Украиндықтар мен басқа да шығыс еуропалықтардың көпшілігінің пікірінше, Ресей үкіметімен бейбіт келісім жасау – уақыттың босқа кеткені. Ресейдің жеңілісінен кейін ғана Мәскеу мен Киев арасында түсіністік болады. Патша және кеңестік Ресейдегідей әскери апат елдегі түбегейлі ішкі өзгерістерге әкелуі мүмкін.
Қазір әлем алдында тағы бір дилемма тұр. Жекелеген мемлекеттер Путиннің іс-әрекетіне, Ресейдің болашағына, Украинаның егемендігіне қатысты амбивалентті болуы мүмкін, бірақ Батыс үкіметтеріне алаңдаудың қажеті жоқ — Киевтен айырмашылығы — оқ атуды тоқтатудың немесе бейбіт келісімнің ұзақ мерзімді келешегі туралы. Демократиядағы сайлау циклдары мемлекеттік лауазымға үміткер саясаткерлер ұзақ жылдар бойы дау-дамаймен айналысудан гөрі, бүгінгі күні жылдам шешім іздеуі тиіс дегенді талап етеді.
Киниктерге арналған сын
Вашингтонда, Брюссельде, Парижде немесе Берлинде, сондай-ақ Азия, Африка немесе Латын Америкасы елдерінде ресей-украин соғысын алыс аймақтық, посткеңестік және/немесе славян дауы ретінде көруге болады. Кейбір саясаткерлер бұл Шығыс Еуропа текетіресінің олар үшін аса маңызды еместігін ашық мәлімдейді. Украина батыс ойыншыларының көпшілігінің отанынан географиялық, мәдени, тарихи және саяси жағынан алыс. Өз үкiметтерi үшiн бұл Украинаның қорғанысына, қауiпсiздiгiне және қайта құруына инвестицияларды (қаржылық, әскери, саяси) қысқарту немесе тіпті тоқтату қажет дегендi бiлдiруi мүмкiн. Бұл сондай-ақ асығыс жасалған бейбіт келісім ұзаққа созылған әскери тұрақсыздықтан жақсы дегенді білдіреді.
Бірақ әділдікке, еркіндікке және тәуелсіздікке қамқорлық жасамайтын үкіметтердің өзі Мәскеу мен Киевке деген көзқарастарын жаһандық қауіпсіздік мәселесінен бөліп ала алмайды. Украина – Ресей сияқты – әлемдік тәртіптің ажырамас бөлігі және халықаралық қоғамдастықтың толыққанды мүшесі.
Қазірдің өзінде 1945-1991 жылдар аралығында Украина Кеңестік Социалистік Республикасы, Ресей Федералды Кеңестік Социалистік Республикасына қарағанда, БІРІККЕН Ұлттар Ұйымының егемен емес мүшесі болды. 1991 жылдың тамыз айында тәуелсіздік алғаннан кейін Украина бұұ-ның толыққанды тәуелсіз мемлекет ретінде толыққанды мүшесі болып қана қоймай, бүгінде Еуропа Кеңесінің, ЕҚЫҰ-ның, Ядролық қаруды таратпау туралы шарттың, сондай-ақ басқа да көптеген халықаралық ұйымдардың, конвенциялар мен келісімдердің мүшесі болып табылады.
Кремль қолғабы
Ресейдің 2014 жылы Украинаның Қырым түбегін заңсыз аннексиялауы украин халқы мен мемлекетінің тағдырына немқұрайлы қарай алмайтын халықаралық қауымдастық үшін түбегейлі проблема туғызды. Мәскеу украин ұлты мен мемлекетінің толық еместігін алға тартады, бұл халықаралық тәртіп, қауіпсіздік жүйесі және трансшекаралық ынтымақтастық туралы идеяларға қайшы келеді.
Қырымды қарулы басып алғаннан кейін сегіз жыл өткен соң Ресей украиналық мемлекеттілікті жоққа шығару жөніндегі күш-жігерін тағы да жандандырды. Ол халықаралық құқықты анық бұза отырып, Украинаның оңтүстік-шығысындағы төрт аймақты тағы да заңсыз аннексиялады. 2022 жылдың 24 ақпанынан бастап украиндық бейбіт тұрғындарға қарсы террордың шиеленісуі бағамен келеді. Украинадағы соғыс тек Украина үшін ғана емес, сонымен қатар барлық егеменді мемлекеттер тәртібінің тұрақтылығы үшін де салдарымен барған сайын үрейленуде.
Осыдан тоғыз жыл бұрын Қырымның даулы мәртебесі туралы Кремль баяндауын халықаралық қауымдастық ішінара қабылдады. Бүгінде Кремльдің Украинаға қарсы агрессия негіздемелерімен саясаткерлер, дипломаттар мен сарапшылар аз келісетін еді. Кремль Украинаның, ең болмағанда, халықаралық мойындалған шекаралар шегінде болуын жоққа шығаратын баяндауды қолдауды жалғастыруда. Мәскеу украина тарихын, заңын, саясатын, мәдениетін, т.б. бұрмалауды жалғастыруда. Осының бәрі Кремльдің Украинаға қатысты әрекеттерін заңдастыруға арналған.
Халықаралық тәртіп, adieu?
Кремльдің дезинформациялық науқанының проблемасы Украина тарихындағы оқиғалардың нақты дәлсіздігі мен таныстырылымының таңдамалылығында ғана емес. Украинаны баяндауда Мәскеу үшін нағыз сын-қатер осындай оқиғаларды көптеген елдер туралы айтуға болады. Әлем елдерi мен аумақтарының көпшiлiгi өздерiнiң ұзақ және соңғы өткендерiнде тарихты, қарама-қайшы заңдылықты, түсініксіз эпизодтарды төңкердi. Олардың кейбіреулерінде әлі күнге дейін даулы аумақтар мен екі ұшты идентификаторлар бар. Украина сияқты әлемнің барлық мемлекеттері бір кездері болмаған, ұлттық мемлекеттер емес, әр түрлі шекараға ие болған.
Оның халықаралық тәртіпті бұзғанына қарамастан, Кремль Пандораның ұясы бос екенін алға тартады. Мәселелерді нашарлату үшін Ресей «қырғи-қабақ соғыстан» кейінгі әлемдегі ұсақ ойыншы емес. Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа (ЯҚТШ) сәйкес ол Кеңес Одағынан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде (БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі) тұрақты орынды және ядролық держава мәртебесін иеленді. Ресей Федерациясы Ұлттар Достастығының бес мүшесінің біріжәне ерекше құқықтары бар, бірақ ұлт-мемлекеттерде тәртіпті сақтауға және халықаралық қауіпсіздік пен құқыққа жауап беретіндер. Сонымен қатар, Мәскеудің іс-әрекеті Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының ең іргелі қағидаттарына нұқсан келтіреді. Ол Ядролық қаруды таратудың алдын алу жөніндегі халықаралық келісімнің қағидаттарын және бес «ядролық қаруы бар мемлекеттің» бірегей мәртебесін атап өтті. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі мен ЯҚТШ Ресейдің қолында тұрақтандыру емес, әлемдік тәртіпке нұқсан келтіретін құралдарға айналды.
Бәріне қарамастан бейбітшілік бар ма?
«Бейбітшіліктің орнына жер» мәмілесін жақтайтын өзін-өзі жариялаған прагматистер мен пациалистердің көпшілігі Кремльдің жалақысына жатпайды. Бәлкім, олар Путин мен компанияға тіпті қайғы-қасірет әкелмейтін шығар. Олардың кейбіреулері Украина мен украиндықтарға көңіл айтады. Олардың оқ атуды тоқтату және бейбітшілік туралы ұсыныстары украин халқының мүддесіне сай келеді деген сеніммен жасалады.
Алайда сол прагматистер өздерінің пацифисттік жоспарларының барлық салдарын ескеруге дайын емес немесе мүмкін емес сияқты. Біріншіден, Мәскеумен жасалған «бейбітшіліктің орнына жер» мәмілесі Украинаның оңтүстік-шығысындағы қандай трюкке әкелуі мүмкін деген мәселелерді көтереді. Ресей алып жатқан аумақтардағы жергілікті халық депортацияға, азаптауларға, орындауларға, мүліктен айыруға және адам құқықтарының өзге де бұзылуына ұшырайды. Оқ атуды тоқтатуды жақтаушылардың көбі моральдық тұрғыдан бейім. Алайда олар, әдетте, Ресейдің Украина аумағын басып алуының іргелі этикалық проблемасын айналып өтуге тырысады.
Екіншіден, түрлі бейбіт жоспарларда Украинаның аумақтық тұтастығына немесе егемендігіне тікелей немесе жанама, уақытша немесе тіпті тұрақты шектеулер көзделеді. Ең танымал ұсыныстардың қатарында Қырымды Мәскеудің бақылауында ұстау немесе Украинаның НАТО-ға кіруін жоққа шығару бар. Алайда бұл тек Украина үшін ғана проблема туғызбайды. Ол сондай-ақ бүкіл әлемге сигнал жіберетін еді.
Осылай жүріп, БҰҰ-ның толыққанды мүшесінің аумағы, бостандығы мен тәуелсіздігі тек Ресеймен ғана шектелмейтінін білдіреді. Халықаралық деңгейде ілгерілеп келе жатқан ымыраға келу басқа елдердің халықаралық тәртіпке нұқсан келтіруде қиындық тудыратынын білдіреді. Мұндай оқиғалар франция мен Германияның 2014-2021 жж. атақты Нормандия форматындағы сәтсіздігін қайталайтын еді. Ауқымды әскери агрессия мен ядролық бопсалаудан кейін Ресейге тағы да өз агрессиясының жемісін алуға рұқсат беріледі.
Awkward сұрақтары
Егер Ресей халықаралық шарттар мен ұйымдар бойынша сақтауға міндеттенген ондаған екіжақты және көпжақты келісімдерді бұзудан бас тартса, БҰҰ жүйесі мен еуропалық қауіпсіздік тәртібі қандай беделге ие болады? Егер халықаралық қоғамдастықтың басым бөлігі Ресей үшін таза жеңіске әкелетін мәмілені қабылдаса, онда ол Украинаның саяси егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтемеу ғана емес. Ол сондай-ақ халықаралық құқық бойынша қол жеткізілген табыстарды милитаристік тұрғыдан мойындамау жөніндегі осы елдердің міндеттемелеріне қайшы келеді. Неліктен ресей өзінің оңтүстік-батыс «бауырлас халқына» қарсы қабылдағанға ұқсас басқа салыстырмалы қуатты мемлекеттер көршілеріне қарсы шара қолданбайды? Новороссия сияқты үйлеріне қайту үшін басқа аумақтар жеткілікті дау туғызбай ма?
Тек кейбіреулері ғана емес, тіпті әлемнің көптеген елдері де украиндықтардың жағдайымен аяқталмайтынына көз жеткізгісі келуі мүмкін. Неліктен салыстырмалы түрде әлсіз үкіметтер өз шекаралары мен тәуелсіздігін қорғау үшін халықаралық құқық пен халықаралық ұйымдарға сүйенуді жалғастыруы тиіс? Егер батыстық және басқа да қуатты үкіметтер оларды әлемдік тәртіпті қорғаушылар ретінде санауға болмайтынын анық айтса, онда басқа құралдар қажет болуы мүмкін бе?
Қорытындылар
Ресейдің 2014 жылы Қырымды заңсыз аннексиялауына, 2014-2021 жылдары Донбастағы гибридті соғысқа, 2022 жылғы 24 ақпандағы ауқымды басып кіруге баяу және жартылай халықаралық жауап жаһандық қауіпсіздік жүйесіне нұқсан келтірді. Жақсы дайындалған бейбіт жоспарды жүзеге асыру Украинадағы соғыс қимылдарын уақытша тоқтатуы мүмкін. Алайда бұл қазірдің өзінде әлемдік тәртіп бойынша қиындық туғызып жатқан жарықтарды тереңдете түседі.
«Бейбітшіліктің орнына жер» келісімін жасау Кремльдің іс-әрекеті заңды деп танылады дегенді білдіреді. Бұл тек халықаралық либералдық тәртіпке ғана емес, жаһандық қауіпсіздік пен тұрақтылыққа нұқсан келтіріп, ядролық және басқа да жаппай қырып-жою қаруын таратпаудың жаһандық режиміне ұзақ уақыт нұқсан келтіреді.
Ресейдің Украинаға қарсы қарулы басқыншылығын және украин халқына қарсы геноцид науқанын тек әскери емес құралдармен тоқтатуға болмайды. Күшпен жеңуден басқа жол жоқ. Бұл халықаралық құқыққа, атап айтқанда БҰҰ Жарғысының 51-бабына толық сәйкес. Агрессорлық мемлекетке ымыраға келу, жеңілдіктер және басқа да жеңілдіктер Шығыс Еуропа мен басқа да өңірлердегі бейбітшілікке апаратын жол емес. Бейбіт келісімнің орнына жер халықаралық ұзақ мерзімді залал келтіреді халықаралық құқықтың нормалары мен болашақ үстемдігіне негізделген бұйрық.
Поляк тілінен аударылған
Мәтін польшалық «Nowa Europa Wschodnia» журналымен ынтымақтастық жобасы аясында жарияланды.
Жобаның алдыңғы мақалалары: Украина – ЕО: келіссөздердің ыстық аяқталуы, Украина – таңдаудан қашу, Араб төңкерістерінен кейін Шығыс серіктестігі, Қиғаш айнада Деспирация, Лукашенко Путинмен соғысқа барады, Мәскеу мен Киев арасында шұжық, менің Львовым, Путин камбузда, Қорқыныш түбегі, Украина Шығыста ойлап табылған, Жаңа ескі жаңалық, және ол соншалықты әдемі, Ресей үшін жаңа жылдық сыйлық болуы тиіс еді, Немесе тарихты талқылау, Минск тұйықтығы
Мақаланың бастапқы тақырыбы: Росжа бурзы globalny ład
