті. «Қытаймен тепе-теңсіздікті Ресей әдепкі бойынша таңдады, Украинаға қарулы араласқаннан кейін халықаралық аренада оқшауланып, оны өзінің қуатты және қатал шығыс көршісіне тәуелділікті арттыру құнымен жүзеге асырды», – деп жазады Франко-Ресей ғылыми-зерттеу орталығының директоры Рено Дубьен.
Бұл тәуелділік Қырымды аннексиялағаннан кейін 2014 жылдың наурыз айында, Ресей G8 тобынан шығарылып, оған алғашқы санкциялар енгізілгеннен кейін өсе бастады. Батысқа қарағанда Пекин Ресейдегі ішкі әлеуметтік-саяси жағдайға ешқашан алаңдамады, ол ондағы авторитарлық және тоталитарлық үрдістердің өсуінен мүлдем алаңдамады, керісінше. Сондай-ақ Пекинді Кремльдің өзінің императорлық амбицияларын қанағаттандыруға бағытталған агрессивті, реваншистік жоспарлары алаңдатпады, себебі олар Аспан империясының экономикалық өсуіне кедергі келтіретін шектен тыс геосаяси тәртіпсіздіктерсіз жүзеге асырылды.
Соңғы жылдары екі жақты ресей-қытай саудасы айтарлықтай өсті: 2016 жылы $63,7 млрд-тан 2022 жылы $190 млрд-қа дейін және 2023 жылы рекордтық $240 млрд жетті. Қазір Қытай Ресейдің бірінші сауда серіктесі болды, ол 2022 жылға дейін көш бастап келе жатқан және ағымдағы жылы сауда $100 млрд-тан төмен болады деп күтілуде. Ал «Үлкен жетілік» елдері ресейлік мұнайды импорттауды ресми түрде тоқтатқанымен, Қытай өз сатып алуларын екі есеге арттырды, сондықтан қазір Үндістанмен бірге Кремльге қаржы ағынын қолдауда шешуші рөл атқарады.
Бұл ретте ресейлік сыртқы сауда биржасының «долларсыздануы» байқалады. РЕСЕЙ Премьер-Министрі Михаил Мишустиннің айтуынша, ресейлік-қытайлық екі жақты сауданың 90%- ы қазірдің өзінде екі елдің валютасында төленеді. Ресей үкіметінің басшысы Қытайға екі рет барып қайтты, бұл ресейлік-қытайлық сауда серіктестігінің институционалдануының айғағы.
Екі ел арасындағы экономикалық интеграция банк секторын да қамтитын болады. Ресейдiң 30 кәсiпорны, олардың көпшiлiгi батыс санкцияларына жатады және трансшекаралық аударымдар үшiн SWIFT жүйесiнен шығарылған, қытайлықтарды пайдаланады CIPS (Трансшекаралық банкаралық төлем жүйесі). Тек 2022 жылдың өзінде қытайлық операторлардың қаржы секторындағы үлесі 4-ке өсті (олардың ішінде Қытай өнеркәсіптік және коммерциялық банкі, Қытай Банкі, Қытай құрылыс банкі және Қытай ауыл шаруашылығы банкі). Қытайлық автоөндірушілер батыс брендтерін ресейлік нарықтан тез ығыстырып жатыр, мысалы Рено және Фольксваген. Қазіргі уақытта қытайлықтар Қазірдің өзінде Ресейдегі автокөлік таратушылардың 46%-ын бақылап отыр және жергілікті автокөлік өндірісін кеңейтуде. Бұл сауда серпінін екі елдің үкіметтері ынталандырады – Мишустидің сапары2023 жылдың сәуір айының соңында Шанхай Ресейдегі барлық ірі топтар мен олигархиялық қауымдастықтар Шығыста серіктестер іздеп жатқанын растады.
Алайда Қытай Мәскеуді қару-жарақпен қамтамасыз етуден мүлдем бас тартады. Ең болмағанда ашық және тікелей. Алайда, батыс барлауы мен осинтер журналистерінің жүргізген тергеулерінің көптеген айғақтарынан белгілі болғандай, қытайлық өндірушілер Ресей армиясының жауынгерлік қабілетін арттыруға елеулі үлес қосады. АҚШ барлау органдары қақтығыстың бірінші жылында Ресей Гонконгта жұмыс істейтін ұйымдар арқылы жартылай өткізгіштердің көптеген жөнелтілімдерін импорттағанын хабарлайды. Ресей-Қытай шекарасы арқылы 12 млн-ға жуық қытай дрондары, сондай-ақ радиолокаторлар мен электрондық соғыс антенналарына арналған қосалқы бөлшектер тасымалданды. Шанхайдағы кәсіпорын ресейлік жауынгерлерге арналған 100 мың оқ өтпейтін кеудеше мен дулыға санын жеткізуге ықпал етті (өзбек ротасының делдалдығы арқылы). Бұдан басқа, 2023 жылы Қытайдың Ресейге керамика экспорты 70%-ға өсті… және Украинаға 60%-ға төмендеді.
Яғни, Ресей қытаймен жақындасудан ғана пайда көре ме? Бәрі де соншалықты қарапайым емес. Өйткені әр монетаның екі жағы бар. Ресей Қытайға газ экспортын едәуір ұлғайту және ең болмағанда еуропалық клиенттердің шығынын ішінара өтеу мақсатында «Сібір қуаты 2» газ құбырының құрылысына зор үміт артты. Владимир Путин мен РЕСЕЙ Премьер-Министрінің орынбасары Александр Новак қытайлық қажеттіліктерді ескере отырып, жобаның жақын арада жүзеге асырылатынына үміттеніп, оптимизм білдірді. Бұл Солтүстік-Шығыс Якутиядан Қытайға «Сібір қуаты» бірінші газ құбырымен жыл сайын жеткізілетін 38 млрд текше метрді толықтырар еді. Алайда бұл жоба бойынша келіссөздер өте жағымды жағдайда басталып, ақыр соңында иттерге кетті.
Сондықтан 2022 жылдың қыркүйегінде «Nord Stream» және «Nord Stream-2» газ құбырларының мойындалмаған диверсиясынан және дәстүрлі сатып алушылардың көп бөлігін басқа жеткізушілерге қайта бағдарлағаннан кейін еуропалық нарықтың негізгі бөлігін жоғалтқан «Газпром» компаниясының тағдырлы жобасы қытайлықтарға үлкен үміт сыйлады. Бірақ Бейжіңмен күрделі келіссөздер Мәскеудің көмірсутек саудасы саласындағы прагматикалық екіжақты қарым-қатынастар үшін ресей-қытай достығының маңыздылығын айқын бағалағанын растайды.
Ал бұл сиқырлы орыс-қытай идиллиясының бірден-бір белгісінен алыс. Қытайлық банктердің көпшілігі батыс нарықтарын жоғалтқысы келмейді, сондықтан олар батыстық санкцияларды сақтауға өте мұқият қарайды, сондықтан кейбір ресейлік компанияларға шот ашудан бас тартады. Ең алдымен, әрине, санкцияланған компаниялар туралы сөз болып отыр. Бірақ тек қана емес. Қытайлық банкирлер батыстың дүрбелеңіне тап болғаннан гөрі, қандай да бір шектеулерге ұшырамаса да, бірнеше ресейлік клиенттерден айрылып қалады.
Қытайлық электроника алпауыты Huawei соңғы кездері барған сайын түсініксіз жүрістер жасай бастады. Не өз өндірісіне Ресейге инвестиция салады, не кенеттен сол жерде өз бизнесін тоқтатып, жеткізілімдерді тоқтатады. Ол Ресеймен бірге мысық пен тышқан ойнап жүргендей.
Мәскеу Бейжіңді одан әрі тәкаппар ету мақсатында оны Арктикадағы екіжақты ынтымақтастыққа шақырды, ресей осы уақытқа дейін басқа да сыртқы геосаяси ойыншыларды жоққа шығарған аймақ. Сарапшылардың пайымдауынша, Қытай өзінің инвестициялық мүмкіндіктерінің теңдессіз жоғары болуына байланысты Ресейді осы салада алға итермелейді. Және біз Қытайдың Сібірге деген демографиялық қысымының артып келе жатқанын ұмытпауымыз керек, оны ресейлік БАҚ үнемі айтып отырады, және ол КСРО ыдырағаннан кейін бірден басталды.
Сонымен қатар, ресейліктер Қытайдан бірде-бір бағыныштылық оларға қауіп төндірмейді деген қасиетті аңқау айыптауда. Ал егер солай болса, ол, мысалы, Батысқа бағыныштылығы сияқты мүлдем қорқынышты емес. Путиннің ордаға жақында болған тарихи аллюзиясы есіңізде ме?
«Әрқашан да осылай болды. Сол уақытта не болғанын еске алайық, айталық, Александр Невский. Себебі, ол Ордаға барып, Орда хандарына садақ қағып, патшалық ету туралы белгі алды, атап айтқанда, ең алдымен Батыстың басып кіруіне тиімді қарсы тұру мақсатында. Неге? Өйткені Орда өзін мінсіз, қатыгездікпен ұстанды, бірақ олар ең бастысы – батыс жаулап алушылары талап еткен тілімізге, салт-дәстүрімізге, мәдениетімізге қол тигізбеді. Себебі, егер халықтың мәдениеті, салт-дәстүрі мен тарихы жойылып кетсе, онда халық бірте-бірте этнос ретінде жоғалып, көктемнің соңындағы қар сияқты ери бастайды», — деп атап өтті Ресей көшбасшысы.
Бұл тұрғыда ресейлік империалистік саясаттанушы Сергей Карагановты да атап өткен жөн, ол Ресей ешбір жағдайда Бейжіңге ұшырау қаупін төндірмейді деп сендірді, себебі оның «басқа мәдени кодексі» бар. Және бұл оны «басқа өркениеттік аффекттерге қол сұғылмайтын» етеді деп болжануда. Орыс фашизмінің бұл идеологы вилли-нилли орыс мәдениетінің еуропалық сипатына ерекше назар аударады. Бірақ бұл оның және оның жақтастарының Батыспен арадағы үзілісті және Шығыспен барынша жақындасуын геосаяси басымдық ретінде ұсынуына кедергі келтірмейді.
Пекиннің қанағаттанатынына сенімдімінРесейдегі жағдай Невскийдің қол астындағыдай болар еді. Олар өз тілі мен мәдениетін дамытсын, өйткені олар уақытында құрмет көрсетіп, сюзеренге қарсы бүлік шығармай, батысты уақыт өте келе тістеп отырсын. Бұл, шын мәнінде, вассалда.
