1823 жылы 2 желтоқсанда АҚШ Конгресінің рострумынан сол кездегі Америка президенті Джеймс Монро конгрессмендерге өзінің жетінші үндеуін жасады. Өз сөзінде Мемлекеттік хатшы Джон Куинси Адамстың ұсынысымен ол сол заманның әлемдік геосаясатында екі саяси саланың: Еуропада (осы «Ескі әлем»)) және Америка құрлығында (оның солтүстік және оңтүстік бөліктерінде де) өмір сүріп жатқанын мәлімдеді.
Бұл екі әлем, президент айқындағандай, ішкі істерге араласпау («араласпау») принципін енгізуі тиіс (АҚШ жағдайында, Еуропалық істерде, Еуропа жағдайында, американдық істерде). Осыны ескере отырып, Монро Батыс жарты шардағы барлық отаршылдық науқандарды тоқтату қажеттігіне де үндеу тастады («отарлаудан бас тарту»).
Оны ұсынған президенттің атымен аталған доктринадан американдық мүдделердің пайдасы айқын көрінді: бұрынғы мегаполистен тек төрт ғасыр бұрын ғана тәуелсіздігіне қол жеткізген мемлекет өзін одан әрі мүмкін болатын қол сұғушылықтардан қорғап қалды.
Ал Еуропа мемлекеттерінің істің жай-күйіне қандай да бір ықпал етуге тыйым салуы, Атап айтқанда, Орталық және Оңтүстік Америкада Испан және Португалия империяларының күлінде пайда бола бастаған мемлекеттерді қорғап қана қоймай, аймақта үстемдік еткен жаңа күштер үшін вакуум құрды, олардың арасында келесі онжылдықтарда сол жерде көшбасшы бола алған АҚШ болды , әрине, бір мезгілде соғыстың сәтті үйлесімі салдарынан (1846-1848 жылдары Мексикамен бірге). дипломатия (1846 жылғы Орегон шарты) және ашық аумақ саудасы (мысалы, 1867 жылы Аляска үстіндегі Ресей империясымен).
Тұтастай алғанда, XX ғасырдың басына дейін АҚШ-тың оқшаулануы көп жағдайда ақталды – ішкі ас үйде мұны жасау жеткілікті болды, тіпті сол Жабайы Батыстың кеңдігін игеру әлі де кәсіп болды. Ал одан кейін құлдықты ресми түрде жойған 1860-жылдардағы Азамат соғысы болды, бірақ көптеген ондаған жылдар бойы (және шынымды айтсам, 100 жылдан астам уақыт бойы) осы құбылыспен тығыз байланысты нәсілшілдік тақырыбы еш жерде, әсіресе оңтүстік штаттарда жоғалып кеткен жоқ.
Монроның жеңіл қолымен оның доктринасы жалпы американдық саяси және қоғамдық дискурстың арасында тіпті қашан да басым болды, XIX ғасырдың соңғы ширегінде Еуропада бір-біріне дұшпандықпен қарайтын екі әскери-саяси блок: үштік альянс (Германия, Австрия-Венгрия және Италия) және Антанта – ғасырлар бойғы жаулардан (Ұлыбритания, Франция) құралғаны анықталды (айтпақшы, XVIII ғасырда өзара және Еуропадан тыс жерлерде — американдықтар арасында күресе алды). континент) және Ресей империясы).
Неге олай болуы керек еді ғой: ықтимал қарсы жақтар шын мәнінде Жердің батыс жарты шарына қол сұға алмады – жоспарлар ықпал ету салаларын, ең алдымен Еуропаның өзінде, сондай-ақ Африка мен Азиядағы сол еуропалық мемлекеттердің отаршылдық иеліктерінде қайта бөлуді қамтыды.
Сондықтан Еуропада Ұлы Отан соғысының басталуымен Вашингтон әскери-саяси саладағы жақсы ескі бейтараптықты ұстануға тырысты, дегенмен американдық қаржы үйірмелерінің Антанта державаларына қару-жарақ, әскери техника, азық-түлік және отынның аса маңызды жеткізушілері болуына ештеңе кедергі келтірмеді.
Соған қарамастан АҚШ-та оқшаулану ресми түрде 1915 жылы 7 мамырда британдық лайнерде суға батқан 100 американ жолаушысы (барлығы 1198-ден) қайтыс болғаннан кейін де сақталды Лузитания Ирландия жағалауындағы неміс торпедасынан. Қайғылы оқиғаның өзі американдықтардың соғысқа дайындығына барынша үлес қосуды мақсат еткен АҚШ-тағы дайындық қозғалысын туғызғанымен, ол әлі күнге дейін жалғасып, барған сайын сталактитке жетіп, траншеялардағы шексіз позициялық текетіреске айналды.
Алайда Германия империясының Атлант мұхитына деген тәбеті өсті. Ал соңғы, бірақ ең болмағанда, оларды АҚШ-тың бейтараптығы отынмен қамтамасыз етті, ол бір жерде тіпті әлсіздік ретінде қабылдана бастады. Неміс дипломатиясы көршілес Мексиканы АҚШ-қа қарсы жиі айналдыра бастады, оны XIX ғасырда оңтүстік мемлекеттерді «алған» қайтып оралу үшін соғыс бастауға ынталандырды (о, бұл экскурсиялар әлемдік геосаясаттағы «тарихи жерлер» тақырыбына ештеңе еске түсірмейді?!).
Ақш-Мексика жаңа соғысы болған жағдайда АҚШ өзінің оңтүстік шекарасындағы қиыншылықтарды еңсере отырып, еуропалық операциялар театрына қайта қосылуын жалғастыра беруі әбден мүмкін. Сондықтан Германия империясының сыртқы істер министрі Артур Циммерманнның 1917 жылғы 19 қаңтардағы Германияның АҚШ-тағы Елшісіне жолдаған құпия жеделхатында АҚШ-қа қарсы бірлескен әскери одақ құру мүмкіндігіне қатысты мексикалық тараппен тағы да қарым-қатынас жасау туралы ұсыныс айтылды.
Ал соңында Мексика немістің сұрауынан бас тартқанымен, ұстап алу«Циммерман жеделхатын» британ барлауы американдық тарапқа тапсырып, АҚШ-тың соғысқа кіруінің тікелей себебіне айналды (себебі, Америка аумағына қол сұғудың ашық әрекеті).
1917 жылы 2 сәуірде президент Вудро Вильсон Конгреске соғыс жариялауға үндеу тастады, ал 6 сәуірде АҚШ Германия империясымен соғыста болды. Алайда АҚШ ресми түрде теңестірілмеген күйінде қалуын жалғастырды, дегенмен ол Антанта жағында соғысты. Соңында американ әскерилерінің пайда болуы Антанта одақтастарының пайдасына таразыдан едәуір асып түсті және олардың дүниежүзілік соғыста жеңіске жетуге ықпал етті. Ал АҚШ соғыстан кейінгі әлемді жайластыруға тікелей қатысты – 1918 жылдың қаңтарында Вильсон Конгресте сөйлеген сөзінде өзінің он төрт тармақтың негізін құраған жаһандық тәртіп туралы өз көзқарасын ұсынды. Ал 1921 жылдың күзі мен 1922 жылдың қысында Америка астанасы халықаралық әскери-теңіз конференциясының орнына айналды, онда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан жағдайды ескере отырып, қару-жарақты шектеу және Қиыр Шығыс пен Тынық мұхит алабы проблемаларын шешу мәселесі талқыланды.
Ал Ұлы Отан соғысынан кейін АҚШ-тың саяси ықпалын нығайтуға барлық мүмкіндігі болғанымен, әсіресе экономикалық салада басқа әлеммен қарым-қатынас біршама интеграцияланғандықтан (1929 жылғы әлемдік экономикалық дағдарыс мысал бола алады), дипломатиялық және милитаристік тұрғыдан АҚШ соғысқа дейінгі «оқшаулану» стратегиясына қайта оралды. Ал қалыптасуында АҚШ қосылған батыс демократиялары фашизм, ұлттық социализм және коммунизм қатерін төндіре бастаған кезде Вашингтон ішкі мәселелерге көбірек алаңдаушылық танытты. Әрине, Америка қоғамында Еуропада авторитарлық режимдердің де, демократиялық күштердің де симвөлизмдік жақтастары жеткілікті болды, бірақ билік ресми риторикада бейтарап болып қалды.
Бәлкім, Рим-Берлин-Токио осінің құрылуына алғашқы американдық реакция президент Франклин Рузвельттің 1937 жылы 5 қазанда агрессор ретінде халықаралық оқшауланғаны үшін үндеуі болған шығар. Алайда Вашингтон оларды әскери жолмен емес, тек экономикалық қысым арқылы ұстап тұруды ұсынды.
Мұндай қарсы шаралар жұмыс істемеді, екі жылдан кейін Екінші дүниежүзілік соғыс басталды, онда 1941 жылы АҚШ-тың белсенді қатысуы басталды. Біріншіден, 11 наурызда «Lend-Lease» заңына қол қоюмен, ол Ұлыбританияның қолдауынан басқа қазанға қарай КСРО-ға көмек көрсету үшін ұзартылды. Шілде айында Британ әскери-теңіз флотын қолдап, американ әскерлері Исландияға қонып, іргелес сулардағы Британия мен КСРО-ға әскери колонналарды неміс У-қайықтарының шабуылынан қорғағаны үшін жауапкершілікті өз мойнына алды. Ал 7 желтоқсанда жапон әуе-суасты флотының Маржан Харборға шабуылынан кейін АҚШ қатарынан екінші жаһандық әскери текетіреске тікелей кірді.
[1945жылғадейінамериканәскерилеріФранцияИталияТунисАлжирМароккоГерманияНидерландыБельгияжәнеЛюксембургсондай-ақТынықмұхитыменОңтүстік-ШығысАзиядағышайқастарғақатыстыСоңындаАҚШсоғыстанкейінгіәлемдіктәртіптіекіншіретұйымдастырғанжеңістідержаваларқатарындаболды–ТегерандасоданкейінЯлтадаақырындаПотсдамдаАҚШсондай-ақнегізгіоргандардысоныңішіндеБІРІККЕНҰлттарҰйымыныңштаб-пәтерінәлемдікбейбітшілікпенқауіпсіздіктісақтауменнығайтудыкөздегенжаһандықхалықаралықұйымды«реттеді»АлшынымдыайтсаміргетасынқалағаналғашқыжылдарданбастапБҰҰмұныкүштіңкүшіменжасады(қырғи-қабақсоғыстыңбасталуыеңалдыменАҚШпенКСРО-ныңсоңғыодақтастарыарасындаалКореядағысоғысбұғанмысалболаалады)тіптіОНЫҢАҚШ-тағықызметіфактісінескерсектеоларендіоқшаулануғақайтаоралаалмады
Әсіресе, Батыс Еуропаның демократиялық мемлекеттері экономикалық жағынан қолдау тапса, американдық «Маршалл жоспарына» сәйкес КСРО тарапынан қауіп төндіре бастады, ол екінші дүниежүзілік соғыс кезінде де күшейе бастады. Ал жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысының бірнеше онжылдықтарының ерекше белгісіне айналғанда, Егер Вашингтон мен Мәскеу арасындағы қарулану жарысы немесе НАТО-ның қауіпсіздік одақтары (де-факто АҚШ басқарған) мен КСРО басқарған Варшава пактісі арасындағы гибридті текетірес болмаса, онда Латын Америкасынан Азияға дейінгі әлемнің әр түкпіріндегі қарулы қақтығыстар мен төңкерістерге американдық немесе кеңестік әскерилердің (сондай-ақ кеңестік немесе америкалық тарап қолдаған әр түрлі «бүлікшілердің») тікелей немесе гибридті қатысуы.
Америка тарапы бұл текетіресте жеңіске жетіп, батыс әлемінің де-факто көшбасшысы мәртебесінен басқа КСРО-ға тәуелді бұрынғы мемлекеттердің немесе оның бұрынғы субъектілерінің (атап айтқанда, Ресейдің өзі) «демократияландырушы» рөліне ие болған жағдайда да солай болды. Өкінішке орай, батыс зиялылары панацея ретінде әлемдегі демократияның тамаша жеңісінің тезисін (ең болмағанда оның абсолютті көпшілігінде) қабылдап, помпалық түрде «тарихтың соңы» деп белгіледі.
Дегенмен, шын мәнінде тарих тек кезекті раундтан өтті, ал он жылдық «Буш аяқ» кейін американдықБелгілі болғандай, КСРО-ның, Ресей Федерациясының ізбасары, белгілі болғандай, демократиялық мемлекет бола алмады (себебі, басқа да көптеген посткеңестік республикалар, ал Украинаның бұл мәселедегі жолы түзу сызықты емес). Сондай-ақ Қытай, Иран… Сондай-ақ Солтүстік Корея, Сирия, Венесуэла… Дегенмен…
Бүгін АҚШ-тағы президенттік сайлау қарсаңында АҚШ-тың қазір өзіне қамқорлық жасағаны дұрыс деген риториканы естуге болады, себебі ішкі мәселелер жеткілікті. Ал Мексикамен шекара мәселесі ауыр. Ал заңсыз көшіп келушілер. Ал бизнеске көмек көрсету туралы не айтуға болады? Ал жұмыссыздық бойынша жәрдемақы туралы не айтуға болады? Ал жалпы әлеуметтік компонент туралы не айтуға болады? Тіпті Путин Карлсонға берген сұхбатында ресми Вашингтонның өз проблемалары жеткілікті екенін айтты!
Және, әрине, қақтығыстар не «ыстық» немесе әлеуеті бар, сізден мыңдаған шақырым қашықтықта тұрған жағдайда, халықаралық проблемаға көзді соқыр етіп айналдыру олжасы өте жоғары. Оны сайлаушыларға жеткізу өте оңай, олардың көбі оны міндетті түрде қолдайтын болады. Бірақ соғыстардың алдын алуға болатын болса, американдық жауынгерлерді кейіннен Батыс немесе Екінші майданға жіберу керек пе? Ал келесі «зұлымдық осі» жеңіліске ұшырауы тиіс әлемде ғана емес, Америка «қайтадан ұлы» бола ала ма? Ең болмағанда соған сенгім келеді.
