Соңғы кездері Украинада биліктің белгілі әскери басшыларды босатуға дайындалып жатқаны туралы әңгімелер тарады. Болжам бойынша, Президент Кеңсесінің лауазымды тұлғалары украиналық қарсы шабуылдың сәтсіз дамуы үшін кінәні оларға ауыстыру туралы шешім қабылдады. Сонымен бірге, қоғамға Шонхарды деминизациялаудың негізгі кінәлілерін және Ұлы Отан соғысының басындағы оңтүстік жедел бағыттағы орыс әскерінің жедел серпілісін атап көрсету керек.
Бірқатар жетекші БАҚ-тар Украина Қарулы Күштері медициналық күштерінің қолбасшысы Тетиана Остащенконы қызметінен босату туралы ұсыныс туралы ақпарат таратты. «Таврия» жедел-стратегиялық күштері тобының қолбасшысы Олександар Тарнавский мен Украина Қарулы Күштері біріккен күштерінің қолбасшысы Серхий Наев қорғаныс министрі Рүстем Умеров дайындап үлгерді. Алайда қоғамдық резонанс болғаннан кейін Қорғаныс министрлігі бұл мәліметтерді теріске шығаруға асығып кетті. Олар жұмыстан шығару туралы қандай да бір әңгімелерге түсініктеме бермейтіндерін айтты.
«Әркім қалыпты жұмыс істеуде, бас штабпен келісім бойынша шешімдер талқылануда. Бiрқатар бұқаралық ақпарат құралдары жариялаған мәлiметтер шындыққа жанаспайды. Ақпараттық гигиенаны сақтауларыңызды сұраймын», — делінген ҚР Қорғаныс министрлігінің бетінде жарияланған хабарламада.
Министрліктің мәлімдемесі қаншалықты шынайы екенін айту қиын. Тетиана Остащенко біраз уақыттан кейін қызметінен босатылды. Бірақ бұған дейін Украина бас штабының бастығы Валерий Залужныйды айналып өтіп, Украина Қарулы Күштері арнайы мақсаттағы әскерлерінің командирі генерал-майор Виктор Хоренконы жұмыстан босатудың түсініксіз тәртібі төңірегіндегі дау-дамайға ұласып үлгерді. Ол кезде Қорғаныс министрлігі Хоренконың басқа жұмыс саласында қажет екендігі туралы құрғақ мәлімдемеге орайластырылды. Ал мұндай кенеттен болған кадрлық шешімнің себептері туралы қосымша мәліметтер қорғаныс қабілетіне зиянын тигізіп, жаудың қолына ойнайды дейді.
Шын мәнісінде Хоренконы жұмыстан босатудың мұндай форматы билік пен әскер арасындағы сенімді сақтау сияқты нәзік мәселеде қалай зиян келтіруге болатындығының мысалы болып табылады. Украинаның саяси және әскери басшылығы арасында қара мысықтың ұзақ уақыт бойы жүгіріп келе жатқандығының жанама белгілері байқалды. Уақыт өте келе әлемдік БАҚ-та бас штаб пен Президент Кеңсесі арасындағы әскери операциялардың тактикасы мен стратегиясын таңдаудағы белгілі бір қайшылықтарға ашық тұспалдайтын басылымдар пайда болады. Атап айтқанда, дөрекі немесе қорғаныс операцияларын жүргізудің орындылығына қатысты. Сондай-ақ саяси басшылық кейде Бас штаб басшылығын айналып өтіп, әскери бөлімдерге жеке бұйрықтар беру олжасына қарсы тұра алмайтыны туралы ақпарат тарайды. Бұл шынымен де солай ма? Нақты айтуға болмайды. Бірақ мұның ықтималдығы жоғары.
Саясаткерлер әрқашан әскер істеріне араласып, әскери науқандардың жоспарларына ықпал ету ниетімен олжаланған. Мүлдем құзырлы емес, адал қолбасшыларды тағайындап, мүлдем ыңғайлы және келiсiмге келмейтiндердi жойсын. Тіпті олардың тікелей әскери басшылығын айналып өтіп, тікелей әскери бөлімдерге бұйрықтар беріңіздер. Бұл әр түрлі елдерде әрқашан да солай болды. Кезінде саясаткерлер кәсіби әскери қызметшілердің ұрыс алаңын және қарулы күштердің шынайы мүмкіндіктерін жақсы түсінетінін түсіне отырып, осындай олжаларға қарсы тұра алды. Және бұл, әдетте, оң салдарларға әкеп соқтырды. Ал кейде керісінше: олар Бас штабтың қызметін өз мойнына алып, саяси орындылық үшін шындықты елемей, операцияларды жоспарлауға барынша әсер етті. Украина да ережеден тыс қалмайды.
Украина үшін 2023 жыл шиеленіскен жағдайда аяқталады. Жазда басталған украиналық қарсы шабуыл әр түрлі себептермен өзінің стратегиялық мақсаттарына жете алмады деп айтуға болады. Оның үстіне ресейлік басқыншылар қазір шығыста белсенділік танытып, дөрекі операциялар жүргізуде. Біздің батыстық серіктестерімізден де алаңдаушылық тудыратын жаңалық келіп түсуде. Уәде етілген әскери және қаржылық көмек кешіктіріледі немесе келмейді. Бұл жағдай ел ішінде кінәлілерді іздеуді бастау үшін қолайлы. Саяси басшылықтың арасында кінәнің бір бөлігін әскери қолбасшылыққа ығыстыруға деген ішкі ұмтылысы бар екені түсінікті. Бірақ бұл олжаға қол жеткізу – одан да нашар салдары болатын жаман идея.
Саясаткерлердің әскер қолбасшылығына араласу немесе саяси және әскери басшылық арасындағы түсініспеушіліктің күшеюі ешқашан жақсы аяқталмаған. Жиырмасыншы ғасырдың басындағы украин ұлттық төңкерісі, оның ішінде саяси және әскери қанаттар арасындағы ынтымақтастық пен сенімнің жетіспеушілігінен жеңіліске ұшырады. Алғашқы кезде Орталық Рада украин әскерін құру идеясын мүлдем бас тартты. Украина мемлекеттілігін әскерсіз сақтау мүмкін болмайтыны белгілі болғанда, жеткілікті түрде ірі және қуатты тұрақты қарулы күштер құру мүмкін болмады. 1917 жылы жоғалтқан уақытты толықтыруға деген барлық кейінгі талпыныстар сәтсіздікпен аяқталды. Украина әскери бөлімдері агрессияға тойтарыс беру үшін, тіпті бірнеше бағыттан да әрдайым жеткіліксіз болды. Бұдан басқа, олар тым саясаттанды, үгітке оңай қол жеткізді, бірнеше рет билік үшін ішкі күрестің құралына айналды.
Саяси билік командаларды бастағандықтан, өткеннің көптеген шайқастары жеңіліп қалдыӘскери мамандардың пікірін елемеу. Екінші дүниежүзілік соғыс тарихы бізге саясаткерлердің не істеуі керектігін, не істемеу керектігін көптеген жарқын мысалдармен келтіреді.
1941 жылы тамызда Вермахт дилеммасымен бетпе-бет келді. Германия бас штабы орталық майданда кеңес армияларын түпкілікті жеңу мақсатымен Мәскеуге шабуылды жалғастыруға бейім болды. Мәскеуді басып алудың тек символикалық маңызы ғана емес еді. Кеңес империясының астанасы ірі көлік торабы, өнеркәсіптік және логистикалық орталық ретінде маңызды болды. Бірақ Гитлер басқаша шешім қабылдап, Оңтүстік-Батыс майданды жеңіп, Киевті басып алу үшін Гудерянның Панцер армиясын оңтүстікке жіберуді талап етті. Неміс диктаторы әскери қолбасшылардың барлық дәлелдерін тыңдағысы келмеді. Мәскеуге шабуыл басталғанда құнды уақыт жоғалды. Күзгі ауа райының қолайсыздығы Вермахттың ілгерілеуін өте қиындатты. Мәскеуді алып кету мүмкін болмады.
Гитлер саяси мүдделерді немесе жеке амбицияларды жедел орындылықтан жоғары қоя отырып, әскери стратегияға араласуын жалғастырды. 1942 жылы өзінің негізгі күш-жігерін Кавказға бағыттаудың орнына неміс әскеріне Сталинградқа да, Кавказға да бір мезгілде шабуыл жасауға бұйрық берді. Орасан зор ресурстарды жойған Еділ бойындағы қала үшін болған шайқас Рейх үшін өлімге душар болды. Бірақ, егер Гитлер оған 1942 жылдың қараша-желтоқсан айларында бесік қаладан шығуға рұқсат берсе, немістің 6-шы армиясы әлі де құтқарылуы мүмкін еді. Бірақ неміс диктаторы басқа шешім қабылдады. Ол Паулусқа аяғына дейін тұруға бұйрық берді. Соңында шайқас жеңіліп қалды. Кейіннен неміс диктаторы өзінің әскери басшыларының пікірлерін елемеуді, Бас штаб жұмысына араласуды және қарама-қайшы бұйрықтар беруді жалғастырды.
Сонымен бірге Ұлыбритания мен АҚШ Еуропада екінші майдан ашуға асықпады. Дегенмен олар бұл мәселеге қоғамдық-саяси қысымды сезінді. Бірақ 1942 немесе 1943 жылдары Францияға жеткізу желілерін сенімді бақыламай және Үшінші рейхтың әскери-өнеркәсіптік қуатын әлсіретпей қону тым қатерлі болар еді. Сондықтан батыс одақтастары әдістемелік тұрғыдан әрекет етті. Біріншіден, олар Солтүстік Африкаға қонып, Роммель неміс әскерінің қалдықтарын сол жерден қуып шықты. 1943 жылы шілдеде Сицилия аралында десант операциясы өтті. 1944 жылдың маусым айына дейін АҚШ пен Ұлыбритания Нормандия қонуларын бастады. Неміс әскери қуатына нұқсан келтіріп, теңізде де, әуеде де толық үстемдік еткен уақытта жеңіске жетті.
Біздің жағдайымызда саясаткерлер саясатпен айналысып, әскердің тиісті қамтамасыз етілуіне қамқорлық жасауы керек, ал әскерилер дұрыс стратегия мен әскери операцияларды әзірлеуі тиіс. Саяси мақсатқа сәйкестiк әскери науқандарды өткiзу немесе қарсы әрекеттi ұйымдастыру үшiн негiз болмауы тиiс. Олай болмаған жағдайда операцияларды мұндай жоспарлаудың салдары қайғылы болады.
