Өкінішке орай, соңғы кездері Германияның партиялық-саяси саласынан жаңалық келіп түсті. Олардың кім үшін дөрекі екенін айту да қиын: немістердің өздері үшін (немесе қоғамның сыни ойлайтын бөлігі) немесе біз үшін, украиндықтар үшін. Әңгіме оңшыл популистік, ксенофобиялық «Германия үшін альтернатива» (АФК) партиясы туралы болып отыр, ол соңғы кездері өз рейтингін тез көтере бастады.
Украина үшін бұл саяси күш жағымсыз және қауіпті, ең алдымен, ресейлік, керісінше про-Кремльизм үшін. Ол өз қатарында «Путинферстейерс» деп аталатындардың ең көп санын шоғырландырды. «Баламалар» Кремль баяндауыштарын неміс саяси дискурсына табанды түрде енгізіп қана қоймай, ресейге қарсы санкцияларды жоюды және Мәскеумен татуласуды жақтап қана қоймай, қарсыластың Украинаны басып алуына көмектескені белгілі. Мысалы, 2014-2021 жылдар аралығында қырымға және Киев бақыламайтын Донбас бөлігіне бірнеше рет барып, Украина аумақтарын ресейлік басып алуды заңдастықпен қабылдады. Ол аз десеңіз, кейде олар тіпті бүркеншік референдумдарда бақылаушы ретінде де әрекет етті.
«Баламалар» Кремльден қаржыландыру ала ма, әлде жай ғана оның «пайдалы идиоттары» болып табыла ма (немесе, керісінше, біреуі және екіншісі) біз үшін онша маңызды емес. АФК-ның саяси рөлін күшейту Украинаға Германиядан, демек, бүкіл Еуропалық Одақтан әскери, қаржылық және ұйымдастырушылық көмекке қауіп төндіреді. Ал мұндай қауіп барған сайын шынайы бола түсуде.
Өзіңіз үшін, 2021 жылдың қыркүйегінде Бундестагқа өткен сайлауда АФК 10% дауыс жинап, бесінші орында тұрды. «Баламалар» социал-демократтардан, хадектерден, жасылдардан, тіпті либералдардан да айырылды. Алайда Германиядағы жаңа қоғамдық сауалнамалар АФК пайдасына сайлау преференцияларының түбегейлі өзгергенін көрсетеді. Қазіргі уақытта 23 маусымда орталық жүргізген қоғамдық пікір сауалнамаларының нәтижелері бойынша Дейчландренд телеарнаның пайдалануға берiлгенi АРД, 19% (кейбір әлеуметтану бойынша, тіпті 20%) немістер оған дауыс беруге дайын. Демек, АФК Германия социал-демократиялық партиясын (SPD) итермелей отырып, екінші орында тұр, ол қазіргі уақытта немістердің тек 17%-ы ғана қолдауға дайын. Естеріңізге сала кетейік, парламенттік сайлауда социал-демократтар 26%-дан астам балл жинады.
Ол аз десеңіз, соңғы кезге дейін Германияның партиялық-саяси ландшафтында мүлдем болмаған Альтернатива қазір тіпті алдағы Бундестаг сайлауында алғаш рет Федералдық канцлер лауазымына кандидатты ұсынуды жоспарлап отыр. Бұл туралы партияның тең төрағасы Элис Вайдель ресми түрде жариялады (Алиса Вайдель).
«Германия үшін альтернатива» әсіресе, шығыс федералды мемлекеттерде, яғни бұрынғы Германия Демократиялық Республикасында танымал. Егер қазір сайлау бұрынғы ГДР жерлерінде ғана өтетін болса, онда 32% партия айқын таңдаулы болып шығады.
Ал бұл жерде адамдардың танымдық диссонансы болуы мүмкін деп ойлаймын, сонда ең болмағанда үлкен тосын сый болуы мүмкін: неліктен Германиядағы ең про-Кремль партиясы сол Кремльден ең көп зардап шеккен аудандарда ең танымал болды? Үшінші рейхты тапсырғаннан кейін бұл аумақ кеңестік оккупация аймағына түсіп кеткендіктен, ол ұзақ уақыт бойы Германияның ең аз ауқатты, ең аз дамыған және қуғын-сүргінге ұшыраған бөлігі болды ғой.
80-жылдардың соңында эндериттер өздерінің сол кездегі прокоммунистік басшылығына қарсы мыңдаған митингілерге шыққанын есіңізде сақтаңыздар, олар Берлин қабырғасын барынша белсенді түрде құлатып, қоршаудың екінші жағындағы отандастарымен бірдей өмір сүру деңгейіне қол жеткізу үшін Германияның бірігуіне ұмтылды.
Бәлкім, шығыс германдықтар, қазір 50-жылдары тұрақты неміс социализмі тұсында өздерінің кішкентай жылдарын есте сақтайтын шығар. Ол үшін тіпті осындай арнайы «остальгия» термині де пайда болды (Остальги=Ост+Ностальги). Олар қазіргі өмірге, оның барлық белгісіздігіне шағымданып отыр. Олар бундезиандық зейнетақылар, жаңа автомагистральдар, федералдық билік жөндеген үйлер және германиялық бірігуден кейін ғана қол жетімді болған тағы да көптеген люксустарды ұмытып кетеді.
Неміс досымның не әзіл-қалжыңмен, не байсалды түрде: «Германия Демократиялық Республикасының қанша уақыт болғанын білесің бе?» деп сұрағаны есімде. ГДР 1949 жылы 7 қазанда құрылды. Шын мәнінде оның саяси өлген күнін 1989 жылдың 9 қарашасында Берлин қабырғасы қираған деп санауға болады. Ресми түрде ГДР тағы бір жылға агрессивті болып, 1990 жылы 3 қазанда «қайтыс болғаны туралы куәлік» алды. Бұл күн қазір Германияның бірігу күні ретінде атап өтіледі. — Шамамен 40 жыл, — деп сұраққа жауап бердім. -Сен дұрыс емессің, — деп күлімсіреп, «небәрі төрт жыл ғана. 1953 жылдан кейін Шығыс Германия қайтадан қайта құрылдыОл 1949 жылғыдай кеңестік кәсіп аймағына кірді».
«Кәсіп аймағы»? Шын айтып тұрсың ба? Германияға (Шығыс Германия, әрине) алғашқы сапарымды өз иркіммен еске алдым. 1980 жылы отбасы ретінде Саксонияда тұратын достарымызға келдік. Эрик Хонекердің басшылығымен Шығыс Герман тоқыраған алтын уақыты. Сол кездегі мектеп оқушысы ретінде «Кеңес жеріндегі» «бақытты балалық шақтан» кейін мен жер бетінде гераклға кеткендей болып көріндім. Таза, иісті пойыздар, таза көшелер, кескілескен таверналар. Және, әрине, кеңестік адамның арманы – дүкен… Кеңестік тапшылық саудадан кейін көз кеңісіп кетті.
Кейінірек мектепте, неміс сыныбында ГДР-ға барудан алған әсерлерім туралы ынтамен айтқанымда, ұстазым наразылығын білдіріп: «Олар Гитлерді қайтадан қаламайтындай бүлініп жатыр».
Демек, олар шығыс германдықтарды бүлдіріп жатты. Тек өмір сүріп, өмірден ләззат алыңыздар. Бірақ қандай да бір себептермен Эндериттер Хонекерге немесе олардың жалпы өмір сүру деңгейіне қанағаттанбады. Себебі батыс германдық теледидардан (олар антеннаны «Бундеске» қойды, біз бір кездері «Польшада» жасағанымыздай), «кәсіптің дұрыс аймағында» болу бақытына ие болған туыстарымен әңгімелескеннен кейін, олар қабырғаның екінші жағынан өз отандастары жақсы тамақтанып, еркін өмір сүруді жақсы көретінін, бүкіл әлем оған барлық пайдасы бар екенін білген…
Бірақ 1953 жылға қайта оралайық. Неліктен біреулер осы жылды ГДР үшін соңғы деп санайды? Себебі сол кезде шығыс германдықтар тарихтың тиынын бұрып жіберуге тырысты.
Жалпы жыл қызық болды ма? Ол қайтыс болған ұзақ уақыт кеңестік диктатор Жозеф Сталин, Лаврентий Берия Кремльдегі билікті уақытша басып алды. Көптеген тарихшылар оның КСРО-ның Батыспен қарым-қатынасын түбегейлі өзгертуді, яғни үш онжылдық бұрын «перестройканың» бір түрін бастауды көздегенін мәлімдейді.
Сонымен қатар, билік үшін Берияның қарсыластары – Хрущев, Маленков, Молотовтар сайысқа түсті. Әркім өзін «ұлы басшы мен ұстаздың» мұрагері деп жариялағысы келді.
Ал ГДР басшылығында толық шатастыру орын алды. Германия социалистік біріккен партиясы орталық комитетінің бірінші хатшысы Вальтер Ульбрихт Мәскеуден нұсқау күтті, бірақ ешқайсысы болмады.
Неліктен Ульбрихтқа нұсқаулар қажет болды? Себебі ГДР-дағы жағдай бақылаудан шығып кетті. Елдегі экономикалық дағдарыс тереңдей түсуде. Оның себебі ЭҚК басшылығы Германияны «қуып жетіп, басып озу» бағытын алды. Ұлы стратегтер өндіріс стандарттарын арттырудан артық ештеңе ойлап таппады, осылайша әлеуметтік саладағы шиеленіскен жағдайды шиеленістіріп жіберді.
Стихиялы наразылықтар басталды. Шығыс Берлинде, Саксонияда, Саксония-Анхальтта және Тюрингияда тәртіпсіздіктер мен ереуілдер орын алды. Өрескел бағалаулар бойынша белсенді наразылықтарға ГДР-дің миллионға жуық азаматы қатысты. Демонстрациялар әлеуметтік-экономикалық ұранмен басталды. Бірақ көп ұзамай наразылық білдірушілердің қолында нақты саяси талаптармен баннерлер пайда болды: «СЭҚ диктатурасымен төмен! Ульбрихтпен төмен! Үкімет отставкаға кетеді! Еркін сайлау!» Тіпті оккупациялық кеңес әскерлерін Германия аумағынан шығарып, елді біріктіру туралы үндеулер де болды.
Наразылық 17 маусымда Сталин аллеясында Шығыс Берлиннің орталығында жаппай демонстрация өткен кезде өз климаксына жетті. Оны аталған аллеяда үй салған құрылысшылар басқарды. Демонстранттар ресми ғимараттарды дауылға ұшырата бастады. Олар нормалардың өсуін жоюды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-саяси өзгерістерді де талап етті.
Сол кезде таратылған үнпарақтардың бірінде мынадай талаптар бар: «Біз билікке электоральді айла-шарғы жасау, уақытша демократиялық үкімет құру, төрт ай ішінде еркін және құпия сайлау, неміс полициясын аймақтық шекарадан шығару және барлық немістер үшін дереу өту, саяси тұтқындарды дереу босату, шабуылшылардан бас тарту, халық әскерін дереу тарату арқылы билікке келген үкіметтің дереу отставкаға кетуін талап етеміз. Батыс Германияда бар партияларды ұйымдастыруға рұқсат».
Ереуілшілер 250-ден астам мемлекеттік ғимаратты жауып, дауылға ұшыратуға әрекеттенді, оның ішінде Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігінің бес уездік басқармасы, екі СЭҚ аудандық комитеті, халық полициясының бір аудандық дирекциясы, кәсіподақ басқармалары, полиция бекеттері мен бургомастер кеңселері бар. 12 түрмеден 1400-ге жуық тұтқын босатылды. Кейбір жас десперадос қызыл туды Бранденбург қақпасынан лақтырып, оны жиналған жұрттың шабандоздарына жыртады.
Бірақ бұл жерде кеңес әскерлері нық араласты. Қызыл жұлдыздары бар танкілер наразылық білдірушілерді атып, оларды жолдармен ұсақтай бастады. Осыдан кейін билік бұл бастаманы түпкілікті тартып алды. Одан кейінгі апталарда кеңес әскері мен Шығыс Герман полициясы қарсылықтың барлық ошақтарын қатыгездікпен басып алды. 55 адам қаза тауып, 10 мыңнан астамы тұтқындалып, 1500 адам бас бостандығынан айырылды. Көп кешікпей Германияға қашып құтыла білді.
Кеңестік оккупация аймағының комендантыШығыс Берлинде төтенше жағдай орын алды. Барлық қоғамдық жиындарға тыйым салынды және Батыс Берлинмен шекара жабылды.
Сөйтіп коммунистік лагерь еліндегі алғашқы көтеріліс қанға батып кетті. Одан кейін Венгрия, Чехословакия, Польша болады.
Сталин аллеясынан келген демонстранттардың қазіргі мұрагерлері осыдан 70 жыл бұрын болған оқиғаларды мүлдем ұмытып кеткені өкінішті. Қандай да бір себептермен әкелері мен аталарының қаны оларды мүлдем өртеп жібермейді. Қандай да бір себептермен олар қазіргі орыс диктаторымен дос болуға дайын. Олар «біз павтарит жасай аламыз», «танкілерге виза керек емес», «Беллин туралы арман» және т.б. сияқты мәлімдемелермен құлағына зақым келтірмейді. Стокгольм синдромының қандай да бір түрі ғана. Себебі, 1956 жылы Мәскеуден одан да қанды оқиғаға ұшыраған венгрлер сияқты.
