11-12 шілдеде Вильнюсте өткен НАТО саммиті Украина мәселесін шешуді кейінге қалдырып, Еуропа құрлығындағы стратегиялық белгісіздіктің қазіргі мәртебесін қалдырды. Бұл кезең вашингтонда өтетін келесі саммитке дейін созылады. Ал ең көп дегенде ол ондаған жылдарға созылуы мүмкін. Уақыт аралығы жоқ, тек қажетті кездейсоқтық пен НАТО-ның жетекші елдері басшыларының Украинаны өз қатарына қабылдауға ұмтылысы ғана бар.
Бірнеше ай бойы асыға күткен оқиға Украина үшін жеңіліс емес еді. Бірақ оны салтанат деп атау да қиын. Альянс өзінің бұрынғы саясатына нұқсан келтірген жоқ. Сақтық, болжамдылық, Мәскеуді тағы да арандатпау үшін түбегейлі шешім қабылдауға дайын еместігі – мұның бәрі Вильнюсте көрсетілді. Алайда Альянсқа барар жолда қауіпсіздіктің нақты кепілдіктері бар қол қойылған құжаттармен бекітілген ерекшеліктің жоқтығы ауызша уәделер мен мәлімдемелердің едәуір санымен өтелді.
Саммиттің тағы бір ерекшелігі оның эмоциясы мен қорқақтық қарсаңындағы жеке мәлімдемелері болды. Украина делегациясының көңіл-күйі Президент Володимыр Зеленскийдің 11 шілдеде НАТО-ға қатысты сыни мәлімдемелерінен бастап, келесі күні алғыс пен сенім сөздеріне дейін ауытқиды. Украина президентінің көңіл-күйінің осындай күрт өзгеруіне не себеп болғаны белгісіз. Бәлкім, біз бір нәрсені білмейтін шығармыз. Ақш пен Украина президенттерінің жабық кездесулері барысында біздің елімізге ресми құжаттар мен саясаткерлердің жария мәлімдемелерінде жазылғаннан гөрі уәде берілді. Олар Украина өкіметінің батыс одақтастарына және олардың көмегіне көбірек риза болу керектігін айқын көрсетті.
Украина саммитінің қорытындысы бойынша билік оң риторикаға қайта оралды. Ол қоғамды Украина НАТО-да болатынына сендірді, себебі Альянс мүшелерінің көңіл-күйі психологиялық күйзеліске ұшырады. АҚШ президенті Джо Байден Украинаның НАТО-да болатынын жанама түрде растады, бірақ соғыс аяқталғаннан кейін. Сонымен қатар, ол Альянс жолында біздің елімізге тағы 17 іс жүргізу керектігін айтты. Ал бұл тек Қырымға ғана қатысты емес. Нақты нені білдіретінін американдық көшбасшы көрсетпеді. Германия канцлері Олаф Шольц Ресей Украина НАТО-да болуы керек пе, жоқ па деген шешімге әсер етпейтінін қосты. Франция Президенті Эммануэль Макрон Вильнюстегі саммитте қабылданған шешімдерге украиналық тараптың көңілі толмайтынын түсінді.
Іс жүзінде НАТО саммиті Рамштейннің кеңейтілген нұсқасына айналды. Әскери бөлімге тек саяси бөлімше ғана қосылды. Ал іс-шарада басты скрипканы қорғаныс министрлері емес, елдердің көшбасшылары ойнады. Вильнюсте Украина НАТО-ға шақырылмады, дегенмен олар кейде кейінірек шақыру жасауға уәде берді. Украина НАТО-ға «барлық одақтастар келісіп, шарттар орындалғанда» шақыру алады», — деді Бас хатшы Йенс Столтенберг Вильнюсте. Біз картаны алып тастадық, бірақ жыл сайынғы ұлттық бағдарламаны енгіздік, ол белгісіз мерзімге созылуы мүмкін. Мемлекет G7 Украинаға онымен әскери қолдау туралы екіжақты пактіге қол қоюға уәде берді. Украина сондай-ақ қару-жарақтың жаңа пакеттерін алады және ұшқыштарды ұшақтарда оқытуға кірісу мүмкіндігіне ие болады Н-16. НАТО-ның есігі Украина үшін ашық болып қалуда. Бірақ келуге шақыру жоқ. Ал себебі баршаға жақсы түсініледі.
Украина көбіне Альянсқа кіруге әзір емес деп айыпталады. Әсіресе, сыбайлас жемқорлық, әлсіз мемлекеттік институттар және украиналық шындықтың басқа да кемшіліктері туралы сөз болғанда болуы әбден мүмкін. Бірақ ақиқат басқаша. НАТО украинаны қазір қабылдауға да дайын емес. Бұл туралы 12 шілдеде АҚШ-тың Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесшісі Джейк Зұлқарнайын мәлімдеді. «Альянс өткен түні наТО-дағы Украинамен болашақты тағатсыздана күтетінімізді бірауыздан жариялады. Біз Украинамен НАТО-ға барар жолда жұмыс істейтін боламыз. Бірақ біз бүгін Украинаны шақыруға дайын емеспіз», — деді Зұлқарнайын. Бәлкім, сол себепті Украинаның Альянсқа кіруі туралы қоғамдық талаптар тым бұлыңғыр және бұлыңғыр болған шығар. Реформаның, демократияның және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің қажеттілігі туралы бірнеше сөз бар. Бірақ қазірдің өзінде шақырулардың жоқтығының басты себебі Ресейден қорқу екенін бәрі түсінеді.
Вильнюстен кейін Украина белгісіздік жағдайына тап болды. Бір жағынан билік пен қоғам мемлекеттің Солтүстік Атлант альянсына кіру қажеттілігіне ынтымақтаса жұмыс істейді. Бұл өте жақсы. Екінші жағынан, НАТО-ға шақыру алу үшін соғысты жеңіспен аяқтау керек. Бірақ бұл жерде біз батыс саясаткерлері лагерінің белгілі бір ауытқуларымен бетпе-бет келіп отырмыз. Әрине, Батыстағы саяси элита әлі күнге дейін ынталы. Көп кешікпей Украинаның жеңіске жетуін қалайды, бірақ олар Ресейдің жеңіліске ұшырағанын қаламас еді. Сондай-ақ, батыс элитасының бір бөлігі Ресейдің ыдырауынан қорқады, оны Украинадағы жеңіліс арандатуы мүмкін. Мемлекеттік департаменттің кейбір лауазымды тұлғалары мен әр түрлі сарапшылар өткен ғасырда қалыптасқан стереотиптердің шегінен шыға алмайды. Олар кейін Ресей Федерациясының тұтастығын сақтау мәселесін қарастырадыСоғыс Путиннің Украина аумағындағы мақсаттарына қол жеткізе алмауынан кем емес маңызды. Бұл геосаяси шпагат түсініксіз дипломатиялық күйзеліске әкеліп, шындықты қабылдауды бұрмалап отырады. Бұл да біздің мүмкіндіктерімізді шектеп, жеңісті кейінге қалдыруға мүмкіндік береді.
Украинаның НАТО-ға қосылуы немесе кірмеуі Кремль мен Батыс арасындағы болашақ келіссөз тақырыбына айналуы мүмкін. Бұл батыс баспасөзінде жазылып та үлгерді. Батыста түрлі нұсқалар қарастырылуда. Атап айтқанда, Украина өзінің барлық аумақтарын азат ете алмайтындай. Содан кейін келіссөз жүргізу керек. Мұндай келіссөздерде Мәскеуге гипотетикалық бейбіт келісімнің орнына Украинаның НАТО-ға кіруіне уәде берілуі мүмкін. Иә, біз батыс әлемі көшбасшыларының мұны жасамайтынына ресми сендіргенімізді естідік. Бірақ, біріншіден, көшбасшылар өзгереді. Екіншіден, сөздер ресми құжат және ратификацияланған келісім болып табылмайды. Тіпті Будапешт меморандумы да емес. Олар, әдетте, қалыптасқан жағдайға байланысты өзгереді.
Басқа нұсқа бар, бірақ керісінше. НАТО-ға шақырудың орнына Украинаға алып жатқан аумақтарды әскери құралдармен қайта жаулап алмау ұсынылады. Сол Қырым немесе Донбас туралы айтуға болады. Сонда НАТО-ның 5-бабы Сол кезде Киевтің бақылауында болатын Украинаның ресми танылған аумағының бір бөлігіне қолданылатын болады. Бұл сценарий қазір көркем әдебиетке де көбірек ұқсайды. Президент Володимыр Зеленский Украинаның тіпті бір елді мекеннен де бас тартуға келіспейтінін ашық мәлімдеді. Бірақ бір жылдан кейін не болатынын кім біледі. Ол аз десеңіз, ақш-тағы президенттік сайлау болжауға келмейтін нәтижемен жүріп жатыр. Ал бұл жерде мәселе туындайды: ресеймен арадағы трюктің орнына НАТО-ға мүшелік алмасу немесе НАТО-ға мүше болу, бірақ жақсы уақытқа дейін өз аумағының бір бөлігін азат етуден үнсіз бас тарту.
Бірақ ең бастысы: Вашингтонда өтетін кезекті саммитте Украина НАТО-ға шақыру ала ма деген сұрақты ең алдымен Украина Қарулы Күштері шешеді. Ұрыс алаңындағы нәтиже НАТО-ның Украинаны өз қатарына шақыру туралы шешіміне әсер ететін негізгі көрсеткіш болады. Бәлкім, Вильнюсте, егер Украина майданда қуатты ресейлік бекіністер жолағын бұзып, Азов теңізінің жағалауына шыға алса, Альянстан нақты тұжырым естіген болар едік. Қазір болашақты болжау қиын. Оқиғалардың одан арғы барысына тым көп факторлар әсер етуі мүмкін. Бірақ Егер Украина келесі жылы ресейлік басып алушыларды жеңіп, агрессорды біздің жерімізден шығарып жіберсе, бұл НАТО-ға шын мәнінде есік ашуы әбден мүмкін.
