14 желтоқсанда Владимир Путин «тікелей желі» өткізді. Бұл Ресей көшбасшысы мен оның халқы арасындағы дәстүрлі қарым-қатынас тәсілі, керісінше, алдын ала дайындалған сұрақтар мен жауаптармен байланыстың симулакрумы. Бұл жолы «тікелей желі» Путиннің жыл сайынғы баспасөз конференциясымен біріктірілді. Олар айтқандай, екі рет тұрмай, ширек ғасырға жуық уақыт бойы өзгеріссіз қалған Өз көшбасшысының басшылығымен Ресейдің қандай «ғажайып табыстарға» қол жеткізгенін барлығына бірден түсіндіру керек.
Алайда бұл оқиғаның ерекшелігі тек «бір-бірден екі» болғаны ғана емес еді. Тікелей желі Путиннің сайлау науқанын ресми түрде ашты. Ол аз десеңіз, ресейлік көшбасшы үшінші рет және жалпы бесінші рет жоғары мемлекеттік лауазымға қауіпсіз жүгіре алуы үшін Ресей Федерациясы Конституциясының ол үшін арнайы реформаланғанын (және шын мәнісінде зорлағанын) дәлелдеуге тиіс болатын өте нақты науқан.
Жалпы, Путиннің қазіргі президенттік науқаны ерекше түрде басталады. Себебі, «ресейліктердің сүйікті көшбасшысы» президенттікке өз кандидатурасын жариялауды бірнеше рет кейінге қалдыруға тура келді. Соңында мәлімдеменің өзі қайталама оқиғаның шетінде тыныш әрі тиімсіз естілді. Ол аз десеңіз, бұл акцияның бастамашысы өзін «ДПР» деп жариялаған «парламенттің» қалың жұртшылығына белгісіз «спикер» Артем Чжога болды. Ол Путинге мынадай сөздермен үндеу тастады: «Сіз біздің Донбас үшін соншалықты көп іс тындырдыңыз. Барлық халқымыздың, Донбастың, аннексияланған жерлердің атынан сіздерден осы сайлауға қатысуларыңызды өтінемін. Сіздің шешіміңіздің арқасында біз еркіндік пен таңдау құқығына ие болдық. Біз Ресей Федерациясындағы президенттік сайлауға қатысқымыз келеді. Ал сіздер біздің президенттерімізсіздер». Осы абсурдты тыңдай отырып, ДПР-дің мінсіз мүшесі ресейлік көшбасшыны троллейбусқа айналдыруға мүмкіндік береді деп ойлаған болар еді. Дегенмен, шын мәнісінде ол өзінің дүниетанымы мен сыни ойлау қабілетіне орай шын жүректен сөз сөйледі.
Ол стихиялы түрде шықты ма? Путинмен кез келген жоспарланбаған нәрсені саяси технологтар тобы өте мұқият ойластырып отырғаны белгілі. Дегенмен сол жарқын ақыл бастамашының аты жазылған нәрсені ойламаған. Осылайша бұл жаңалық беттер мен экрандарда тиісті мемуарлар пайда болғаннан ертерек пайда болған жоқ: «Путин Чжоганың кесірінен президенттікке жүгіріп барады».
Алайда бұл Путиннің негізгі сайлау проблемасы болмауы тиіс. Ол қазірдің өзінде болды ғой. Ал Ресей көшбасшысы өзінің «қиналғанын» жақсы біліп, сол себепті сайлау декларациясын өткізуді ұйғарды.
Сонда неліктен «жұртшылықтың сүйіктісі» 2012 жылғыдай Лужникидегі стадионда немесе 2018 жылғыдай Кремль конгресс сарайында мыңдаған митингтен бас тарту туралы шешім қабылдады? Себебі, барлық құрметті ресейлік БАҚ-тардың пікірінше, бәрі оның рейтингісімен, тіпті «зақым келтіреді» дегенімен ретке келтіріледі. Бірақ бәрі де соншалықты қарапайым емес екені анық.
Бұл туралы Ресей Федерациясы конституциялық сотының мақұлдауына қарамастан, билікте қалу үшін Конституцияның «зорлауы» туралы айтылды. Сондықтан жаңалықтарды гефтирленген нанға көгершіннің бір бөлшегі сияқты тарату керек еді. Сондықтан жаңалық күтілген «тікелей желіде» емес, яғни миллиондаған ресейліктердің ғазалының астында емес, бір апта бұрын палатада естілді. Жаңалықтарды өшіріп, сенсациядан айрылып, іс жүзінде ортаққа айналуы үшін.
Ал Путиннің келесі мерзімнен бас тартатынына ешкім күмәнданбады ма, Ельцин тілінде: «Мен жоғары тұрмын, кетіп бара жатырмын» деп, шынымен де тұрып, кетіп бара жатыр ма? Бәлкім, өте аңқау адамдарда шығар. Оның кокметикасының шынайылығына сене алатындар: «Мен оны жасырмаймын, әр уақытта әр түрлі пікірлер болған, бірақ қазір осындай уақыт…» Сол сияқты, жарайды, сіз мені сендірдіңіз, мен қаламадым, бірақ мен президенттікте аздап зардап шегемін, себебі сіз мені соншалықты жақсы көресіз.
Ал сол ресейліктер әлі күнге дейін өз көшбасшысын соншалықты жақсы көре ала ма? Бұл жерде елеулі күмән туындайды. Себебі Путин боялғандарды емес, нақты рейтингтерді біле тұра, президенттік науқанды әшкерелеуге, оны әшкерелеуге, оның мүлдем маңызды еместігіне, оның формальдылық екеніне көз жеткізуге тырысып жатқаны туралы әсер алады. Сіздер сияқты уайымдамаңыздар, сондықтан бәрі жақсы, бәрі шешіледі, бәрі түсіріледі.
Ол кеңестік дәуірдегі псевдо-сайлауды өте еске түсіреді. Бір жағынан, олар азаматтарды сайлау жәшігіне келуге шақырғанда. Тіпті кейде сайлау учаскелерінде тапшы өнімдерді сату ұйымдастырылды. Екінші жағынан, мемлекет пен партия басшылығы сайлаушылардың жаппай қатысуын қажет етпеді. Себебі, сайлау бюллетенінде бір ғана үміткер бар еді. Партия мен үкімет сіздердің таңдауларыңызды ұзақ әрі жан-жақты жасады. Сондықтан айқас қойсаң жақсы, егер жоқ болса, онда албасты сендермен бірге.
Енді Кремльдің қазіргі басшылығына қандай да бір салмақты науқанға түсудің қажеті жоқ. Себебі, бізге мынаны түсіндіруге тура келеді: соғыс аяқталғанда орыс әскерлері шет аумақта не істеп жатыр? Неліктен кейбір алыс және белгісіз Ба үшінАвдиевкада мыңдаған адамдардың күйеулері, ұлдары, әкелері өліп жатыр ма? Неліктен батыс шекаралары неғұрлым тығыз жабылып, сөрелерден импортталатын тауарлар жоғалып кетеді, жұмыртқаның бағасы тез өсіп, әлеуметтік бағдарламалар жабылуда? Неліктен айыппұл мөлшері шарықтап барады? т.б.
Егер Ресейде кімде-кім тікелей желі кезінде осы сұрақтарға нақты жауап алуға үміттенсе, көңілі толмады. Нақтылықтың бір ғана тұсы бар: Путин тағы да алты жыл мемлекет басшысы болып қала береді. Демек, қазірдің өзінде траншеялық соғысқа айналған орыс-украин соғысы кремльден алға қарай аяқ басқанша жалғаса береді дегенді білдіреді. Сондықтан жоғарыда аталған мәселелердің барлығы да өзекті болып қала береді.
Ал мен ресейліктерге Путинді бұрыннан өлтірген профессор Валерий Соловейдің ертегілеріне тым көп сүйенуге кеңес бермес едім (ауызша, әрине) және оны арнайы тоңазытқышқа қаптап кетті. Майдан түрі болмаса да, электоралды болса да, өз төңкерісін жасаған жөн. Иә, бәлкім, Путин сол кездің өзінде дұрыс пайызды сызып тастайды. Бірақ егер 2014 жылғы «украиндық нұсқа» саналы бас тартуды тудырса, 2020 жылғы «белорус нұсқасын» қайталауға болады.
Өркениетті әлем Путинге оның президенттік өкілеттігін аяқтағаннан кейін мойындамайтынын айтып үлгерді. Осыдан екі ай бұрын Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамблеясы бірауыздан ұйымға мүше мемлекеттерді «Владимир Путинді ағымдағы президенттік мерзімі аяқталғаннан кейін заңсыз деп тануға және гуманитарлық және бейбітшілікті қоспағанда, онымен барлық байланыстарды тоқтатуға» шақырған қарар қабылдады.
Бұл барлық мүше мемлекеттердің мұндай ұсыныстарға көңіл бөлетіндігі емес, қалай болғанда да Путиннің легитимділігіне тағы бір таңқаларлық ауыр соққы жасалды. Алдыңғы соққы Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сот берген Кремль бастықтары үшін қамауға алу ордері болды.
Ал қазір Владимир Путин тіпті достас елдерге, БРИКС-ке мүше елдерге ұшудан да қорқады. Себебі ОАР-да да, Бразилияда да тіпті президенттер де оған қауіпсіздік кепілдігін бере алмайды. Ресей басшысы сөзсіз тұтқындалып, Гаагаға берілуі мүмкін. Батыс демократиялары елдері туралы айтудың қажеті жоқ. Сондықтан ресейліктерге оларды бүкіл әлеммен қарама-қайшы қойған президент керек пе деген мәселені мұқият ойласқан жөн.
