18 мамырда халықаралық іс-шара өтті, оның маңыздылығын бағалау қиын: Финляндия мен Швеция НАТО-ға мүшелікке өтініш берді. Ал бұл жерде мәселе Солтүстік Атлант альянсының географиялық және әскери экспансиясымен шектелмейді, ол әлдеқайда жаһандық нәрселер туралы болып отыр. Батыс халықаралық қауіпсіздіктің жаңа тұжырымдамасын қалыптастыру қажеттігін түсініп, оны жүзеге асыруға кірісті.
Жаһандық қауіпсіздіктің жаңа батыс архитектурасы Ресей Федерациясының оған қатысу мүмкіндігін мүлдем қабылдамайды. Ең болмағанда алдағы онжылдықтарда, элита мен құрылыс билігі жүйесінің түбегейлі өзгерістері Ресейдің өзінде болғанша. Қазіргі уақытта әлемдегі ең ірі ел әлемдік бейбітшілік үшін қауіп-қатердің негізгі көзі ретінде танылады. Қазір Батыста Ресейді тәкаппар ету мүмкіндігі туралы байыпты түрде айтатын байсалды саясаткерді табу қиын.
Ал салыстырмалы түрде жақында, шамамен он жыл бұрын орташа финн немесе свид ресейлік агрессиядан қорғану үшін елдің Батыс әскери блогына қатысуы мүмкін екенін де мұқият тыңдағысы келмеді. Ресей жау ма? Мазақ қылып тұрсың ба? Бұл біздің жақсы көршіміз және іскер серіктесіміз.
Швеция 200 жыл бойы өзінің бейтараптығын нәзік тәрбиелеп шығарды, бұл оған Бірінші және Екінші дүниежүзілік соғыстардың өлімі мен жойылуына жол бермеуге көмектесті. Чарльз XII-нің экспансионистік науқандарының уақыты ұзақ уақыт кетті және ұлттық жадынан өшірілді. Ел тек қана қызығушылық танытты әдеттегідей бизнес— тұрғындардың әл-ауқаты мен тыныштығы. Иә, әскер болған, бірақ оған ЖІӨ-нің 0,9%- ы жұмсаған.
Финляндияда да осындай жағдай орын алып отыр. Бұл Скандинавия елінің наТО-ға басқа еуропалықтармен қосылу ниеті болмады. Бүкіл әлемде бейтараптықтың символына айналған «Финнишизация» термині пайда болған жоқ.
Ұлы Отан соғысы аяқталған сәттен бастап Хельсинки мен Мәскеуде мүмкіндігінше достық қарым-қатынас орнатуға тырысты. Соңғы 30 жылда екі ел де трансшекаралық туризмді ынталандыра отырып, іскерлік қатынастарды белсенді жолға қоюда. Хельсинки мен Санкт-Петербургте жүрдек пойыздар қосылды.
Жағдай 2014 жылы өзгере бастады, Ресей Украина қырымын аннексиялап, Донбасқа басып кіруді жүзеге асырды. Екі мемлекет те Ресеймен достық қарым-қатынаста ойнаудың мәні жоқ екенін түсініп қана қоймай, қауіптірек бола түседі. Мәскеу агрессивті экспансия жолына түскен, сондықтан біз «Н» сағаты келгенде күресуге дайын болуымыз керек. Швеция мен Финляндия естіліп отырғандай парадоксалды «анықтау» процесіне бастамашы болды.
Швеция әскери секторды қаржыландыруды тез арттырды. Ол әскери корабльдерді белсендірек сала бастады, себебі орыстар балтық теңізінен негізгі ресейлік қауіп-қатерді күтеді. Келесі жылы ел қорғаныс шығындарын ЖІӨ-нің екі пайызына дейін көтеруді жоспарлап отыр, осылайша НАТО стандарттарына қол жеткізеді.
Испандықтар өз әскерінің санын көбейтуді жоспарлап отыр. Қазір әскерде 60 мыңға жуық сарбаз қызмет етеді. Бұл сан 2030 жылға қарай үштен бір есеге ұлғаяды деп күтілуде. Республикада Балтық теңізі жағдайларына арнайы жасалған ең заманауи бес суасты қайығы бар. Стокгольм алдағы жылдары жаңа суасты қайықтары мен жойғыш ұшақтарға инвестиция салуға ниетті.
Финдер ресеймен құрлық шекарасының мыңнан астам шақырымына ие болуына байланысты өздерінің әскери қуатын көтеруде одан да белсенді болды. Мысалы, Финляндияда қазір Еуропадағы ең қуатты әуе флоттарының бірі бар. Фин әскери ұшқыштары ұшақтармен ұшты н/А-18, ең соңғы американдық ракеталармен қаруланған. Бұдан басқа, финдер соңғы бесінші буын жауынгерлерін сатып алуды жоспарлап отыр Н-35— әлемде әлі жоқтан да жақсы.
2014 жылдан бастап фин және швед саясаткерлері НАТО-ға кіру мүмкіндігін талқылап келеді. Алдымен олар әлдеқайда тиімсіз болды, содан кейін белсендірек болды. Қоғамдық пікір баяу өзгере бастады, бірақ, әрине, НАТО-ның пайдасына шешілуде. Мұның бәрі Ресейдің Украинадағы басқыншылығына да, Кремльдің Батысты қорқытуға бағытталған үгіт-насихат истериясына да реакция болды. Мәскеуден Стокгольм мен Хельсинкиге қарсы қауіп-қатерлер біржолата естілді. Кремль екі елдің НАТО-ға кіру әрекеттері үшін «ауыр зардаптарға» уәде берді.
Ресей прокуратурасы Финляндияға қатысты геноцид жасағаны үшін айыптау бойынша қылмыстық іс қозғады. Бұл іс 1941-1944 жылдары фин әскері 1939-1940 жылдардағы Кеңес Одағынан «қысқы соғыс» кезінде өз аумағын уақытша бағындырған кезде орын алды. Кремльдің айтуынша, финдер кейін концлагерьлерде орыстарды мақсатты түрде жойды.
Шынында да, 1941 жылдың маусым айының соңында Финляндия Қарулы Күштерінің Бас қолбасшысы маршал Карл Густав Манхеймнің бұйрығымен жаулап алынған аумақтарда қоныс аудару қойындылары құрылдыори. Бірақ адамдарды жойғаны үшін емес, Ленинградты сатып алғаннан кейін шығысқа қоныс аудару жоспарланған адамдарды уақытша ұстау үшін. Бірақ фин қолбасшылығының бұл жоспарлары сәтсіз аяқталды, қоныс аудару ешқашан болған емес. Лагерьлерде болған үш мыңға жуық адам (барлық тұтқындардың 10%-ға жуығы) іс жүзінде қайтыс болды. Бірақ өлімнің себебі мақсатты түрде қырып-жою емес, аштық пен ауру болды.
Финляндия 1947 жылғы Париж конференциясында кінәлі деп айыпталып, өтемақы төлеп, іс іс жүзінде жабылды. Бірақ жеті онжылдықтан кейін Путин ресей наТО-ға мүшелік туралы ойлана бастаған финдерге қысым көрсету мақсатында осы тарихи қайтыс болған адамды жандандыруға шешім қабылдады.
Швеция мен Финляндия үшін еуро-атлантикалық интеграция мәселесіндегі бетбұрыс кезеңі, әрине, 2022 жылдың 24 ақпан күні болды. Ресей Украинаға кең ауқымда басып кіргеннен кейін финдер мен испандар іс жүзінде күмәнданбады: агрессивті көршіден қорғану үшін наТО қалқанымен өзіңізді сақтандырған жөн.
Ресейдің қауіп-қатері күшейе түсті. Олар Финляндиямен және теңізбен құрлықтағы шекара маңында — Швециямен әскери күштердің көрсетілімдерімен бірге жүрді. Алайда бұл финдерді де, испандықтарды да қорқытпады, керісінше, оларды еуро-атлантикалық интеграция бағытындағы бағыттың дұрыстығына сендірді. Екі елдің парламенттері басым көпшілік дауыспен НАТО-ға мүше болуды жақтады.
Осылайша, Финляндия мен Швециямен бұл мәселе шын мәнінде түсінікті. Түркия әлі күнге дейін екі аспирант елдердің мүшелігі туралы келіссөздерге тосқауыл қоюда. Жақын арада ымыраға келу шешімін тауып, істі толыққанды мүшелікке шығаруға болады деп сенемін.
Жалпы ресейлік әскери агрессия аясында НАТО-ның кеңеюі туралы іс мүлдем күтпеген бағытта кетті. Әлде осыдан үш ай бұрын кез келген адам аты аңызға айналған бейтарап Швейцария еуроатлантикалық интеграция туралы ойлайтынын елестете алар ма еді? Орыс-украин соғысы жалғасып жатқанымен, Берн Солтүстік Атлант альянсымен жақындасуын тез жандандырады. Сондықтан Ресей қазірдің өзінде швейцариялықтарды «салдарымен» қорқытып жатыр. Және қазірдің өзінде белгілі болғандай, испандар мен финдерді осындай қорқыту оларды НАТО-ға мүше болу үшін күш-жігер жұмсауға мәжбүр етті.
