Украиндықтарды қысқаша еске алу үшін болмаса, қазіргі қанды оқиғалардың көбіне жол берілмеді. Қысқаша жады тіпті ең «қиналған» саясаткерлерге де беташардың, сыбайлас жемқорлықтың сазды суларынан құрғақ шығуға, тіпті қазір де, одан кейін де жау үшін ашық жұмыс істеуге мүмкіндік берді. Дәл осы әсердің арқасында электр торынан ешкім түспеді. Бұл посткеңестік Украинада күшті мафия жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Біраз уақыт араздыққа түсіп, кланыңыз жоғарыда тұрғанда қайтадан реинкарнация жасауға болар еді. Тордан лақтыру үшін іштей бәсекелес болу немесе іс жүзінде қылмыс жасау керек еді, бірақ мемлекетке қарсы емес, Жүйеге қарсы. Ол үшін олар аң аулауға «кездейсоқ» атуға, ұшақ баспалдағына атуға немесе басына бірнеше рет анонимді өзін-өзі өлтіруді ұйымдастыруға болар еді.
Тәуелсіз Украинаның пайда болып, 1991 жылдан бастап қалыптасу жолы бәрі не ірі соғыста аяқталатынын, не ол нео-империалистік ресейлік жобаның тоқтап қалатынын көрсетті. Мен Верховна Рада депутаттарының тәуелсіздікті жариялауда қаншалықты таң қалғанына тікелей куә болуға тиіспін. Себебі, бұған дейін украиналық саясаткерлердің барлығы, соның ішінде ұлттық оппозиция басшылары да одақ туралы жаңа шарттың өз нұсқаларын жазды ғой. Үкімет пен парламент дәліздерінде КСРО-ның ыдырауы және тәуелсіз Украинаның жариялануы туралы сөз естіген жоқ. Мұндай әңгімелер соңғы кезге дейін диссиденттер мен саяси тұтқындар болған депутаттар өмір сүрген қонақ үй бөлмелерінде ғана өтуі мүмкін. Құзыреттілік деңгейі Украинаға деген ардақты махаббатпен (символикалық және декларативтік деңгей), украин мәдениеті мен тілімен шектелді. Елдегі нағыз билік ескі партия комитетіне тиесілі болғанымен.
Кеңестік номенклатура ең жылдам бағдарланды. Билік пен ықпалды өз қолында ұстау үшін ол өзінің кеңестік мәнін сақтай отырып, мемлекеттің қасбеті мен нышандарын ауыстыруға келісті. Сондай-ақ, ұлттық оппозициямен ымыраға келуге дайын екенін көрсетіп, бірақ аздаған сәндік сәттерде. Шын мәнінде, олар өздерінің партиялық билігін капиталға соғып, кейіннен өнеркәсіп пен коммуналдық қызметтерді тонады. Осы маневрдің арқасында ескі кеңес басшылары мен басшылары ешқашан өз позицияларын жоғалтпады. Ерекшеліктер Батыс Украинаның бірнеше аймағы болды, бірақ олар да өз жоспарлары мен іс-әрекеттерін астанамен үйлестіруге мәжбүр болды, бірте-бірте жүйеге тартылды.
Өте тез, Украина посткеңестік номенклатураның резервіне айналды. Жаңа Украина өз тілі бар сиыр сияқты ресейлік реформаларды ликвидациялады. Егер Мәскеуде Гайдар мен Чубайс болса, Украинада кейбір Пыңзеньик пен Терёхин олардың қашықтағы көшірмесіне айналды. Егер Ресейде ваучерлік жекешелендіру «ғажайыптар» жұмыс істесе, бірнеше айдан кейін миллиардер болу мүмкін болса, Украинада бұл процесс бірнеше жылға созылды. Соған қарамастан мұндай «реформалардың» сипаты мен мәні бірдей болды. Бірақ айырмашылықтар да болды.
Солардың бірі Украинада Ресейдегідей мұнай мен газ кен орындары түріндегі қаржылық «жастықтың» жоқтығы еді. Атап айтқанда, мұнай мен газ экспорты бойынша Ресейдің жаңа қаржы-саяси элитасы «өсті». Украиндықтар да құлдырап кетті. Украина, керісінше, президенттер транзиттен табыс тапты. Бұл схема өте қарапайым – Украина ұлттық қауіпсіздік саласындағы жеңілдіктер арқылы Ресейге жеңілдік сұрайды. Сол сияқты, экономиканы қатырмай, ақырында құлдыратпау керек. Шын мәнісінде, ресейліктермен сөз байласып, еуропаға газды нарықтық бағамен сату керек. Осы «маржаның» арқасында Украинаның жаңа билік және қаржы элитасы қалыптасты. Оның байлығы мен әсері толығымен Ресейге тиесілі болды. Мұндай мәміле ресейлік Леонид Кучманың, Павел Лазаренконың «газ ханшайымы» Юлия Тимошенкомен және тіпті Виктор Ющенкомен «РосУкрЭнерго» атақты гаскетімен тандемге тығыз байланыстырылды. Юлия Тимошенконың 2009 жылдың қаңтарында Путинмен болған виртуоздық акробатикалық кереметі Ющенконы газға «бизнеске» қатысудан айырып, кейіннен Януковичті ғажайып жоққа шығарды деген әңгіме бар. Ол Облигация шартына қол қойғаны үшін Ресейден қаражат алған Тимошенконың шоттарын таба алмады.
Виктор Януковичтің Ресейдің ерік-қуатына қарсы тұрғысы келмегені түсінікті. Ол «кассадан» шығып қалғанына ғажайып анонимді болды. Ал Юлия Тимошенконың Украинаға «қызметі» шын мәнінде қорқынышты болды. Осылайша, келісім-шартқа сәйкес RosUkrEnergo таратылды. Бірақ қалғандарының барлығын Путиннің гебеш Ресейдің Украина үстінен алғашқы салтанаты деп атауға болады. Біріншіден, бір мың текше метр газ бағасы $180-ден $450-ге дейін өсті. Тимошенко путинмен келіскен 20% жеңілдік егемендікті ішінара жоғалтқаны үшін төлем болды. Себебі «Газпром» Украина үшін монополиялық газ жеткізуші мәртебесін қамтамасыз етті, ал «қабылдау немесе төлеу» қағидаты мемлекеттің алдағы он жылдағы іс-әрекеттерін паралимпиадаға ұшыратты.
Екіншіден, Тимошенко өзінің дүрбелеңі мен бағынбауын көрсеттіла елдің саяси басшылығы арасында келісімнің жоқтығы. Ол Путинмен бірге Украина президенті Виктор Ющенкодан құтылып, қорлады, бұл Ресейдің оған деген бәс тігуінің дұрыстығын растады. «Қызғылт сары» команданың шапқыншылығы, көңілі толмайды, «ширк» әрекеті («аймақтықтармен кең коалиция») және Тимошенко мен Путиннің Ющенкоға қарсы бірлескен ойнауы бандит Януковичтің президенттікке тікелей жолын ашты. Оны кім басып алуға асықпады.
Үшіншіден, Путин мен Тимошенконың Ющенко мен Украинаға қарсы бірлескен арнайы операциясы Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің газды бопсалауымен қатар жүрді, бұл күрес әдісі өте табысты екенін көрсетті. Дәл осы сәттен бастап Ресейдің газ және мұнай құбырларын сыртқы экспансия үшін мүлтіксіз пайдалануы туралы айтуға болады. Газды бопсалау әрекеті бірнеше рет қайталанады, бірақ украиналық тараптың ымырасыздығына байланысты алдын ала әсер етпейді. Бұл, соңында, Путиннің Париждегі келіссөздердегі үлкен сәтсіздігінен кейін, оны мүлдем дұрыс емес шешім қабылдауға – Украинаны құрту үшін жан-жақты шабуыл жасауға көндіреді.
Ренжіген, бәлкім, шынымен де ауырып қалуы мүмкін, Путин күтпеуді ұйғарды. Мен украинадағы бесінші бағанамды енді бермеймін деп шештім, оған адалдығым мен беріктігіме сенімдімін. Бақытымызға орай, Путин қателесті. Оған Зеленскийдің «стартапы» құбылмалы әрі уақытша болып көрінген. Ол Зеленскийдің украиндардың Жүйеге қарсылығы екенін түсінбеді. Нағыз мемлекеттік элита табиғаттың жақындығына байланысты оған келіссөз жүргізу оңай болды, Зеленскийге төзбейді, сондықтан адамдарды қорғау үшін ешкім ұйымдастырмайды. Сол «элита» төңкеріс жасап, онымен келіссөз жүргізуге барады. Және ең бастысы, Зеленскийдің Жүйемен бірге апаратын ештеңе жоқ. Оның және оның (Қызғылт сары революциямен және абырой төңкерісімен болғандай) шайнап, түкіріп жатқаны.
Өкінішке орай, кейбір сәттерде Путин ақиқаттан алыс емес еді. Әсіресе, ескі украин элитасының қарым-қатынасына қатысты. Ол Жүйенің қалай қалыптасқанын, немесе әлі де жақсы, оны қалай пайдалану керектігін жақсы білген. Украиндық және ресейлік посткеңестік жүйелер бір-біріне өте ұқсас болғандықтан. Сондықтан украиналық посткеңестік элита қазіргі демократиялық және әлеуметтік бағдарланған мемлекет емес, нағыз бұрылыс құрып жатқанда, Ресей бұған тек қуанып, өз үлесін қосты. Айықтырғыш ақыл-ойы бар ешкім үшін мұндай бұрылыс қорғамайды. Оны кейінірек өзгерту мақсатында украиндықтар қорғалады деген ресейлік басшыға да келе алмады. Ескі Жүйені жою және қалыпты еуропалық қатынастарды құру.
Оның әрбір мүшесіне нұқсан келтіретін материал сақталып, айналма кепілдеме принциптері бойынша қалыптасқан Жүйені бөлшектеу уақыты келді. Ал билікте де, оппозицияда да. Биліктің тік кадрлық резервіне «тарқатылған» беделсіз және дәл осындай ымырасыз қол жеткізу мүмкін болмады.
Бұл жүйе қысқа жады бар украиндықтар Леонид Кучманың төрағалығы кезінде өркендеген, өкінішке орай, ол шын мәнінде олигархиялық жүйенің құрылысшысы екеніне емес, айлар, тіпті жылдар бойы адамдардың зейнетақы мен жалақы алмағандығына баға береді. Электр энергиясын «желдеткішпен» өшіру үшін емес. Себебі ол патшалық кезінде мемлекет іс жүзінде «қолын жуып», өзінен барлық әлеуметтік міндеттемелер мен кепілдіктерді орындаудан шеттетілді. Миллиондаған адам еріксіз және бытыраңқы еңбек эмиграциясына кеткендіктен емес, Шығыс пен Оңтүстіктің алып кәсіпорындарында жұмыс істеп қалғандар шын мәнінде «қызыл режиссерлердің» құлына айналды. Және ол іс жүзінде билікті Януковичке беруді дайындағандықтан емес.
Кучмаға қазіргі Ресей туралы теріс айту жеткілікті болып шықты, себебі жүз мыңдаған украиндықтар оның патшалық кезінде жартылай аштыққа ұшыраған өмір сүруін ұмытуға дайын. Олигархтардың пайда болуы мен бордақылануын ұмытып кетеді. Әділетсіз және шын мәнінде адамға қарсы жүйені қалыптастыру. Ұрланған жылдар мен перспективалар туралы. Есте сақтаудың қысқа проблемаларын еңсеруге болады. Тек өзіңе адал болу керек. Ал ескі саяси және мемлекеттік қайраткерлердің, саяси партиялар мен қозғалыстардың, билік пен «оппозицияның» және Жүйенің әр түрлі приходтарының «қабірлерінде» күлкілі эпитафтарды қыдыртпау керек. Егер украиндықтар соғыста жауға табанды түрде тойтарыс бере алса, онда олар Жүйеге қарсы күресте құтқармайды. Ал алда ескі элита үшін қиын жекпе-жек тұр.
П.С. Циклдің екінші бөлігінде Харьков келісімдері украина мемлекетін жою жөніндегі ең ірі жоба ретінде айтылатын болады.
