Соңғы күндердегі жаңалық оптимистік көңіл-күйге қолайлы емес. Соншалықты көп үміт артқан қарсы шабуыл ақырында Роботин ауылында тоқтап қалды. Бас қолбасшы Валерий Залужний газетке арналған мақаласында Экономист жағдайды «өлі аяғы» деп сипаттайды. Журнал Уақыт дегенмен мұқабасына Володимыр Зеленскийдің портретін басып шығарады, бірақ ең төменгі жағында, артқы жағынан, ал ол туралы мақала қатты тренос болып табылады. АҚШ Конгресінің Өкілдер палатасында спикер болып Трампшы сайланды, конгрессмендер Украинаға әскери көмек көрсетуді кейінге қалдыруда. АҚШ-тан келген жаңа әлеуметтану бізді Дональд Трамптың жеңісінің келешегімен қорқытады. Еуропада про-ресейлік күштердің парламенттік сайлауда жеңіске жету қаупі бар. Словакия бұл үрдісте алғашқы жұт болды…
Дәл осы ақпараттық фонда Ресей мен Украина арасындағы келіссөздердің орындылығы (кейде тіпті қажеттілік) туралы пікір батыстық БАҚ-та және түрлі пікірталас алаңдарында талқылануда. Біздің басылым неміс саясаттанушысы, ресейлік істер жөніндегі маман Андреас Умландтың ақыр соңында украин-ресей келіссөздеріне қатысты айтқан дана сөздерін келтірді, оларды тағы да еске түсірейік, бұл шамадан тыс болмайды:
«Гипотетикалық келіссөздер жағдайында екі ел бір-бірімен бірқатар саяси мәселелерді талқылап қана қоймай, сонымен қатар түбегейлі құқықтық дауды шешуі тиіс еді. Тек сол ғана емес, Ресей он жылдай уақыт бойы халықаралық құқықты бұрын ұнамсыз етіп бұзып келеді. Мәскеудің аннексиялары Ресейдің ішкі заңнамасын да түбегейлі өзгертті. Мысалы, Украина және Ресей конституцияларында Шығыс және Оңтүстік Украинадағы, соның ішінде Қырымдағы аумақтар нақты анықталған. Владимир Путин мен Володимыр Зеленский өз мемлекеттерінің президенттері ретінде де өз халықтарын өз конституцияларының «кепілі» ретінде қарастырады және оларды жүзеге асыруға міндетті. Тіпті олардың біреуі немесе екеуі де қандай да бір аумақтық ымыраға келуді қаласа да, олардың екі мемлекетінің негізгі заңдары оларға тікелей тыйым салады. Демек, қандай да бір мазмұндық бейбіт келіссөздер басталғанға дейін бір немесе екі конституцияға өзгерістер енгізілуі тиіс. Алайда бұл тиісті парламентте көпшілік дауысты талап етеді. Бұл Ең болмағанда Путиннің Ресейге қатысты қиындығы және Украинаға қатысты шындыққа жанаспайтыны».
Осылайша, приоритеттік келіссөздер құқықтық шиелеске түседі. Оның үстіне аумақтық мәселе Ресей үшін бірегей болып табылады, себебі әлемдегі ең ірі елдің тұрғындары да шет елдер үшін ең сараң болып табылады. Және олар, егер ол бейбіт шартқа қол қою үшін алып жатқан аумақтарды қайтарғысы келсе, Путиннің өзімен осы негізде дауласуға дайын. Мұны соңғы орыс әлеуметтану айғағы деп айғақтайды. Баршаңызға қазан айының соңында салыстырмалы түрде тәуелсіз Левада орталығы жүргізген қоғамдық пікір сауалнамасының нәтижелерімен танысуға кеңес беремін. Сол жерде «Орыстар соғысты қалай ма?» деген дәуірлік сұраққа нақты жауап таба аламыз. Көптеген орыс либералдары осы әлеуметтануға түсінік бере отырып, нәтижелері орыстар тарапынан бейбітшілікке айқын ұмтылудың дәлелі деп мәлімдейді. Рас па? Сандарға қарап көрейікші.
Біріншіден, Ресейдің Украинадағы әскери әрекеттерін ресейліктердің нақты «конституциялық көпшілігі» қолдайды – 76%. Біреулер бұл қатаң саяси қысымға ұшыраған адамдар екенін, соғысқа қарсы мәлімдемелері үшін түрмеге қамауға болатынын және т.б. атап өтуге болады. Бәлкім, иә шығар, бәлкім, жоқ шығар. Бірақ одан әрі барып, орыстардың «Сіз қалай ойлайсыз, соғыс қимылдарын қазір жалғастыруымыз керек пе, әлде бейбіт келіссөздерді бастауымыз керек пе?» деген сұраққа айтқанын көрейік. 56% бейбіт келіссөздердің нұсқаларын таңдайды. « «Хоорай! Орыс либералдары «Халқымыз бейбітшілік үшін!» деп айқайлайды. Шын айтып тұрсың ба? Респонденттердің үштен бірінен астамы (37%) соғыс жүргізуді қолдайды, олар ешқандай келіссөздер жүргізуді қаламайды. Ал келіссөздер нені білдіреді? Оларға кім рұқсат бере алады? Әрине, тек Путин ғана. Яғни, ресейлік көшбасшы келіссөздерді бастаса да, немесе ең болмағанда оларға жол берсе де, ресейліктердің 37%-ы әлі де бейбітшілікке, соғысқа қарсы шығады. Ал бұл жерде режимнен қорқу сылтау бола алмайды. Керісінше, бұл 37%- ы соншалықты «ақымақтық» болып табылады, егер тек соғыс жалғаса берсе, олар тіпті үкіметке қарсы шығуға дайын.
Ал, ресейліктердің бейбіт бейбітлігін қорғаушылар 37% онша көп емес, басым көпшілігі бейбітшілікті қолдайды деп жауап бере алады. Егер сауалнаманың басқа қызықты нүктесі болмаса, мұндай мәлімдемені қабылдауға болар еді. Бұл тармақты «якбитологиялық» деп атауға болады. Мәселе мынада: «Егер сізде уақытында қайтып оралып, Украинадағы әскери операцияның басталуын алып тастауға немесе қолдауға мүмкіндігіңіз болса, сіз…» Және, бәлкім, басым көпшілігі: «Бірақ, әрине, мен осы бүкіл әскери шытырман оқиғаны алып тастайр едім» деп айтқан шығар? Иә, қазір. Нәтижесінде іс жүзінде тепе-теңдік пайда болды, бірақ соғысты жақтаушылардың артықшылығы әлі де бар. 43% «арнайы әскери операцияны» қолдайтыны сөзсіз, 41% операцияның басталуын алып тастайды. Тіпті гипотетикалық тұрғыдан алғанда орыстардың басым бөлігіСоғыс 2022 жылдың 24 ақпанында басталды.
Дәлелдер жеткілікті ме? Бірақ бұл соңы емес. Ең қызықтысы ресейлік-украиндық келіссөздердің мүмкін болатыны туралы нақтылаушы сұрақ туындады. Левада орталығы мынадай сұраққа жауап сұрады: «Егер президент Путин осы аптада Украинамен әскери қақтығысты тоқтатуға және Украинаның қосылған аумақтарын қайтаруға шешім қабылдаса, сіз бұл шешімді қолдайсыз ба, жоқ па?» Яғни, бұл басқа біреу емес, Путин Бұұ Бас Ассамблеясы мен әлем елдерінің басым көпшілігі талап еткендей Украинаның заңды аумақтарын қайтарады. Соңында, халықаралық келісімдерде, соның ішінде бұрын Киев пен Мәскеу қол қойған украин-ресей келісімдерінде көзделгендей. Ал көріп отырғанымыздай: Ресей азаматтарының 57%-ы өз басшысының осындай әрекеттеріне қарсы болар еді, тек 34%-ы ғана оны қолдайтын еді. Осылайша, ресейліктердің 60%- ға жуығы, егер ол заңсыз тартып алынған жерлерді Украинаға қайтару туралы шешім қабылдаса, Путиннің өзін қолдамайтын еді. Ал сіз былай деп айтасыз: ресейліктер Путиннен қорқады. Олар аумақтардың жоғалуынан әлдеқайда көп қорқатын болып шықты. Демек, Ресейдің Украинаға қарсы агрессия соғысы «Путин соғысы» емес, «халықтық», «қасиетті», «патриоттық» соғыс болып табылады.
Осы тұрғыдан алғанда, бір жыл бұрын тәуелсіз ресейлік ақпараттық портал жүргізген сауалнаманы еске түсірген жөн Медуза өз оқырмандары арасында өткізген. Негізінен Путиннің саясатына қарсы, не болмаса Кремльге күмәнмен қарайтын оқырмандар. Басылым орыс-украин соғысына деген көзқарас туралы сұрады. «Либералды жұртшылықтың» жауаптары жай ғана керемет болды. Мұнда кейбір әдеттегі жауаптар берілген:
«Мен соғысты қолдамаймын. Бірақ, өкінішке орай, қазір менің Отаным (Ресей) өмір сүру мәселесімен бетпе-бет келіп отыр. Елімнің ыдырауын немесе жойылып кетпеуін қаламаймын. Менің арнайы әскери операцияны бастан өткерушілерге деген сұрағым бар. Біріншіден, бар мәселені шешу қажет».
«Тек жеңілген соғыс соғыстан да нашар болуы мүмкін. Оны бастау есі дұрыс емес қателік еді, бірақ қазір біз оны жеңуге тиіспіз, әйтпесе жеңілгендердің қайғы-қасіреті бізді күтіп тұр. Мен Путинді қолдамаймын, оған бөгет жасаймын».
«Мен соғысты қолдамаймын, бірақ Ресейдің жеңілгенін қаламаймын. Бұл жағдайда бәріне де жаман болады, ал біз үйренген әлем енді міндетті түрде құлдырап, одан да үлкен қараңғылық келеді. Соғыс дұрыс емес, бірақ жеңіліс табуға болмайды».
«Соғыс тараптардың бірі жеңіске жеткенде аяқталады. Ресейдің жеңілісі ұлттық қорлауды білдіреді, оған жол беруге болмайды. Яғни, біз жеңіске жетуіміз керек – таңдау жоқ».
Біз ресейліктердің бейбітшілікке ұмтылысы туралы мәселені түсіндіріп, алға жылжып келеміз. Аумақтық мәселені шешудің күрделілігін білген кейбір батыс сарапшыларынан бірнеше рет естідім: осы мәселені келіссөздерден осы уақытқа дейін алып шығу. Дипломаттар айтқандай, «қызықты» ұсыныс. Піл тұрған бөлмеге заттарды ретке келтіруге келісіңіз, бірақ сонымен бірге пілді айтпаңыз. Босаңсыған пілге де төтеп бере алады.
Біз бұл ұсыныстың тек функционалды ғана емес, мүлдем абсурд екенін білеміз, бірінші және екінші Минск келісімдерінің тәжірибесінен, Нормандия форматындағы әңгімелерден, Париждегі кездесулерден және т.б. Ресей болашақ басып кіруге дайындалу үшін соғыс қимылдарында кез келген кідіріс қолданатыны батыстық талдау орталықтарына бұрыннан түсінікті болуы керек еді. Ол кез келген тістеген жер бөлігін дөрекілік үшін болашақ трамплин ретінде пайдаланады. Сондықтан Ресейге қатысты бітімгерлік ойлаудан бір рет және баршаға бас тарту керек. Және мен келесі мәтінімде Путинге қарсы коалиция ресейлік агрессия проблемасын бір рет және баршаға шешу, Кремльдің агрессивті тәбетін жою үшін қалай ойлануға және әрекет етуге тиіс екенін жазамын.
