НаТО-ның жетекші елдерінен Украинаның жақын арада Альянсқа кіру мүмкіндігі туралы нақты сигналдар алғаннан кейін Украина билігі ресейлік екінші шабуыл болған жағдайда қауіпсіздік кепілдігі туралы жеке келісімдер жасасуға бағыт алды. Будапешттің ащы тәжірибесін үйреткен дипломаттарымыз жаңа тиімсіз меморандумдардың алдын алу үшін бар күшін жұмсады. Алайда, алғашқы қол қойылған келісімдерді талдау олардың Украинаны қорғаудың нақты кепілдіктері туралы айтпағанын көрсетеді.
НАТО-ның Вильнюстегі жалпы сәтсіз саммитінен кейін Украина дипломатиясы қиын жағдайға тап болды. Бір жағынан НАТО-ға нақты мүшелік перспективасы белгісіз мерзімге кейінге қалдырылды. Екінші жағынан, билік екінші орыс шабуылының алдын алу үшін жұмыс істейтініне қоғам ежелден-ақ уәде берді. Солтүстік Атлант альянсының сыртқы агрессияға тойтарыс беру мүмкіндігіне қатысты сыни ақпараттың едәуір көлеміне және кезең-кезеңімен күмәндануына қарамастан, блоктың 5-бабы Украина үшін қауіпсіздіктің ең жақсы кепілі болып көрінеді. Бірақ НАТО бізді қабылдауға асықпайды. Сондықтан жекелеген мемлекеттермен арнайы шарттармен жұмыс істеу туралы шешім қабылданды, олар алғашқы кезде «қауіпсіздік кепілдігін» қатты дубляждады.
Қазірдің өзінде Ұлыбританиямен, Германиямен және Франциямен шарттарға қол қойылды. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасуда. Бәлкім, жақын арада басқа елдермен де осындай келісімдер жасалатын шығар. Билік Украина үшін қауіпсіздік кепілдігіне бірнеше ондаған мемлекетпен қол қоюды жоспарлап отырғанына сендірді. Бұл Кремльді болашақта Украинаға қайтадан басып кіргісі келсе, агрессияның жаңа актісінен бас тартуға мәжбүрлейді деп болжануда.
Қауiпсiздiк туралы келiсiмдер бiрде-бiр келiсiмнен әлдеқайда жақсы екенi сөзсiз. Бірақ өзіңізді де, қоғамды да жаңылыстырмаңыз. Бұл шарттар ешбір жағдайда НАТО-ның 5-бабын алмастырмайды. Жаңа агрессия жағдайында біз үшін ешкім күреспейді. Ақш, Ұлыбритания, Франция немесе Германия әскерлерінің әскери қызметшілерін Украина Қарулы Күштерінің жанынан көре алмаймыз. Тағы да орыс ордаларымен өз бетінше күресуге тура келеді. Яғни, Украина Қарулы Күштері 2014 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқандай.
Украина билігі будапешт туралы жаңа меморандумдардың қажеті жоқ екенін бірнеше рет атап өтті. Бір жағынан, бұл жолы біз 1994 жылмен салыстырғанда көп нәрсеге қол жеткіздік. Қол қойылған келісімдер Украинаны агрессия жағдайында қару-жарақпен қамтамасыз ету міндетін білдіреді. Мемлекетіміздің аумақтық тұтастығын қорғауға және оның халықаралық мойындалған шекараларында қалпына келтіруге, сондай-ақ экономикалық өрлеу мен қайта құруға жан-жақты көмек көрсету туралы жеке айтылады. Тараптар Ресей Федерациясы тарапынан кез келген жаңа агрессияны белсенді түрде тежеуге ниетті екендіктерін атап өткен жөн. Әскери-техникалық ынтымақтастық, қару-жарақ өндірісі және әскери-өнеркәсіптік кешендегі ынтымақтастық жөніндегі бөлімдер бар. Келісімдердің кейбір тармақтары Ресей Федерациясына қатысты санкциялық қысымды жалғастыруға және оны жауапкершілікке тарту қажеттілігіне қатысты. Біз экономикалық, ақпараттық, инфрақұрылымдық және гуманитарлық ынтымақтастық, қылмысқа қарсы бірлескен күрес және келісімдерге инновациялық әзірлемелермен алмасу бойынша бөлімдерді қосуды ұмытқан жоқпыз. Ал Ұлыбританиямен жасалған келісімде тіпті Украинаның ЕО және НАТО-мен интеграция жолында реформалар жүргізуге бейілділігі айтылады.
Екінші жағынан, қазірдің өзінде жасалған қауіпсіздік туралы келісімдердің көбі жақсы ниеттер туралы декларация болып табылады. Ең бастысы, оларды тиісті елдердің парламенттері ратификациялаған жоқ. Бұл олардың заңдық күшінің шектелгенін білдіреді. Келісім-шарттарда нөмірлер мен күндер жетіспейді, қаржылық қолдаудың жыл сайынғы көлемі туралы ештеңе айтылмайды. Белгiлi бiр мiндеттер мен жоспарларды iске асыру үшiн уақыт бағдарлары жоқ. Жалпы, ешқандай ерекшелік жоқ. Бұдан басқа, келісімдер оларды ұзарту мүмкіндігімен 10 жыл мерзімге жасалады.
Келiсiм-шартты сәттi iске асыру деп қандай нақты параметрлердi қарастыруға болатыны мүлдем анық емес. Жылына белгілі бір мөлшерде оқ-дәрілерді, броньды машиналарды, дрондарды, электрондық соғыс техникасын бірлесіп өндіру? Украинаға таяу бірнеше жылда аралық және алыс қашықтықтағы зымырандарды шығару үшін әскери-техникалық база құруға көмек көрсету керек пе? Әуе кемелерінің, танктердің, өздігінен жүретін пулеметтердің белгілі бір санын жеткізу? Әскери-өнеркәсіп саласында бірнеше ондаған кәсіпорын салу керек пе? Шарттарда жалпы сөз тіркестері мен ниет білдірулерінен басқа бұл туралы ештеңе айтылмайды.
Ұлыбританиямен, Франциямен және Германиямен жасалған келісімдердің ортақ ерекшеліктеріне қарамастан, олардың әрқайсысында ішінара айырмашылықтар бар. Ең мұқият құжат Лондонмен жасалған келісім болып табылады. Ал Берлинмен келісім әлдеқайда қарапайым және көлемі бойынша аз. Шарттарда сондай-ақ Еуропалық үкіметтердің Украинаның НАТО-ға кіруіне деген көзқарасы көрініс тапқан. Германия мұндай идеяға салқын қарайтындықтан, ол құжатқа кірмеді.
Биліктің Будапешт меморандумының қайғылы тәжірибесінен құтылу жөніндегі күш-жігеріне қарамастан, мұны мүлдем жасау мүмкін болмады. Барлық қол қойылған келісім-шарттарда абзацтық мақалаға өте ұқсас тармақ бара) осы Т-ның ережелерiмен рұқсат етiлген дәрежеде Онда былай делінген: «Украинаға ресейлік қарулы шабуыл жасалған жағдайда, қатысушылардың кез келгенінің өтініші бойынша қатысушылар бір тәулік ішінде агрессияға қарсы тұру немесе тежеу үшін қажетті шараларды анықтау үшін кеңес береді». Келешекте тараптар Украинаға «қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, қажеттіліктер мен экономикалық көмекке сәйкес барлық салалардағы заманауи әскери техникаға жедел және тұрақты көмек көрсетуге, сондай-ақ Ресейге экономикалық және басқа да шектеулер енгізуге» уәде береді. Яғни, НАТО елдері Украина үшін қандай да бір жолмен не істеп жатыр.
Бірақ «қазіргі заманғы әскери техника» дегеніміз не? Жауға шабуыл жасағанда «жедел жәрдем» сөзін қандай уақыт тұрғысынан түсіндіруге болады? Біз қандай «агрессорға қарсы экономикалық санкциялар» туралы айтып отырмыз? Келiсiм-шарттарда бекiтiлген абстрактi ұғымдар мұндай маңызды сұрақтарға жауап беруге мүмкiндiк бермейдi. Бәлкім, Германия мен Франция көрсетілетін әскери көмектің көлемін елеулі, ал әскери техниканы заманауи деп санайтын шығар. Бірақ Украинаның бұл мәселеге қатысты пікірі басқаша болуы мүмкін. Сол сияқты «жедел жәрдем және ұзақ уақыт күтім жасау» да басқаша түсіндірілуі мүмкін. Кейбіреулер үшін бұл бірнеше күн, ал басқалары үшін бірнеше ай. Өкінішке орай, қауіпсіздік туралы келісімдердің абстрактілі сипаты әр түрлі түсіндіруге мүмкіндік береді. Және бұл жерде үлкен қауіп-қатерлер бар.
Бұдан басқа, шарттарда саяси мәселелер ескерілмейді. Олар идеалды жағдайды болжайды. Жауапты саясаткерлер мен үкіметтер билік құрған кезде Украинаның қолдауына түсіністікпен қарайды және ресейлік басқыншылық қатерін түсінеді. Бірақ ол әрқашан да солай бола ма? Украинаға көмек көрсету мәселесі саяси интригалар мен ішкі күрестердің аманаты болуы мүмкін деген қауіп бар. АҚШ тарапынан көмектің кешігуіне байланысты қалыптасқан жағдай өте иллюстрациялық сипатқа ие. Украина болашақта әр түрлі елдерде оның қайталануына иммунитеті жоқ. Сондықтан мұндай мәмілелерге шамадан тыс үміт арта алмау керек.
Әлемдiк қауiпсiздiктiң әлемдiк дағдарысы жағдайында мұндай халықаралық шарттарды ұстанғысы келетiн сабан болуы мүмкiн. Бірақ бұл сізді проблемалардан құтқармайды және қорғамайды. Егер Израиль Украина үкіметі кейде жасайтындай шарттар мен меморандумдарға үміттенсе, онда дәл қазір Хамасқа қарсы күресті жалғастыру үшін оқ-дәрілер болмас еді. Анағұрлым күрделі сын-тегеуріндерге жауап беру туралы айтпағанда.
Іс жүзінде қол қойылған қауіпсіздік шарттары қолданыстағы статус-квоны бекітеді. Олар Украинаға агрессиядан сенімді қорғауға кепілдік бермейді. Бірақ, егер Ресей қайтадан шабуыл жасауға тырысса, оларға әскери көмекке сенуге рұқсат беріледі. Идеалды түрде, 2022 жылдың 24 ақпанынан кейінгіден әлдеқайда жылдам. Дегенмен, Украинаның қалай болатынына ешқандай кепілдік жоқ.
