КСРО ыдырағанына 30 жыл өткенімен, батыстық саяси элитаның едәуір бөлігі ежелгі фобиялардан көрініс табады. Ресейдің құлауы мүмкін деген қорқыныш геосаяси теңестірулерде көрнекті орын алады. Кеңес империясының ыдырауы қарсаңындағыдай, Батыс Ресей Федерациясының ыдырауынан қатты қауіптенуде. Осыдан келіп Украинаны дөрекі қарумен қамтамасыз етуден бас тарту және агрессорды шешуші жеңіліссіз украиналық жеңісті қамтамасыз етуге деген түсініксіз тиімсіз ұмтылыс.
АҚШ пен батыс әлемі елдерінің қырғи қабақ соғыстағы жеңісі жалған сиқыр туғызды. Вашингтон әрқашан өзінің басты стратегиялық мақсаты ретінде Кеңес Одағының ыдырауын қойған сияқты. Шынында да, мұндай көзқарастар батыс саясатының сыйлы бөлігінің арасында кең тараған. Көп кешікпей коммунистік тоталитарлық блоктың ыдырауына шын жүректен тілектестік білдіріп, оған көп күш салды. АҚШ президенті Рональд Рейганның саясаты кеңестік жүйенің әлсіреу және болашақта құлдырау процесін жеделдетуге күшті серпін берді. Бірақ Батыстағы саясаткерлердің барлығы «зұлымдық империясын» жоюға ұмтылысын көрсете алмады.
ЖИЫРМАСЫНШЫ ғасырдың 80-90-жылдарының тоғысында АҚШ пен НАТО-ның басқа да елдерінің саяси көшбасшылары КСРО-ның ыдырауын және оның орнында тәуелсіз ұлттық мемлекеттік құрылымдардың құрылуын тым қатерлі және жағымсыз сценарий ретінде қарастырды. Коммунистік блокты жоюға және бұрынғы социалистік лагерь құрамына кірген елдердің демократиялық трансформациясына ұмтылу бір нәрсе. Екіншісі Мәскеуде орналасқан алып отаршылдық билікті жою мақсатын көздеді. Олар «зұлымдық империясын» жойғысы келді. Олар оны демократияландыруды, түрлендіруді, қайта орнатуды, оны жаһандық әлемнің бір бөлігіне айналдыруды, оған «адам бет-әлпетін» бергісі келді.
Кремль құлдық еткен көптеген халықтардың толық ұлттық егемендігін қалпына келтіру ақш-тың сол кездегі президенті Джордж Буштың әкімшілігі үшін басымдылыққа ие болмады. Мәскеу декоммунизациядан кейін қарым-қатынас құруға болатын ең сенімді және болжамды серіктес ретінде қарастырылды. Мұндай пікірлер тоталитарлық мәніне және кеңестік-мәскеулік режимнің көптеген қылмыстарына қарамастан кең тарады. Барлық отаршыл империялар ыдыраған әлемде қандай да бір себептермен бір нәрсені – орысшаны алып тастау керек деп есептеді. Сол кездегі саяси элитаның мұндай қарама-қайшы ойлауы бүгінгі күнге ұқсамайды ма?
1990 жылы маусымда Ұлыбритания премьер-министрі Маргарет Тэтчердің Киевке сапары барысында оған: Украинада ағылшын елшілігін ашуға бола ма? Темір ханым Лондонның Калифорниямен дипломатиялық қарым-қатынасы жоқ деп жауап берді. Киев егемендік жариялауға деген ұмтылысын бөліспейтіні көпшілік алдында айқын көрінді.
Кеңес Одағы ыдырағанға дейін бірнеше айдың өзінде Батыстың саяси элитасы әлі күнге дейін Горбачев өнеріне тәнті болып, республикаларды жариялаған егемендік шеруіне асқақтық танытты. 1991 жылы 30 шілдеде Мәскеуде өткен келіссөздер барысында Буш кеңестік басшыға Кеңес Одағының ыдырауы Американың мүддесіне сай келмейтінін айтты. Ол өзінің сапарының келесі кезеңінде 1 тамызда Украинаға кеткенде тәуелсіздікке қарсы шығатынына сендірді. Және ол өз сөзін сақтап қалды.
Американдық көшбасшы Украина тәуелсіздігін жақтаушылармен кездесуден бас тартты. Верховна Радасында «Тауық Киев» деген атпен тарихқа енген сөз сөйледі. «Американдықтар алыстағы тиранияны жергілікті деспотизммен алмастыру үшін тәуелсіздікке ұмтылғандарды қолдамайды. Олар этникалық өшпенділікке негізделген өзіне-өзі қол жұмсайтын ұлтшылдықты насихаттайтындарға көмектеспейді», — деді Буш Киевте Украина парламентінің мас бөлігінің роуд-шоуымен.
Буш украиндықтарды «суицидтік ұлтшылдыққа» қарсы ескерткен үндеуді кейінірек ПРЕЗИДЕНТ жанындағы мемлекеттік хатшы Джордж Буш жазған болатын. 1992 жылғы 8 ақпан Экономист бұл сөзді басқа елдердің Украинаның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуының бұлтартпастығын мойындамауының «батыл үлгісі» деп атады. Ал 2011 жылы консервативті газет Вашингтон эксперті бұл Америка президентінің ең жаман сөзі болуы мүмкін деген пікір білдірді.
Уақыт батыс саясаткерлерінің жаңартылған КСРО-ны сақтап қалуға деген үміті бос және алдамшы болғанын көрсетті. Олар болмысын, тарихи контекстін ескермеді және жалған, бір жақты жорамалдарға негізделді. Батыстың басты қателігі ол коммунистік жүйені бөлшектеуді жақтады, бірақ оны отаршыл Мәскеу империясын бөлшектеумен байланыстыра алмады. «Ядролық бомбасы бар Югославия сценарийін» жүзеге асырудан қорқу Батыстың посткоммунистік Мәскеуде табиғи ресурстарға бай одақтас және сенімді серіктесті көруге деген ұмтылысымен ұштасып жатты. Құлдық халықтардың өзін-өзі билеу құқығы геосаяси тұрақтылық сиқырына құрбан болды.
Джордж Буш әкімшілігінде барлығы жаңартылған ко-ны сақтауды жақтаған жоқорталығы Мәскеу қаласында орналасқан юзу. Ресейдің авторитарлық агрессивті режимдерді құрудағы болашағы мен тарихи іргелі үрдісін дұрыс болжағандар да болды. Және олар империяның ыдырауының табиғи процесіне араласып қана қоймай, оны тездетіп, аяқтауға шақырды. Коммунистік КСРО-ның ғана емес, ресей түріндегі отаршыл империяның ыдырауына қол жеткізу үшін. Бірақ олар сол кезде естімеген.
1991 жылдың қыркүйегінде Ақ үйдегі Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің отырысында АҚШ-тың КСРО-ның ықтимал құлдырауына қалай әрекет ету керектігін талқылады. Қорғаныс министрі Дик Чейни Ресейде коммунизм құлағаннан кейін де агрессивті авторитарлық режим уақыт өте келе қайтадан қалыптасуы мүмкін деген қауіп білдірді. «Біз авторитарлық режимді әлі де ала аламыз. «Мені бір жылдан кейін, егер заттар ағып кетсе, біз бұдан да көп істемегенімізге қалай жауап бере аламыз» деп алаңдатып отырмын.
Оқиғалардың кейінгі барысы оның қателеспейтінін көрсетті. Чейни КСРО-ның құлауын ғана емес, ресейдің отаршыл империя ретінде ыдырауын қалаған. Ресейдің ыдырауы оның бұдан былай басқа елдерге қауіп төндірмеуін қамтамасыз етеді. Бірақ оның пікірі қолдау таппады. Өткен ғасырдың 90-жылдарының басында Батыстың коммунистік қауіп-қатерді жойып қана қоймай, ресейлік императорлық қауіп-қатерді жоюға да үлкен мүмкіндігі болды. Оны будаға басу. Қазіргі Ресей Федерациясының көптеген өңірлері оның құрамында қалу керек пе, әлде өз мемлекеттерін құруға тырысу керек пе деген ойда болды. Егер сол кезде Ресейді деколонизациялау процесі басталып, концептуалды түрде қолдау тапса, онда бұл Еуразиялық империяны ешнәрсе құтқара алмауы екіталай.
2022 жылдың мамыр айында американдық басылымда Атлант мұхиты «Ресейді деколонизациялау» мақаласы жарық көрді. Оның авторы — Кейси Мишель, ол бұған дейін «Америка клептократиясы: АҚШ ақшаны жылыстатудың әлемдегі ең ірі схемасын қалай құрды» тергеу кітабын жазған болатын. Мишельдің басты идеясы: Кремль әлі күнге дейін сақтап келе жатқан империядан айырылуы тиіс. Ресей — тарихы, мәдениеті мен тілдері аса алуан түрлі аймақтар мен халықтардың кездейсоқ бірігуі бар мемлекет. Ресей тарихы іс жүзінде үздіксіз экспансия мен отарлау тарихы, ал Ресей ірі деколонизациялық күш-жігерге қарсы тұрған соңғы Еуропалық империя болып табылады.
Тергеу журналисінің айтуынша, Кеңес Одағы ыдыраған кезде және ыдырағаннан кейін АҚШ Мәскеуді қорлау туралы түсініксіз қауіп-қатерге сілтеме жасай отырып, жақында ғана көптеген посткеңестік мемлекеттердің тәуелсіздігін қорғаудан бас тартты. Батыс үнемі қателесіп, айқын көрінуден бас тартты. Бұған ынталандырып, Мәскеу қайтадан жоғалған жерлерді қайтаруға кірісті.
«Қазір біздің әрекетсіздігіміз бен ресейлік империализм тарихын білмеуіміз арқылы ресейлік реваншизм ядролық қақтығыстың туындау мүмкіндігін қайта жаңғыртып, әлемде ондаған жылдар бойы байқалып отырған ең ауыр қауіпсіздік дағдарысын тудырды. Украина Ресейдің оны қайта колонизациялауға талпынысын жоққа шығарса, Батыс Ресейдің императорлық субъектілері үшін толық еркіндікті қолдауы тиіс».
Кейси Мишельдің тұжырымы біржақты. Одан әрі соғысу қаупін болдырмау үшін Кремль әлі күнге дейін сақтап келе жатқан империядан айырылуы тиіс. Ресейлік деколонизация жобасы түпкілікті аяқталуы тиіс. Алайда Батыстың саяси элитасы бұл ұстанымын мүлдем бөліспейді. Олар Ресей империясының ыдырауынсыз коммунистік блоктың ыдырауы тұрақтылық пен гүлдену әкеледі деп есептегенде, 90-жылдардың басындағыдай қателік жіберіп отыр.
Бүгінде Ресей батыстық саяси бомонттың рефлексияларынан белгілі бір дәрежеде құлдырау мен жеңілістен құтқарылады. Оның ойлау тәсілі өткен ғасырдың 80-90-шы жылдар тоғысында өзінің алдындағылардың түбегейлі қате ұстанымын толық бейнелейді. Батыс әлі күнге дейін Путин режимі құлағаннан кейін Ресейді қазіргі шекарасында ұстау әлемдік тұрақтылықтың кепілі деп санайды. Қазір олар да Мусковийдің бірнеше елге ыдырауынан және ядролық қарудың бақыланбайтын таралуынан қорқады, өйткені бір кездері ОЛАР КСРО-ның ыдырауынан қорқады. Олар сондай-ақ Жаңа демократиялық Ресейдің қызғылт армандарын қастерлейді, бірақ Путиннен кейін. Шын мәнінде, экспансия мен тиранияның сан ғасырлық тарихи дәстүрлері бар авторитарлық диктатураны демократия мен заң үстемдігі үлгісіне айналдыру мүмкіндігі жіңішке. Бірақ болашақта билікке жаңа Путиннің кек алу және өш алу идеяларымен келу ықтималдығы өте жоғары. Болашақта жаңа соғыстың куәгері болғысы келмесе, әлем ресейлік отаршыл империяның ыдырап кетпеуіне мүдделі болуы керек.
