Соңғы кездері Ресей Президенті Владимир Путин өз елі үшін кейбір ерекше апокалиптикалық сценарийлерді бейнеледі. Мысалы, «Россия-1» телеарнасына берген сұхбатында ол Батыстың бір ғана мақсаты – Ресей Федерациясын құрту екенін айтты. «Ресей халқы, егер Батыс Ресей Федерациясын жойып, оның күйреуіне бақылау орната алса, онда олар мәскеуліктер, оралдықтар және т.б. аман қалуы мүмкін», — деп болжайды В.Путин.
Тіпті бұған дейін Федералдық ассамблея депутаттарына жолдаған үндеуінде Путин Батыстың тек ұйықтап жатқанына шағымданып, «Ресейге стратегиялық жеңіліс жасап, оларды бір рет және баршаға аяқтау» болса, «ресейліктердің азап шегуін» қалай жасау керектігін көрді.
Мен Батыстың Ресейді ыдыратуға ұмтылатынына мүлдем сенімді емеспін. Біз, украиндықтар, мұндай сценарийге қабілетті болсақ та, бұл жерде ресейлік диктатордың болжамын ғана құптай аламыз.
Бірақ оның риторикасы бір жыл бұрын қандай болғанын есте сақтайық. Батыстың ультиматумдары, Украинаға төнген қауіп-қатер, оның «мемлекет иелігінен алу» мен «демилитаризациясын» жоғары бағалап, «нағыз декоммунизацияны» үйретеді, бұл сөздерге қандай мағына берсе де. Путин бірнеше күннен кейін украиндықтардың қарсылығын бұзып, Хрещатиктен салтанатты шерумен өте алатынына сенімді болды. Орыс императорларының үгіт-насихат мифіндегі тағы бір қуатты буынға айналған осындай «жеңіс шеруіне» бәрі дайын болғаны белгілі.
Жыл бойы Путин мантра деген сөздерді қайталады: «Арнайы операция жоспар бойынша жүріп жатыр». Бірақ қазір ол тоқтап қалды, азапты қарым-қатынас тарихи жеңілген траншеялармен алмастырылды.
Әрине, бұл өзгерістердің басты факторы Украина Қарулы Күштерінің операциялар театрындағы табыстары болды. Кремльге жұмылдыруды (болжам бойынша ішінара) жариялауға, зекеттерді майданға және барлық ұрыс алаңдарына өз мәйіттерімен айдап әкелуге, Иранда, Солтүстік Кореяда, Беларусьте қарғыс қару-жарақ жасауға тура келді. Алайда мұның бәрі көп көмектескен жоқ. Біршама шағын Бахмут қаласы, оның үстіне, онша стратегиялық маңызы жоқ, орыстар жарты жыл бойы басып алуға тырысып, онда өздерінің таңдаулы бөлімшелерінің мыңдаған жауынгерлерін қойып, бірақ көп табысқа жете алмайды.
Майдандағы сәтсіздіктерді қалай болса солай өтеу үшін ресейліктер украиналық бейбіт қалаларды қоршаудың қылмыстық тактикасына жүгінеді. Зымырандар Днепр, Запорожья, Харьковтағы тұрғын үйлерге соғып, бейбіт тұрғындарды өлтірді. Осы шабуылдармен Ресей басшылығы украиндықтарды негізгі өркениеттік жағдайлардан айыруға, оларды суықпен қатыруға, аса маңызды инфрақұрылымды жоюға тырысты. Бірақ бұл әрекеттердің барлығы минималды әсер етті.
Ресейдің осы стратегиялық сәтсіздіктері, соғыс конвенцияларының бұзылуы, әрине, әлемге белгілі болып келеді, олар соған сәйкес жауап береді. Ал шын мәнісінде халықаралық қауымдастықтың бұл реакциясы Ресей әскерлерінің ұрыс алаңындағы дәрменсіздігінен гөрі Кремль үшін әлдеқайда қауіпті болды.
Америка президенті Джо Байден қауіпсіздіктің барлық хаттамаларын елемей, Киевтің орталығын батыл жүріп өтті. Ол тіпті әуе дабылын да елемейді. Әлемнің жоғарғы саясаткерлері Украина астанасына ешбір қорқынышсыз келеді, тіпті Украинаның батыс шекарасынан пойызбен жүру қажеттілігі де оларды тоқтатпайды.
НаТО-ның Украинаға дөрекі қару-жарақ, оның ішінде ең заманауи батыс танкілерін жеткізу жөніндегі табуы алынып тасталады. Қазіргі заманғы жойғыштар мен алыс қашықтықтағы зымырандарды жеткізу мәселесі талқылануда. Және оның оң шешімін табатынына және жақын арада шешілетініне күмән жоқ.
Биыл Мюнхен қауіпсіздік конференциясы Украина үшін дәуірге айналды. Себебі, дәл осы оқиғада «Ресейдің тізесін бүгіп көтерілу» деп аталатыны бүкіл әлемге жария етілді. Путиннің 2007 жылғы ақпанда Мюнхенде сөйлеген агрессивті сөзін еске аласыз ба? Ол кейін Батысты, әсіресе АҚШ-ты Ресейдің ішкі істеріне араласып, Ресейдің сыртқы саясатына кедергі келтірді деп айыптады. Ол НАТО-ға фунт дейді, ол «өз күштерін біздің шекарамызға итермелейді». Ол Альянс бұрынғы коммунистік блок елдерін ғана емес, бұрынғы кеңестік республикаларды – Латвияны, Литваны және Эстонияны да өз қатарына қабылдады дегенді білдіреді, оны Мәскеу кешіре алмады.
«Ресей – мың жылдық тарихы бар ел және ол әрдайым дерлік тәуелсіз сыртқы саясат жүргізу артықшылығына ие болды. Біз бүгін бұл дәстүрге сатқымыз келмейді», — деді В.Путин. Оның риторикасы қалай өзгергенін сезінесіз бе? Себебі, қазір ол жанашыр дауыспен Батыстың Ресейді құртуға тырысып жатқанына шағымданады.
Сөйтіп, орыстар осы жылы Мюнхенге мүлдем шақырылмады. Себебі агрессорлық елдің өкілдерін шақырудың мәні неде, ол құрылысқа ешқандай белгі бермейді. Ал ресейліктерсіз конференция аясында қызықты әңгімелер өткірленді, өйткені шараға қатысушылар айтып берді. Мәселе мынада, батыс әлемі Путинді бейтараптандыру туралы нық шешім қабылдады. Ал бұл тезисті көптеген дереккөздер растады. Түбегейлі шешіледі: Путинге «бет-әлпетін сақтап қалу» туралы, оны өлі аяғына дейін жетелемеу, беру жәнеом мүмкіндігі. Себебі тағы қалай? Кремль басшысы украинаны мүлдем арандатпаған қанды жаулап алу соғысын бастан кешірді. Ресей әскері Украинаның бүкіл қалаларын қиратып, мыңдаған бейбіт тұрғындарды өлтіріп, алып жатқан аумақтарда сұмдық террор ұйымдастырып, азаматтық инфрақұрылымды қиратты. Ең бастысы – тоқтап қалғысы келмейді, жаңа шабуылдар дайындайды, кезекті жұмылдыруды жариялайды. Яғни одан бейбітшілік күтілмейтін.
Ресейлік диктаторды қалай және қандай жолмен бейтараптандыратыны – талқылауға арналған мәселе. Ал Мюнхен конференциясынан әлдеқайда жабық. Қалай болғанда да Путинге қарсы «крест жорығы» жарияланды. Джо Байден өзінің батыл Киев турымен осы науқанды басқаруға дайын екенін көрсетті. Барлық ауыртпалық Украина қарулы күштеріне түсетіні түсінікті, бірақ енді олар жеңіске жету үшін барлық құралдармен қамтамасыз етіледі – бір жағынан. Екінші жағынан, Украина толық басып алынғанға дейін Кремльмен келіссөз жүргізу үшін Киевке ешкім қысым көрсетпейді.
Бұл тұрғыда газеттегі кішкене шиеленіскен мақала The Wall Street Journal— Лондон, Берлин және Париж Украинаны ұрыс алаңында «шешуші артықшылықпен» қамтамасыз ету үшін жеткілікті қару-жарақпен, оның ішінде жауынгерлік ұшақтармен қамтамасыз етуге дайын екендігі айтылған. Бірақ осылайша олар Украинаны Ресеймен келіссөздерді бастауға шақырады.
Алайда Германия үкіметінің өкілдері Киевтің Мәскеумен келіссөз жүргізуге бейімділігі туралы ақпаратты жоққа шығарды. Ол Лондонда да, Парижде де расталмады.
Бұл тұрғыда пекинге назар аударған жөн, ол бір жыл үнсіздіктен кейін ресей-украин соғысында бітімгершілік күш-жігерге қосылуға шешім қабылдады. 24 ақпанда ҚХР СІМ 12 тармақты бейбітшілік жоспарын жариялады. Украиндықтар оны негізінен теріс қабылдады. Көп кешікпей Бейжің Мәскеумен бірге ойнайтынын айтты. Жеке өзім олай деп ойламаймын. Керісінше, бұл жоспар Украина үшін пайдалы болатынына сенімдімін.
Ең алдымен оның бірінші тұсына назар аударайық: «Барлық елдердің егемендігін құрметтеу – барлық елдердің егемендігі мен тұтастығын қолдау, олардың көлемі мен байлығына қарамастан». Қытай басшылығының бұл көзқарасын ғана құптай аламыз. Жеке өзім Президент Зеленскийдің орнына Си Цзиньпинге қоңырау шалып, былай деп айтар едім: «Си мырза, үлкен жоспар, біз оны талқылауға дайынбыз. Бірақ онда не талқылау керек, тіпті аздап жүзеге асыру керек. Бірінші нүктеден бастайық. Егемендік пен аумақтық тұтастық біздің территориямызда шетелдік оккупациялық әскерлердің жоқтығын болжайды , біз ол үшін қолдаймыз. Ресей бұған дайын ба? Жоқ? «Сіздерде оның үстінен тетік бар».
Бұдан басқа бірнеше пайдалы нүктелер бар. Мысалы, Мәскеуді соншалықты жүйкелендіретін «астық дәлізінің» сақталуы туралы. Немесе «АЭС қауіпсіздігін қамтамасыз ету» туралы толығырақ. Стратегиялық тәуекелдерді азайтудың ең жаман тұстары емес. «Қытай ядролық қаруды қолдану қаупіне немесе қолдануына қарсы, химиялық және биологиялық қаруды әзірлеуге немесе қолдануға қарсы», — делінген жоспарда. Ал біз тек сол үшін ғанаміз.
Ресейдің қытайлық жоспарға қатты суық болғаны таң қалдырмайды. Кремльдің оны тікелей сынға алмағаны түсінікті.
Иә, оның тұрғысынан көптеген зиянды тұстар бар, атап айтқанда санкцияларды алып тастау туралы, әскери көмекті тоқтату туралы, теңестірмеу туралы. Бірақ қайталап айтамын: бірінші кезектегі міндет, егер Ресей оны орындағысы келмесе, онда барлық кінә соған байланысты. Ал бірінші нүктені аяқтамай келесіге барудың еш мәні жоқ.
Әрине, мен Қытайдың бейбітшілік жоспарына қатысты Киев-Бейжің желісіндегі жағдайды гипотетикалық тұрғыдан модельдеймін. Иә, Қытай тек өз қисынын ғана пайдаланады. Батыс барлауы Ресейге қытай қаруын жеткізу ықтималдығы туралы хабарлайды. Бұл таң қаларлық жағдай емес, себебі Қытай ресей әскерінің толық жеңілісіне, Кремльдің толық жеңілісіне және Путинді алып тастауға ешбір тиімді емес. Себебі оны кім алмастыратыны және жеңілгеннен кейін Ресей Федерациясы қандай болатыны белгісіз. Бірақ менің күмәнім жоқ, Бейжің ұрыс алаңындағы жағдайға байланысты өзінің одан арғы әрекеттерін анықтайды. Тек біздің Қарулы Күштеріміз ғана, олардың Украина аумағын басып алудағы табыстары Қытай үшін Украинаның пайдасына дәлелдерді күшейтуге қабілетті.
