2022 жылдың 24 ақпанында мен фейсбукта аңқау жазба жаздым, онда толық ауқымды басып кіру ұзаққа созылмайтынына үміт білдірдім – «екі-үш апта». Себебі, бір жағынан жұмылдырылған орыс күштері толыққанды кәсіпті жүзеге асыру үшін жеткіліксіз. Екінші жағынан, орыстар оны қалай елестетеді? Олар біздің аумаққа басып өтіп, қандай да бір украин қаласын немесе ауылын басып алып жатыр ма және келесі не? Олар дауыс зорайтқыштары бар көңілді көліктерді басқарады және бірдей көңілді екпінмен: «Ауылдың барлық тұрғындары коменданттық кабинетке тіркелуге келеді» деп қоңырау шалады. Ең болмағанда, мұндай макабрлық суреттерді екінші дүниежүзілік соғыс туралы кеңестік фильмдерден кадрларды сіңіре отырып, менің қиялым суреттеді. Бұл XXI ғасырда мүлдем ақылға сыймайтын нәрсе. Ресей қоғамы мен сол жерде, Кремльде болып жатқан оқиғалардың абсурдтығын тез түсінеді деген сенім пайда болды. Яғни, олардың шешімі мен іс-әрекетінің абсурдтығы, сондықтан олар кері тісті доңғалақты қосады.
Дегенмен, Кремльдің қатал қолдары жететін шындық «кино мен немістерге» қарағанда әлдеқайда макабрға айналып бара жатқаны тез арада белгілі болды. Себебі алып жатқан аумақтарда шартты «комендатураның» болуы оңай болды, яғни кәсіп әкімшіліктері, трактаттар-коллабораторлар, сондай-ақ басып алушылардың тонаушылықтары, кеңестік фильмдердің режиссерлерінен әлдеқайда қатыгездікпен елестетуі мүмкін еді. Біз «орындау тізімдері» туралы, ресейлік басқыншылардың шынайы азаптау камераларын құруы туралы, украиндықтарды барлық отбасылардың, соның ішінде балалардың атып өлтіруі туралы білдік. Жол жоқ, тек көшеде, көршілер алдында. Қатыгез тонаушылық, бұзақылық, зорлау, т.б. болған.
Орыс басқыншылары кинематографиялық немісті үлгі ретінде алып қана қоймай, оны қатыгездікпен айтарлықтай асып түсуге шешім қабылдады деген әсер қалды. Ал «Буча» сөзі «Қатын», «ГУЛАГ», «Аушвиц», «Сребреница» сөздерімен бір теріс түсінікке айналды…
Осының бәрі бүкіл әлемді шошытып, оны орыс-украин соғысына мүлдем басқа көзбен қарауға мәжбүр етті немесе қазір мүлдем басқа линзаны пайдаланып айту сәнді деп айтуға мәжбүр етті. Ең алдымен батыс саясаткерлері (келісемін, олардың бәрі емес, ең болмағанда ең аз сыни ойлау қабілеті барлар) бұл қақтығыста кімнің «зұлымдық» және кімнің «жақсы» екеніне күмәнданбайды. Орыстардың кінәсін, ең болмағанда олардың агрессиясын гипотетикалық негіздеу үшін релятивизациялау негіздері жоғалып кетті. Тағы да біз пайдалы идиоттар мен ақылы агенттер туралы айтып отырған жоқпыз.
Украина әскері аздап шегініп, кейбір позицияларды тапсырса жақсы деген уәж жоғалып кетті. Ресейліктер оларды уақытша тартып алады, кейіннен қатаң санкциялар мен дипломатияның көмегімен оларды қайтара алады дейді. Осылайша, қатаң шайқастардан аулақ бола отырып, украиндықтардың өмірін сақтап қалуға болады дейді. Енді әркім мұндай мәлімдеменің абсурдтығын, орыс жауынгерлерінің келуін, аумақтарды басып алуды, тіпті қантөгіссіз, адамдарға өлім, бұзақылық, азаптаулар әкелгенін түсінеді.
Путиннің және кремльдің басқа да идеологтарының мәлімдемелерінен тіпті толыққанды басып кіруге дейін, тіпті толыққанды соғыс басталғаннан кейін де қазіргі Ресей мемлекеті украин ұлтының өмір сүруін, украин мәдениетінің немесе украин тілінің заңдылығын мойындағысы келмейтіні бәріне түсінікті болуы тиіс. Және бұл надан саясатты тәжірибеге енгізуге асықпайды, барлық украин тілін, соның ішінде тіл мен мәдениеттің ана тілін меңгергендерді физикалық қырып-жоюды әдістемелік тұрғыдан жояды.
«Владимир Путин Украинада арнайы операция жасауды бұйырды, себебі ол Ресей Украинаны басқаруға, осы елдің ұлттық болмысын өшіруге және өз халқын Үлкен Ресейге ықпалдастыруға құдайға құлшылық етуге құқылы деп санайды», — деп атап өтті журналда жарияланған мақалада Брукингс институтының Ресей бойынша сарапшысы Фиона Хилл. Сыртқы істер органдары. Оның пікірінше, қазіргі орыс басшылары өздерінің істері мен сөздерінде, әсіресе, ұлттық және діни идеялар тұрғысынан, өткен жылдың орыс билеушілеріне ұқсайды. Сондықтан экспансияның қауіптілігі тек Украинаның үстінен ғана ілінбейді.
«Қырғи қабақ соғыс» жылдарында кеңестік экспансияны тежеу саясатын жақтаушы американдық дипломат, саясаттанушы және тарихшы Джордж Кеннан Ресейдің ұлы әлемдік держава мәртебесіне ұмтылысы оның тарихи контекстіне негізделген деп жазды. «Халықтар, жеке тұлғалар сияқты, көп жағдайда қоршаған ортаның өнімі болып табылады», — деп сендірді ол. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ресейде әлемдік саясаттың жоғары эшелонында болған ел үшін «асығыс» болған жағдай туындады. Ресей қазір II Екатерина патшалық еткенге дейінгі уақыттан бергі ең кіші аумақты алып жатыр. Ел Орталық Азия, Беларусь, Балтық жағалауы мемлекеттері, Кавказдағы аумағының көп бөлігінен айырылды. Ал ең ауыр жеңіліс, әрине, Украина болды, онсыз империя империя болып табылмайды.
Кремльден келіп түскен жаңа хабарларды мұқият бақылап жүргендер «мемлекет иелігінен алу» және «кәсіптен бас тарту» туралы құдіретті тезистердің енді естілмейтінін атап өткен жөн. Олар «қалпына келтіру және қалпына келтіру» туралы жаңаларымен алмастырылдытарихи әділеттілік» және «жаңа әлемдік тәртіп», онда Ресей басты рөл атқарады.
Кремль, қазіргі мәлімдемелерден көрінгендей, бүкіл Украинаны бақылау, Киевті басып алу, осында «адал режим» орнату идеясынан бас тартпады. Бұл үшінші рейхтың күйреуі қарсаңындағы жағдайды еске түсіреді, ол кезде жағдайдың үмітсіздігіне қарамастан, Рейх канцлериясынан жаулардың тез жеңіске жеткені туралы мәлімдемелер тыңдалды.
Әрине, Украина үшін жағдай біз қалағандай оптимистік емес. Батыстың соғыс шаршауы барған сайын айқын бола бастайды. Тіпті Берлин, Париж, Брюссель, Вашингтон және Лондон украиналық жеңілістің ғана емес, тіпті жеңіске шықпаудың барлық апатты салдары туралы жиі біледі. Сонда бүкіл жаһандық қауіпсіздік архитектурасы ауытқиды ғой. Батыс пен әлем үшін шығын қазіргі уақытта Украинаға әскери-экономикалық көмекке жұмсалған шығындармен теңдессіз болады. Тіпті Ресей украиналық жердің кем дегенде бір бөлігін сақтап қала алса да.
Иә, ресейлік-украиндық қақтығыстың өзіндік, мүлдем басқа көзқарасы бар батыстың негізгі елдерінде билікке басқа саяси күштердің келуіне нақты қауіп төніп тұр. Бұл алдымен Украина үшін, содан кейін демократиялық әлем үшін апат бола ма? Иә-ден артық емес шығар.
Мысалы, Дональд Трамптың президенттікке қайта оралуы мүмкін. Қазіргі кезде экс-президенттің сайлау рейтингі Джо Байденмен теңестіріліп, бір жылдан кейін одан озып кетуі мүмкін. Иә, оның Ақ үйге келуі Украина үшін белгілі бір тәуекелдермен байланысты. Бірақ бір кездері Украинаны өлімге әкелетін қарумен қамтамасыз ете бастаған Трамп болғанын естен шығармайық. Ал оның ізашары « біздің досымыз» Барак Обама бұған мүлтіксіз қарсы тұрды. Ақш-тың өз мүдделері болғандықтан, оның ішінде Ресейге қарсы тұратын күшті Украина да бар (Збигнев Бжезинскийдің «Үлкен шахмат тақтасын» есте сақтаңыздар). АҚШ-та «терең мемлекет» айтарлықтай жақсы жұмыс істейді, бұл бір фракияның американдық ғаламдық ойынды бүлдіруіне мүмкіндік бермейді.
Марин Ле Пеннің танымалдығына қарамастан, Германиямен де, Германия үшін Альтернативаның сайлаудағы табысына қарамастан, Украинамен астық дауына қарамастан Польшамен де солай. Ал жағдай қалай дамитынына қарамастан, Латвия, Литва және Эстония Ресеймен текетірес кезінде, кез келген үкіметтің тұсында Украинаны әрдайым қолдайтын болады, себебі олар біздің жеңіліске ұшыраған жағдайда ресейлік агрессияның келесі құрбаны болатынын біледі. Сол себептен Польша оны қолдайтын болады. Румыния сондай-ақ ресей экспансияшыларының оның шекарасына (құрлыққа, әсіресе теңізге) жақындағанын қаламас еді.
Қалай болғанда да, Батыстың Украинаға қолдау көрсетуін шектеу бізді қару-жарақты салуға мәжбүрлемейді, себебі батыстық «пациалистер» қантөгісті тоқтату үшін Украинаны қару-жарақпен қамтамасыз етуді тоқтатуды талап етеді. Бірде-бір батыс елі Украинада тікелей күресіп жатқан жоқ. Ал батыс қару-жарақтары мен ақшаларының басты рөліне қарамастан, украиналық қақтығыс басынан бүгінгі күнге дейін Украинаның өзі тарапынан орын алып, жалақы алуда. Украиндықтар онда тұрақтылық танытып, орасан зор құрбандықтарға ұшырады. Батыстың серiктестiгiмен немесе серiктестiгiнсiз.
Кейде жүрегім күмәнданғанда, пессимистік ойлар менің басыма келгенде, бәлкім, шынымен де жеңіске жете алмайтын шығармыз, жау тым күшті, мен өткен жылғы бейнені азат етілген Балаклиядан көремін дейді.
Біздің жауынгерлер ресейлік билбордты «аквафреш» және «Біз Ресеймен бір халықпыз!» деген құдіретті жазумен жасырып жатыр. Ал оның астында өшпес Шевченко: «Күрес – жеңесің! Құдай сендерге көмектес!» Қанша қарасам да, көз жасына көшкен сайын. Сонымен қатар, біз опционсыз еңсереміз деп сенемін.
