Осы аптада Бухарест тағы да 14 жыл бұрынғыдай Солтүстік Атлант альянсының саммитін өткізді. Тағы да жетекші тақырыптардың бірі Украина болды, алайда ол кездегіден біршама өзгеше аспектіде. Және ең бастысы: шешімдер басқаша болды.
Біз үшін украиндықтар үшін бұл саммит, 2008 жылдың сәуір айында әлі де сау емес ұжымдық психологиялық жарақат болып табылады. Орындалмаған үміттердің саммиті ретінде беташар саммиті, апатқа жол бермеген саммит алдағы қауіп-қатерді сезінбеді. Сол кезде Украина Альянс оған Грузияның қасындағы мүшелік іс-қимыл жоспарын (MAP) береді деп үміттенді. Алайда Франция мен Германия бұған қатты қарсы шықты. Дегенмен, тіпті Венгрия да сол кезде Украина жағында болған.
Тек осы жазда ғана Ресей-Украина соғысының биіктігінде сол кездегі Германия канцлері Ангела Меркель өзінің беріктігін түсіндіріп берді. Ол түсіндіріп берді, бірақ өкінбеді. «Біз айта алмадық: жарайды, ертең оны НАТО-ға апарамыз. Украина біз қазір білетін ел емес еді. Бұл өте бөлінген Украина еді… реформаторлық күштер – Тимошенко мен Ющенко арасында да айырмашылықтар болды. Бұл оның демократиясы күшейген елдің ішінде болмағанын білдіреді», — деп атап өтті Меркель.
Сонымен қатар, ол Кремль басшысы Владимир Путиннің реакциядан да қорқатынын мойындады. «Путин бұған оңай жол бермейтініне сенімдімін. Оның пікірінше, бұл соғыс жариялау болар еді», — деді ол.
Айтпақшы, дәл осы саммиттің шетінде Путин Украинаға алғаш рет аумақтық талап-арыздарын білдірді, оның үстіне оның мемлекет ретінде өмір сүруіне мүлдем күмән келтірді. Бұл оның сол кездегі Америка президенті Джордж Бушпен кездесуі барысында орын алды. Путиннің осындай жанжалды мәлімдемесі баспасөзге түсті: «Сіз түсінесіз бе, Джордж, Украина тіпті мемлекет емес! Украина дегеніміз не? Оның аумағының бір бөлігі Шығыс Еуропа, ал бір бөлігі, ал біз сыйға тартқан елеулісі!»
Жарты жылдан аз уақыт ішінде болған оқиғаны есімізге түсіреміз: Ресей әскерлерінің Грузияға басып кіруі. Ал алты жылдан кейін — Қырымды басып алу және аннексиялау, Донбастағы соғыс. 14 жылдан кейін – Украинаға толыққанды басып кіру. Себебі Украина мен Грузия НАТО-ға баратын жолды бөгеп тастады.
Сонда НАТО бұл жолы, Бухаресттегі екінші саммитте өзін ақтады ма? Жоқ емес, иә. Бұл жолы күн тәртібіндегі басты мәселе Украинаға ресейлік агрессорға қарсы тұруда әскери көмек көрсету болғаны түсінікті. Одақтастар өз ұстанымдарын нақты тұжырымдады: түсініксіздіктер де, эвфемизмдер де, тұспалдар да жоқ, бәрі де барынша түсінікті.
«Біз Қара теңіз жағалауындағы Бухарестте Ресей Украинада жалғасып жатқан басып кіру еуро-атлантикалық бейбітшілікке, қауіпсіздікке және гүлденуге қауіп төндіретін уақытта жиналдық. Ресей бұл соғысқа, халықаралық құқықты және БҰҰ Жарғысының қағидаттарын батыл бұзуға толық жауапкершілікті мойнына алады. Ресей агрессиясы, оның ішінде Украинаның азаматтық және энергетикалық инфрақұрылымына тұрақты және заңсыз шабуылдар миллиондаған украиндықтарды негізгі гуманитарлық қызметтерден айырады. Ол азық-түліктің жаһандық жеткізіліміне зиян келтіреді және әлемнің әлсіз елдері мен халықтары үшін қауіп төндіреді. Ресейдің жол берілмейтін әрекеттері, оның ішінде гибридті әрекеттер, энергетикалық бопсалау және жауапсыз ядролық риторика ережелерге негізделген халықаралық тәртіпке нұқсан келтіреді», — делінген саммиттің қорытынды мәлімдемесінде.
Украинаға қатысты қандай шешімдер қабылданды? Ең алдымен, Украинаға оның көлемін қысқартпай әскери көмек көрсетуді жалғастыру керек. Яғни, Украина тарапынан шаршау, Киевке оны келіссөз жүргізуге және соғыс қимылдарын тоқтатуға мәжбүрлеуге ешқандай қысым көрсетпейді, Жалпыға ортақ зұлымдықтың нақты тұлғасы ретінде Ресейге қарсы тұру қажеттігіне күмән жоқ.
Бұл ретте Альянс тағы да «шұбыртпалы емес» деп мәлімдеген, сондықтан оларға қарсы агрессия болған жағдайда тек мүше мемлекеттердің аумақтарын ғана қорғауға дайын. Алайда, Украина НАТО толыққанды мүшелікке қол жеткізген жағдайда ғана қорғайды. Бұл қашан болады?
«Егер Украина НАТО-ға кіруге ұмтылса, біздің ұстанымымыз өзгеріссіз қалып отыр. НАТО-ның есігі ашық. Біз мұны Ресейдің наразылықтары болғанына қарамастан Черногорияның жақында қабылданғанын (2017) көрсетіп отырмыз. Бұл Ресейдің вето билігі жоқ екенін көрсетеді. Мүшелік мәселелерін 30 одақтас пен бітіруші ел шешеді, ал басқа ешкім де жоқ. Украинаға мүшелік туралы шешім қабылданды. Сонымен қатар, қазір басты назар Президент Путиннің жеңіске жетпеуін, бірақ Украинаны Еуропадағы егеменді мемлекет ретінде жеңуін қамтамасыз ету үшін Украинаны қолдауға бағытталған. Бұл біздің Альянсымыздың басты бағыты және біздің серіктестігіміздің басты бағыты», — деп атап өтті НАТО Бас хатшысы Йенс Столтенберг. Көріп отырғанымыздай, Оның мәлімдемесінде Украинаның Альянсқа кіру перспективасы бұрынғыдан әлдеқайда айқын болды. Іс жүзінде хабар бар: соғыс біздің жеңісімізбен аяқталғанда қабылданатын боламыз.
Ал жеңіске жету үшін Қарулы Күштерге НАТО елдерінің әскери техникасы аса қажет. СаммиткеЖәне НАТО жақын арада Украинаның қандай қару алатыны туралы ашық айтқан жоқ. Бәлкім, бұл дұрыс шығар, себебі қару-жарақ ақша сияқты тыныштықты жақсы көреді. Артта қалған әңгімелерден батыстық одақтастар бізге дронды тығындау жүйелерін, әуе шабуылына қарсы қорғаныстың жаңа жүйелерін, отынды, генераторларды, медициналық құралдарды, қысқы киім-кешектерді және т.б. қамтамасыз етуге дайын екені белгілі болды. Біз әзірге ұшақтар мен танктер туралы айтып отырған жоқпыз (әлде ол әлі де қарастырылып отыр ма, бірақ өте тыныш па?).
Латвияның сыртқы істер министрі Эдгарс Ринкявичтің Украинаға Ресей аумағының тереңдігіндегі нысаналарға шабуыл жасауға мүмкіндік беру туралы ұсынысы да әуеде ілінді. «Біз украиндықтарға зымыран ұшыру қосқыштарын немесе аэродромдарды жою үшін қару қолдануға рұқсат беруіміз керек», — деді ол Бухарест саммиті алаңында. Алайда батыс мемлекеттері басшыларының көпшілігі әлі күнге дейін оқиғалардың өршуіне, тіпті ядролық қақтығыстың шешілуіне әкеліп соғуы мүмкін оқиғалардың дамуынан қорқады. Латвия министрі атаған нысандарды жоймайынша Ресейдің украинаның бейбіт қалаларына қарсы лаңкестік әрекеттерін тоқтату мүмкін еместігін түсінбеу қиын.
Дегенмен, мұның бәрін тағы да талқылап, құпия түрде қабылдауға болады, бұл, негізінен, ресейліктерге тікелей ұрыс алаңында тосын сый берген дұрыс.
Мысалы, жаңғыртылған МиГ-29 ұшағын польшалық арсеналдан Украина ӘӘК-не беру мәселесі талқыланып, оң шешімін табатыны туралы ақпарат бар. Бұл ақпаратпен АҚШ-тың отставкадағы адмиралы Джеймс Ставридис, бұрынғы Одақтас қолбасшы, Еуропа. Ал Польшаның жауынгерлерімен бұл іс наурыз айының басынан бері жалғасып келеді. Кейін Варшава өзінің үш ондаған жауынгерлік ұшағын Украинаға беруді ұсынды. Вашингтон алғашында келісті, бірақ бір күннен кейін олар өз позицияларын күрт өзгертті. Жақында ғана АҚШ журналистері Қытай халық-азаттық армиясымен ресми емес байланыстардан кейін Пенстің ұстанымы өзгергенін анықтады. Тараптар АҚШ Польшаның Украина үшін күрескерлер туралы ұсынысын қабылдамайды деп жасырын келісті, ал Пекин генералдары жақын арада Ресей тарапынан ядролық қауіп-қатердің алдын алу үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды деп келісті.
Бірақ қазір украинаға әуе кемелерін беру жүзеге асырылады деген үміт бар. Ол аз десеңіз, адмирал Джеймс Ставридистің айтуынша, Украина тек жаңғыртылған кеңестік МиГ-тарды ғана емес, американдық F-16s-ты да ала алады. «НАТО астаналарының көшбасшылары соғыстың басында бас тартты деген идеяны да қайта қарайды: не кеңес дәуіріндегі МиГ-29 жауынгерлерін (поляктар оларды украиндықтарға беруді ұсынды), тіпті ақш-тың F-16s артық жауынгерін, үйренуге ыңғайлы көп мақсатты күрескерді қамтамасыз ету. Мұндай шараларсыз әуе соғысы Путинге пайдасын тигізеді», — деп жазды отставкадағы адмирал өз мақаласында Блумберг. Ол сондай-ақ Украинаның Темір күмбез (АҚШ пен Израиль бірлесіп әзірлеген) сияқты жоғары өнімді әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелерін алу мүмкіндігіне және жақын арада оптимистік көзқараспен қарайды. Патриот.
Сондықтан НАТО-ның екінші Бухарест саммиті Украина үшін бірінші саммиттен әлдеқайда табысты болды деп сеніммен айтуға болады.
