Мәскеу маңындағы іскерлік-концерт кешеніндегі шабуыл Крокус-Сити-холл құрбандар саны бойынша 2002 жылы Дубровка театрына шабуыл жасағаннан бергі Ресейдегі ең ірі террористік акт болып табылады. Атыс жұма күні кешке, 22 наурызда өтіп, содан бері жаңа денелер табылды. Зардап шеккендердің саны қазірдің өзінде 100-ден асты, 100-ден астамы жарақат алды. Сол түні Ресейдің Тергеу комитеті «лаңкестік» ҚК-нің 205-бабы бойынша істі ашты. Келесі күні ФСБ басшысы Александр Бортников Владимир Путинге қауіпсіздік қызметінің шабуылға қатысы бар деп күдіктенген 11 адамды, оның ішінде 4 тікелей шабуылдаушыны ұстағанын хабарлады.
Атудан кейін аз уақыт өткен соң Крокус-Сити-холл шабуыл үшін жауапкершілікті Ресейде тыйым салынған «Ислам мемлекеті» террористік ұйымы талап етті. Мәлімдемені өзінің әлеуметтік желілерінде ИМ-ге жақын орналасқан «Амак» агенттігі жариялады. Оның түпнұсқалығын американдық газет растады The New York Times. Алайда орыстар бұл есептерді жалған деп санайды, себебі насихатшы және телеарна басшысы тікелей мәлімдегендей РТ Ортаққорда бұған дейін маргарита Симонян бар. ИМ коммюникесінде топ ұзақ жылдар бойы қолданбаған үлгіні қолданған деген ұсыныс айтылды. Жалпы Кремльдің хабары ИМ-нің Ресейге қарсы ұзақ уақыт бойы белсенді күрес жүргізбеуінде, ал американдықтардың мәлімдемелері украиналық операцияны жалған ту астында жасырудың жолы ғана.
Бұл нұсқа ФСБ жинаған дәлелдермен қолдауы тиіс. Сенбі күні, 23 наурыз күні қызмет Мәскеу маңындағы шабуылға қатысы бар деген күдікпен Украинамен шекара маңындағы Брянск облысында 4 содырдың ұсталғанын хабарлады. Тергеу комитетінің хабарлауынша, олар Украинамен шекарадан өтуді жоспарлап отыр. Алайда, оның кемшілігі мынада: белорустық серіктестер болжалды лаңкестердің біршама басқа бағытта жүріп жатқанын хабарлай білді, ал беларусьтік КГБ олардың Беларуське кіруіне мүмкіндік бермеді.
Кінәлілер, өздеріңіз білетіндей, жоғарғы жағында
Кремль мен Ресей насихаты қандай да бір дәлсіздіктерді елемейді. Себебі, бір жағынан, ФСБ шабуыл мұқият дайындалғанын, қару-жарақты кэшке алдын ала жеткізгенін, ал шабуылдаушылардың винтовкалық дайындықтан өткенін және, мүмкін, кішігірім құрама құрамында жауынгерлік тәжірибесі болуы керектігін мәлімдейді. Акция барысында олар кәсіби түрде көшіп келді, өрт секторларын бөгеп тастаған жоқ және қысқаша атып түсірді, себебі біз «Известия» газетінен білеміз. Бұдан басқа, жыртқыштар Ресей гвардиясы дауылға ұшырамас бұрын өлтірілген жерден тез шығып кетеді.
Маргарита Симонян, екінші жағынан, екі ұсталған адамнан жауап алу жазбаларын жариялады. Солардың бірі шабуыл жасағаны үшін жарты миллион е жуық уәде бергенін мойындады. Сондай-ақ, ол уағыздаушының сөйлеген сөздерін тыңдау арқылы оған дайындалып жатқанын қосты. Жеделхат. Көктерек сияқты қорқытып, тартысқа түсіп, адам ешбір жағдайда өзіне сенімді содырларға ұқсамайды Крокус-Сити-холл. Симонян жорамалдаған екінші адам Брянск облысындағы орманнан қанды бетпен шығарылды. Адам орысша сөйлей алмады, сондықтан тәжікшеден аудармашы арқылы жауап алуға тура келді. Қамауда ұстауды шешен ахмат бөлімшесінің, Рамзан Қадыровтың «TikTok» әскерінің әскери қызметшілері жүргізіп, Украинадағы жалған майдан басқыншылары туралы бейнероликтер сахнаға шығарды.
Украина ізін басынан бастап үгіт-насихат бақтары, пікір білдірушілер мен саясаткерлер құрды. Ресейдің Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының қазіргі орынбасары Дмитрий Медведев және Ресейдегі либералды бетбұрысқа деген бұрынғы батыстық үміт өте тез әрекет етті. «Террористер жауап ретінде террорды ғана түсінеді. Егер зорлық-зомбылыққа күшпен жауап берілмесе, ал өлімге лаңкестерді ату және олардың отбасыларына қарсы сөгіс беру арқылы жауап берілмесе, бірде-бір сот пен тергеу көмектеспейді», — деп жазды ол жұма күні өзінің әлеуметтік желілерінде. Федерация Кеңесінің Қорғаныс және қауіпсіздік жөніндегі комитетінің өкілі Виктор Бондарев өз кезегінде «не болды» деген сенім білдірді. Крокус сити-холлы, Украина тарапынан лаңкестік пен диверсия актісі болды». Ал «Газпром-Медиа» холдингіне тиесілі телеарна бұрмаланған бейнеролик көрсетті, онда сол кезде Украина Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің хатшысы Олексий Данилов украиналық тараптың шабуылдың артында қалғанын растады. Кейінірек тәуелсіз «Медуза» порталы Даниловқа қатысты сөздерді анықтады: «Бүгін Мәскеуде көңілді, менің ойымша, бұл көңілді. Олар үшін осындай көңілді жиі ұйымдастыратынымызға сенемін», — деді ол емес, әскери барлау бастығы Кырыло Буданов. Ал лаңкестік шабуыл болған күні емес, бір апта бұрын берген сұхбатында.
Алайда украиналық тарап мұны көбірек жоққа шығарса, Путин режимінің көзінше ол өз кінәсін растайды. Болжам бойынша, УкраинаДТО Мәскеу маңындағы лаңкестік шабуылға қатысын жоққа шығаруға асығады. Президент кеңсесі басшысының кеңесшісі Михайло Подоляк Украинаның Ресеймен соғысып жатқанын, бірақ Кремльден айырмашылығы террористік әдістерге жүгінбейтінін нық мәлімдеген. Украина сыртқы істер министрлігі мен Ресейдегі Бас барлау басқармасының Украина барлау қызметінің мәлімдемелері «үстелге соғылып, қайшы секірмелі болады» синдромының идеалды көрінісі ретінде бағаланды. Бұдан басқа орыстар украин-англосаксондық байламға сенеді. Сондықтан АҚШ-тың Ресейдегі елшілігінің 8 наурызда Мәскеуде ИМ-мен байланысқан экстремистердің ықтимал шабуылдары туралы ескертуі Кремль тарапынан назардан тыс қалмады. Ал 19 наурызда Путин оларды американдық «арандатушылық» және «бопсалау» деп атады. Қазір жүзден астам ресейлік азамат шабуылдың құрбаны болғандықтан, ол өзінің салғырттығына мойынсұнбайды. Сол себепті, шабуылдан кейінгі түні Ресей телевизиясының «Бірінші арнасы» АҚШ шенеуніктері жоспарланған шабуылдың егжей-тегжейін біліп, бірақ оларды ресейліктермен бөлісе алмады деген ұсыныс айтты.
Кінәлілер тағайындалды
Сенбі күні түстен кейін, ұзақ уақыт тыныштық орнағаннан кейін Путин ақырында еденге шықты. Бес минуттық сөзінде ол Мәскеу маңындағы террорлық актінің 4 ұсталған және күдікті қатысушылары Украина жағына қашып бара жатқанын мойындады, онда олар үшін шекаралық өткел дайындалды. Ол қызметтер операцияның барлық схемасын, атап айтқанда, қолдаушы тараптан пысықтайтынын хабарлады. Шабуылдаушылардың қашып кетуіне ықпал еткен және қаруды алдын ала дайындалған кэштерге жеткізген адамдар анықталады. «Қазірдің өзінде жоспарланған террорлық актімен ғана емес, бейбіт тұрғындар мен қорғаныссыз адамдарды жаппай өлтірумен бетпе-бет келіп отырғанымыз анық. […] Қылмыскерлер бір кездері алып жатқан аумақтарда массагет жасаған нацистер сияқты азаматтарымызды, балаларымызды қырғынға ұшыратып, нүктелі-бос диапазонда атуға аттанды. Олар қорқытудың қанды актісін жасауды жоспарлап отыр», — деді В.Путин. Осы сөздерден кейін ФСБ тергеуінің нәтижесіне күмән жоқ.
Себебі, Ресейде кінәлілер онда табылмай, тағайындалды деген норма бар ғой. Бірнеше саяси қастандық немесе лаңкестік шабуыл кезінде болғандай. 2015 жылы Ресей оппозициясының көшбасшысы Борис Немцов Кремльден тыс жерде дерлік атылды. Қауіпсіздік қызметтері Путиннің жеке жауын өлтіргенін мойындай алмады, сондықтан кінә шешендерге қойылды. Маңыздырақ аналогия, дегенмен, 1999 жыл сияқты. Ол кезде Путин жас және аз танымал премьер-министр ретінде әлеуметтік легитимділікті қажет етті. Орыстардың жүрегін жаулап алу үшін ол екінші шешен соғысын арандатуды ұйғарды. Ол үшін оған себеп керек болды, бірақ мәселе шешендердің сол кездегі мұндай себепті ұсынбағандығында болды. Осылайша, Федералдық қауіпсіздік қызметі (ФСБ) бизнеске түсіп, Ресейдің үш қаласында, соның ішінде Мәскеуде де тұрғын үйлерді үркітіп жіберді. Шешен содырлар шабуыл жасағаны үшін кінәлі болды.
Бұл схема ресейлік оппозиция мен украиналық арнайы қызметтердің назарын аударады. «Бұл Путиннің арнайы қызметтерін қасақана арандату […] Кремль тирі өз азаматтарына қарсы осындай қылмыстардан өз мансабын бастады және т.б. [засобами] Оны жалғастырғысы келеді», — делінген Бас барлау басқармасының ресми өкілі Андрей Юсовтың мәлімдемесінде. Михайло Подоляк ресейлік арнайы қызметтердің жергілікті жерлердегі жұмысы барысында былай деп айқын көрсетті: «Мәскеу облысындағы оқиғалар әскери насихаттың белең алуына, жедел милитаризацияға, кең жұмылдыруға және ақырында соғыстың өршуіне септігін тигізетініне күмән жоқ. Және [вони] Сондай-ақ Украинадағы азаматтық объектілерге жасалған шабуылдарды ақтауға арналған». Еркін Ресей форумы Кремль билігі 2022 жылдың қыркүйегінде ресейліктер соншалықты қорқатын жұмылдыруды ақтауға тырысуы мүмкін деген мәлімдеме жасады. «Бұл ресейлік қоғамды Украинамен соғысқа жұмылдыру режимінің бірден-бір ерекше операциясы», — деп қорытындылады форум сарапшылары. Украинаға жан-жақты басып кіргеннен кейін алғаш рет Ресей Федерациясы Президентінің баспасөз қызметінің басшысы Дмитрий Песков арнайы операцияны лаңкестік шабуыл жасалған күні соғыс деп атағаны кездейсоқ емес пе?
Қолданатын қасірет
Бүгінгі басты мәселе – төңкерісті кім оркестрлегені және жүзеге асырғаны емес, себебі Кремльде алдын ала жауаптар бар сияқты. Путин режимі осы қауіпсіздік дағдарысын қалай және қандай мақсатта пайдаланады деген сұрақ туындайды. Бәлкім, бірнеше зардап шегушілер болуы әбден мүмкін. Олардың қатарында Кремльдің, Ресей жұртшылығының, сондай-ақ Украинаның немесе Ресей кезекті шиеленісті жүзеге асыруға ниетті кез келген басқа елдің сыншылары бар. Президенттік сайлаудың теңдессіз нәтижесі Путинге саяси жүйенің нео тоталитарлық бұрылысына жасыл жарық береді. Мемлекет жаулары – Украина, Киев жағындағы ресейлік корпустың жауынгерлері, сондай-ақ негізінен қуғын-сүргінге ұшыраған ресейлік оппозиция қолдаған лаңкестік шабуыл саяси қуғын-сүргінге ұшыраған бұрандаларды қатайту үшін ыңғайлы сылтау болуы мүмкін. Ал егер украиндықтар дұрыс болса және Путин а-ға дайындалып жатсаодан әрі өрши түседі, басқа жұмылдырусыз болмайды. Алайда бұл жұмылдыру орыс қоғамында қарсылық тудырады. Егер аса қажет болса, Путин ел ішінде немесе жекелеген өңірлерде соғыс жағдайын енгізу арқылы да осындай қадам жасау туралы шешім қабылдауы мүмкін. Айтпақшы, лаңкестік шабуыл ту төңірегінде біріктіруші әсер жасап қана қоймай, Ресей үкіметінің агрессивті саясатының өсіп келе жатқан құнын бүркемелеуде. Кремльдің экономикалық азып-тозуын жасыруы, әлеуметтік компонент есебінен қару-жарақ шығындарының орасан зор өсуі, ресейдің Қытайдың кіші серіктесі, Үндістанның, тіпті Иранның клиенті рөліне дейін қысқаруы қиындай түсуде.
Поляк тілінен аударылған
Мәтін польшалық журналмен ынтымақтастық жобасы аясында жарияланды Нова-Еуропа Всходния.
Мақаланың бастапқы тақырыбы: Росжа ни огледа сиę на факти
