Ауған тақырыбы бір айдан астам уақыт бойы әлемдік БАҚ-тың титул беттерін тастап кеткен жоқ. Және, бәлкім, ол көп ұзамай фонға сөнбейді. Дария талибанның кадрларын ұмыту қиын, америкалық қаруды түсірді, тіпті хамид Карзай атындағы Кабул аэродромындағы хаостың кадрлары да соншалықты көп, онда адамдар талибан басып алған елден қашу үшін ғана өз өміріне қауіп төндіргісі келді.
Украинада «Ауғанстан» сөзі КСРО өмір сүрген соңғы онжылдықта шетке толы болды. Менің ұрпағымның өкілдері бұл сөздің біздің күнделікті тоқыраған социалистік өмірімізге қалай бұрқасынмен түскенін жақсы есте сақтайды. Біреулер оны қорқынышты, мақтанышпен біреуді, үміті бар біреуді айтқан. Иә, сол соғысқа барғысы келгендер де болды: әскери-романтикалық немесе таза прагматикалық мотивтер үшін. Біреу кеңестік насихатқа қол жеткізе отырып, батыр болуға, оның есімін даңқпен жабуға ұмтылды. Біреулер Ауғанстандағы соғыс ардагерлері жоғары оқу орындарына түсу үшін айтарлықтай жеңілдіктер алатынын түсінді. Тіпті заңды тұлға да байқаусыз кіре алатын еді. Ешкім ардагерлерді оқудан немесе мас күйде дебаучерия үшін колледждерден шығарып жіберуге тырыспады. «Ауғандықтар» үшін заңдар жазылмаған.
Сол күндері Ауғанстанға кеңес әскерінің басып кіруіне ұшырамайтын адамды, отбасын табу қиын болды. Біреулер «халықаралық қарызды» орындады, біреулер мырыш табыттарын немесе қираған туысын кездестірді.
Оқушылар үшін қара күндер басталды. Әскерден кейінге қалдыру болмады, олар әскери кафедрадан өтіп, офицерлік атақ алуға мүмкіндік бермей, бірінші немесе екінші курстардан кейін алып кетті. Барлығына бөгет жасады, енді жалпақ табан, жүрек немесе асқазан ауруларынан босатылмады, тағы 90% әскерге шақырылушыларға бұрын «ақ билет» берілді. Сондықтан «артқа шегіну» іс жүзінде мүмкін болмады.
Ауған соғысына ғана жұмсалатын ресми шығындар жылына 5 млрд сомды құрады. Іс жүзінде құпия және жанама шығындар әлдеқайда жоғары болды.
Қоғамның жағымсыз қарым-қатынасы, жастардың жұмыстан және оқудан бөлінуі, ал франчайзингтік қаржылық шығындар ақыр соңында Кеңес Одағының ыдырауын жеделдетуде өз жұмысын атқарды.
Ал қазір кейбір ресейлік талдаушылар АМЕРИКА жеріне КСРО үшін «ауған» сценарийін енгізуге тырысып жатыр. Ақш пен оның одақтастары Ауғанстанға триллион доллар инвестиция салды, онда көптеген қару-жарақты айдап әкетті, 20 жыл бойы әскерді оқытты, түрлі білім беру, медициналық және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асырды дейді. Және бәрі де босқа кетіп жатыр. Сондықтан да ол былай деп тұжырымдалады: АҚШ-тың ауғандық жеңілісі КСРО-мен болғандай елдің өз құлдырауына әкеледі. Оның үстіне бүкіл батыс әлемінің бір елді демократияландыруға қабілетсіздігі оның әлсіздігін айғақтайды, тез құлдырауды болжайды.
Бір қызығы, ресейлік халықаралық сарапшылармен үндесіп, украиндық әріптестері де ән айтып отыр. Ал бұл диван сарапшылары туралы емес, саясаттанушылар туралы. Мысалы, жазушы, саясаттанушы, саясаттану кандидаты Серхий Постоловский «НВ» журналының сайтындағы бағанасында:
«Қазір АҚШ қарама-қайшылықтардың, ішкі қақтығыстардың және түсініспеушіліктердің бірі болып табылады. Сондай-ақ, қазір көптеген елдердің Вашингтонға қарап, өздері де алдағы уақытта не істеу керектігін түсінбеуі маңызды. Қайғы-қасірет пен белгісіздік – бұл демократиялық елдердің бүгінгі күн сайынғы өмірін сүйемелдейтін нәрсе.
Бұл ретте қазіргі заманның диктатуралары мен автократтары өз қозғалысын еш күмәнсіз жалғастырады. Бұл тек АҚШ үшін ғана емес, жалпы демократия үшін де белгі. Себебі, он жылдан кейін «америкалық домино эффектісі» автократияның немесе «ағартушы диктатураның» демократияны жеңетіндігіне алып келуі мүмкін, себебі ол экономикалық мағынада және азаматтарды әлеуметтік қорғау мәселесінде тиімдірек болады».
Соңында батыс өркениетінің өлгені туралы жаңа ештеңе жоқ, сонша рет сан алуан саясаттанушылар, мәдениеттанушылар, философтар жариялады. Бірінші дүниежүзілік соғыстың әсерімен жазылған Освальд Спенглердің «Еуропаның ымырттары» атты культтік кітабынан. Сонда «өлім туралы жаңалық уақытынан бұрын болды» деген сөз болып шығады, себебі батыс әлемі өмір сүруін, өркендеуін және тіпті ғаламдық авангардта қалуын жалғастыруда.
Неліктен американ әскерлерін Ауғанстаннан шығару соғыста АҚШ-тың жеңілісі емес, біздің басылымымыз болуы тиіс дәлелдер келтіре отырып, қазірдің өзінде жазылды sapienti sat. Осылайша, көп кешікпей Кабул аэродромындағы хаостың кадрлары қорқынышты болды. Шынымен де, 1989 жылы Ауғанстаннан кеңес әскерін шығару кезінде мұндай жағдай орын алған жоқ. Бірақ бұл КСРО-ның БІРІККЕН Ұлттар Ұйымынан артықшылығын көрсете ме? Мемлекеттер? Оқасы жоқ. Себебі, осыдан 32 жыл бұрын тіпті оккупациялық күштермен ынтымақтасқан ауғандықтар да кеңестік жұмаққа түсуге ұмтылмады. Бірақ қазір олар Америкаға ұмтылуда. Иә, соншалықты олар ұшақтың қону тісті доңғалақтарына ілініп, АҚШ-қа баруға немесе өлуге дайын.
Бірақ Батыстан алшақтап, Украинаға және ол үшін ауған науқанын тоқтатудың салдарына назар аударайық. Бұл жерде сергей Постоловский былай деп жазады:
«Байденнің мәлімдемесі Украинадағы эпифияны жеделдетуі тиіс. Біз қазір АҚШ украиналық Донбаста қаза тапқан бірде-бір жауынгерді жібермейтінін түсінуіміз керек. Бітімгерлерді енгізу жоспарының ықтималдығы да азаяды, егер мұндай жоспар енгізілсе, онда Тек Украина «Штайнмайер формуласын» іске асырғаннан кейін және Донбастағы бітімгершілік миссияға ресейлік контингент қатысқан жағдайда ғана. Бұл бізге тиімді бе? Мәселе риторикалық болып табылады».
Әңгіме Америка Президенті Джо Байденнің Ауғанстаннан әскерді шығаруға байланысты халыққа үндеуі туралы болып отыр. Осы сөзден бір тармаққа мұқият назар аударған жөн:
«Ауғанстан туралы шешім тек Ауғанстанға ғана қатысты емес. Әңгіме басқа елдерді трансформациялау жөніндегі ірі әскери операциялар дәуірінің аяқталуы туралы болып отыр. Біз Ауғанстанда лаңкестермен күреске және шабуылдарды тоқтатуға бағытталған лаңкестікке қарсы миссияны жүргіздік. Бірақ ол ұлт құруға, осы ел тарихының көп ғасырларында ешқашан жасалмаған демократиялық, үйлесімді және біріккен Ауғанстан құру әрекетіне айналды. Осы дүниетанымнан бас тартып, әскерді кең ауқымда өрістету бізді күштірек, тиімдірек және үйде қауіпсіз етеді».
Сөйтіп, тек «ұлы дәуірдің соңы» туралы ғана айтылады Әскерилер басқа елдердi трансформациялау жөнiнде операциялар жүргiзiлсiн». Осылайша, Вашингтон украиналықтарды ресейлік басқыншылықтан қорғау үшін Украинаға әскери контингент жіберуі екіталай. Бірақ оған шынымен де ешкім сенбеді ме? Егер өте аңқау адамдар болмаса.
Бірақ американдық әкімшілік Украинаға демократиялық реформалар жүргізуде және құқық қорғау органдарын құруда және қауіпсіздіктің басқа да мәселелерінде көмек көрсетуден бас тартпайды. Бұған Украина Президенті Володимыр Зеленскийдің АҚШ-қа сапары барысындағы келісімдер дәлел. Зеленский мен Байден қол қойған қорытынды меморандум тараптардың қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықты жаңа деңгейге шығару ниетін айқындап берді. Және «Штайнмайер формуласы» да, жалпы Минск келісімдері де айтылмағанын атап өтіңіз.
Бұл тұрғыда АҚШ пен одақтас әскерлердің Ауғанстаннан шығуы Украинаға ғана пайда әкелуі тиіс. Себебі, қазірден бастап Батыс бұл науқанға есі дұрыс емес соманы жұмсамайды. Ал сарапшылардың пікірінше, тек АҚШ ауған істеріне күн сайын 300 млн доллар жұмсаған. Тіпті елестету де қорқынышты. Әсіресе, егер бұл қаражат Украинаға бағытталуы мүмкін деп ойласақ. Иә, олардың оннан бір бөлігінен кем емес.
Енді Батыс Орталық Азия өңіріне аз көңіл бөлетін болады, сондықтан украинаға гипотетикалық тұрғыдан көбірек қамқорлық көрсетілуі мүмкін. Ол қалай ма? Мен қалағаным жөн. Әсіресе АҚШ, себебі Ақ үйдің қазіргі әкімшілігіне америкалық азаматтардың «ауған жеңілісіне» наразылығы салдарынан қандай да бір сыртқы саяси табыс тарихы қажет. Украина мұндай рөлге өте тігеді. Сондықтан жақсылыққа үміттенейік.
