Ресей Президенті Владимир Путиннің ОАР-ға сапары төңірегінде өте қызықты жағдай туындады. Осы елдің ең ірі қаласы Йоханнесбургте 22-24 тамызда БРИКС сияқты түсініксіз ұйымның саммиті өтеді. Неге түсініксіз – бұл туралы кейінірек.
Путиннің Африкаға сапарының қандай проблема болғанын қысқаша еске алсақ. Наурыз айында Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сот (ХКК) палатасы Украинадағы соғыс қылмыстарына байланысты екі адамды қамауға алу туралы ордерлер шығарды – РЕСЕЙ Президенті Владимир Путин және РЕСЕЙ Президентінің балалар құқықтары жөніндегі комиссары Мария Львова-Белова. Екінші адам қазіргі кезде бізді аз қызықтырады, сондықтан біз оны әдейі жоғалтамыз.
ХКК баспасөз қызметінен хабарлағандай: «Путин халықты (балаларды) заңсыз жер аудару және халықты (балаларды) Украинаның алып жатқан аумақтарынан Ресейге заңсыз көшіру түріндегі соғыс қылмысы үшін жауапты. Қылмыс Украинаның алып жатқан аумағында кем дегенде 2022 жылдың 24 ақпанынан бастап жасалған шығар. Путин мырзаның жоғарыда аталған қылмыстары үшін – азаматтық және әскери бағыныштыларға тиісті бақылауды жүзеге асырмағаны үшін тікелей, басқалармен бірлесіп іс-әрекет жасағаны үшін жеке қылмыстық жауапкершілікке тартылады деп санауға негіз бар».
Бәрі де түсінікті әрі түсінікті. Мұндай ордерді берудің салдары қандай? Біз жарғыда оқыдық: ХКК қатысушысы болып табылатын мемлекеттер ХКК ордері берілген адамды өз жеріне табан тірегеннен кейін дереу ұстауы тиіс. Және тек ұстау ғана емес, бұл кісінің Гаагадағы сотқа берілуі.
ХКК мүшесі болу үшін ел Рим статутына қол қойып, ратификациялауы тиіс. Қазіргі уақытта осындай 122 ел бар. Ал ОАР солардың бірі. Ал Путин ХКК ордері берілген соғыс қылмыскерлерінің бірі. Яғни, жағдай таңқаларлықтай түсінікті және түсінікті: Ресей басшысы көп кешікпей Оңтүстік Африка жеріне табан тіресе, жергілікті құқық қорғау органдарының қызметкерлері оны ұстап алып, кісен салып, ілесіп жүрумен Гаагаға жіберуі керек.
Жай ғана және онша көп емес. Атом энергетикасының көшбасшысын ұстауға тура келетінін ескерсек. Иә, мемлекет салыстырмалы түрде тату. Бірде ОАР бір уақытта БРИКС-ке кірген жоқ. Әлде ол бос па? Қысқаша тарихи экскурсия жасайық. Ұйым 2006 жылдың маусым айында Санкт-Петербург экономикалық форумы аясында Бразилия, Ресей, Үндістан және Қытай экономика министрлерінің қатысуымен құрылған. ОАР бұл топқа сол кезде қосылмады. Сондықтан атаудың бастапқы аббревиатурасы БРИКС болды.
Оңтүстік африкалықтар бұл қадамды тек 2011 жылы ғана шешті. Сонда олар бұл шешімді орынды деп ойлады. Себебі ол кезде мүше мемлекеттер немен мақтана алар еді? Ең алдымен, ол жер көлемі мен халықтың жалпы саны бойынша ең ірі халықаралық ұйым болып табылады. Сондықтан ол бүгін де бар. Ол аз десеңіз, мүше мемлекеттер сол кездегі экономикалық дамудың жақсы қарқынын көрсетті. Әсіресе, ЖІӨ-нің жылдық өсімі 9 пайызға жеткен Қытай. Иә, ал Үндістан қуып шығуға тырысқан. Бразилиядағы жағдай онша оптимистік емес еді, бірақ экономикалық дағдарыс бұл елді әлі күнге дейін қамтыған жоқ. Ал одан кейін Ресей де бар. Әрине, Ресей туралы не айтуға болады? Елде аса технологиялық тұрғыдан дамымағанымен, петродоллар өзен сияқты ағып, елді тұрақты өсіммен қамтамасыз етті. Бірақ мұның көмегімен қазір бәрі әлдеқайда нашар.
Қазірдің өзінде жағдай әлдеқашан тез өзгере бастады және жақсылыққа емес. 2014 жылы Ресей Украинамен соғыста тұрып қалды, содан кейін әлі де жергілікті, бірақ әлі күнге дейін. Оған санкция берілді (ол кезде тым ауыр болмаса да), ұялшақтықпен қуылды G8. Бразилияда экономикалық және саяси дағдарыстар басталды. Қытайдың дамуы тез баяулай бастады, құлдырауға айналды. Бір-бірімен қуатты корпорациялар елде, әсіресе құрылыс саласында банкротқа ұшырай бастады. Үндістанның экономикалық өсімі елеулі деңгейге жетпей тоқтады.
Сондықтан кейбір экономикалық талдаушылар батыстық халықаралық қауымдастықтар аясында әлем чемпионатын болжаған БРИКС барлық әлеуетін және кез келген келешегін жоғалтты. Іс жүзінде ұйым жеңілгендер клубының бір түріне айналды.
Осы жеңілгендердің ішінде батыс әлеміне өзінің барлық технологияларымен және қаржылық мүмкіндіктерімен қосылуға барлық мүмкіндігі бар ОАР Республикасы болып қала береді. Дегенмен, қазір ел Мәскеумен байланысын үзбейді. Атап айтқанда, әскери салада. Соңғы кездері ОАР-дың ресейліктерге жасырын түрде қару-жарақ жеткізгеніне күдік бар.
Бірақ Путин оқиғасы мен Оңтүстік Африка БРИКС саммитіне қайта оралу. Тамыз саммиті, ең болмағанда, осындай іс-шаралар бейнеконферанция арқылы өткен бірнеше жылдан бері өтетін алғашқы бетпе-бет саммит болуы тиіс еді. Президент Кирилл Рамапоса осындай көрнекті іс-шараны өткізгенін мақтан тұтады.
Айтудың қажеті жоқ,- Кремль басшысына қамауға алу ордерін беру Оңтүстік Африка билігін қатты қорқытты. Не істеу керек: пішімді өзгертіңіз, күйді төмендетіңіз? Претория Ресей президентінен сәуір айында БРИКС саммитіне қатыспауды сұрады. «Біз Рим статутымен байланысты екенімізді түсінеміз. Бірақ біз біреуді шақырып, кейін оны тұтқындай алмаймыз. Біздің дилеммамызды түсінуге болады. Егер Путин келмесе, біз бақытты боламыз», — деп атап өтті Оңтүстік Африка Республикасының вице-президенті Пол Машатиле.
Бейресми түрде Кремльге Путин осында ұшпауы керек деген хабар жіберілді, себебі оны тұтқындауға берілген ордерге байланысты ұстауға тура келеді. Кремль батыл жауап берді: «Жай байқап көр!» — деп жауап берді.
Сондықтан Оңтүстік Африка билігінің күн тәртібінде Рим статутынан іс жүзінде шығу мәселесі тұрды. Кейін ХКК-ға елді Путинді тұтқындауға мәжбүр етпеуді өтіну туралы шешім қабылданды.
Оңтүстік Африка Республикасының президенті қорқынышты болды, оның пікірінше, Путинді тұтқындау Ресейге соғыс жариялаумен тең болар еді. «ОАР-да Президент Путинді тұтқындау және ұстап беру туралы өтінішін орындауда айқын проблемалар бар. Ресей өзінің қазіргі президентін тұтқындау соғыс жариялау болатынын айқын көрсетті. Ресеймен соғысқа бару қаупі біздің конституциямызбен үйлеспейтін болар еді. Мен республиканың ұлттық егемендігін, бейбітшілік пен қауіпсіздігін қорғау бойынша конституциялық міндеттемелерге иемін», — делінген Рамапосаның мәлімдемесінде.
Сонымен қатар, ОАР-дың ең ірі оппозициялық партиясы – Демократиялық Альянс отқа отын қосты. Оппозиция Йоханнесбургтегі БРИКС саммитіне келгеннен кейін бірден үкіметтен Ресей президентін тұтқындауды талап етті. Биліктің басқа таңдауы болмауы үшін Альянс Жоғарғы сотқа үкіметтен ХКК алдындағы ел қатысушысы шеңберінде өз міндеттемелерін орындауды талап етіп, талап-арыз берді.
Тек 19 шілдеде Ғана Оңтүстік Африка билігі рельефтің көрікті жерін дем ала алды: Путин Йоханнесбургке бармайтынын жариялады.
«Өзара келісім бойынша Ресей Президенті Владимир Путин саммитке қатыспайды. Ресей Федерациясының атынан Сыртқы істер министрі Сергей Лавров қатысады», — деді Оңтүстік Африка Республикасының Президенті Кирилл Рамапоса. В.Путин БРИКС саммитіне бейне конференция форматында қатысады.
Болашақта Путин бара алатын және сол қылмыскерді тұтқындауға немесе қамауға алмауға күмәнданатын елдердің көшбасшыларына еркін өмірлік соққан голды беремін. Сөйтіп: тұтқындау және қорқынышты білмеу. Ешбір соғыстан қорықпауға болмайды, тек ядролық соққы болсын. Ресейде соңғы екі онжылдықта шешім қабылдаудың барлық жүйесі бір адамға – бір Путиннің қол астына нақты бейімделген. Ол барлардың артында тұрғаннан кейін жүйе қолайсыз болады. Оның үстіне, билеуші элитаның бір бөлігі торығуда бастарын ұстап, не істеу керектігін білмейді. Екіншісі бұл жағдайдың орын алғанына қуанып, ештеңе істемейді. Сондықтан Кремльде ешкім де салмақты қадамдар жасауға тырыспайтын болады.
Бұл «Путин ісінде» Оңтүстік Африка билігі өздерін мазақтады. Себебі ресейлік президент ЕурАзЭҚ-тан гөрі шетелге шығуға шешім қабылдайтынын тек аса аңқау адам ғана елестете алар еді. Ол аз десеңіз, ел жақын арада Рим статутын ратификациялауға ниетті екенін ескерсек, ол тіпті Арменияға да баруы екіталай. Путин Йоханнесбургке баруды да ойламаған деп сенімді айтуға болады.
Сонда Неліктен Ресей путиннің саммитке қатысуы туралы мәлімдемелермен оңтүстікафрикалықтарды қорқытып, осы циркті ұйымдастырды? Иә, дәл ресей болғандықтан қорқыту тактикасы ресейлік геосаясаттың негізі болып табылады. Ал Құдай Ресейдің өзі, оның қорқынышты көшбасшысы Путиннің қорқынышты екенін көрсетпеуге тыйым салынды. Сондықтан қабылдаушының (ОАР) өзі садақтап, бірнеше рет мейірімділік сұрағанша, яғни Путиннің Йоханнесбургке келмеуін күту керек еді.
Бірақ Претория мінезін көрсетіп, Путинді қайыршы етпесе, онда не болғаны таң қалдырады? Кремль қалай шығар еді? Путиннің дублін саммитке жіберуге болар еді. Күлкіге асықпаңыз. Мен өзім соңғы кезге дейін Путиннің жұптық сында құдіретті байлап қою теориясы туралы әңгімелерді қарастырдым, бірақ соңғы оқиғалар (әсіресе Вагнер көтерілісінен кейін) менің сеніміме барған сайын нұқсан келтіріп, мені керісінше пікірге итермелейді.
